The Euphrates River

[Gloria]

Multam deinde fidem facit experientia raulta
Tempore praeterito quia tradita missa per ora,
Ac successivis monumenta reperta sigillis,
Sensu, ac iudieio sapientum comque (1) probata,
Testantur nihilum mutatum, nil variatum,
Non tantum in toto, verum neque parte superni.

QUARTUM ARGUMENTUM

P-raeterea tanto nomen quod tempore traxit,
Temporibus nostrisque tenet, tibi non mediocrem
Efficiatque fidem. Quamvis generabile corpus
Illud aiunt quidam : renovatur opinio vera
Non semel aut bis vel ter tantum, at millibus, atque
Innumeris vicibus, cum desinat indupediri.
Nam fuerant quae vera prius neglecta, novantur,
Atque boni studium praesens formabitur ultro.
Quare et ab antiquo celebrata ea corpora tamquain
Praedita natura diversa a quattuor liisce,
Aethera Luciferumque est nomen corporis eius;
Nomine Anaxagoras quamquam illo fertur abusus,
Aethera qui non a cursu sed dixit ab igne.

QUINTUM ARGUMENTUM

Quin etiam genitum nil corruptumque videtur
Posse dari, quoniam sunt per contraria, quae non

(1) II lesto lia: conquc: la parola intera e. comprobata.



Insunt praeterquam subiectis sic quoque latis :
At coelum fertur gyro, ac contrarius illi
Terminus est nusquam.

Sextum Argumentum

Parili ratione nec augmen (1)
Cognato adveniente capit, resolutio namque
Dissimilis praeit hoc, quod sit tandem adsimilatum :
Unde exstat maius cui adsimilatio facta est. •
Sed genitum nihil est ubi non contraria constant;
Sicubi non possis genitum dare, nec dabis auctum.

Septimum Argumentum

Ulla quoque alteritas non comperietur in illo,
Unde neque genitum quicquam reputabitur illic;
Quandoquidem nulla est ullo sine passio motu.
Porro naturae patientia corpora, seniper
Est operae ut vel deficiant, aut augmina sumant :
Quod patet in plantis, animantibus, atque in eorum
Partibus, inque ipsis nihilominus est elementis.
Nam calor et frigus quoties haec alterat, inde
Rarescunt, crescunt, concrescunt, imininuuntur.
Ergo ubi non genitum corpus, neque corpus adauctum est,
Atque ubi non auctum, neque quicquam dicere passum
Ausim : at aeternum subiectum hoc esse fatebor,
Quidquid et illius, non ulla aetate senescens.

Huc e latebris procede tuis
Flebile matris pignits miserae.

{\) U tcsto ha un punto.



— 6 —

Humanae phantasiae nobilissinia augustissimaque illa proles, vi-

denda, exatninanda, contrectanda, sententianda, et tandem in manum

secularis iudicii dimittenda rapitur. En, inquam, caelorum illa sub-

st utia quinta, divine eorporea, sine materia materialis, sine priva-

tione forma, actum eum potentia coniunetum habens, gravitatis levi-

latisque expers, nullae generationi corruptionique obnoxia, altera-

tionem respuens, neque incrementi neque decrementi capax, circulo

versabilis, ad medium non appropinquabilis, acentro non elongabilis,

rapidissimo supremum elementum gyro atterens, cui nihil est con-

trariuin, rnotu et lucegenerationiscaussa, cuius orbes octo,vel novem,

vel decem, vel undecim, vel plures cum Musis et Apolline conferuntur,

q la flnita omnia finiuntur, extra quam nihil sensibile, prima naturae

: nitura, simplicissima, capacissima, potentissima, activissima, ani-

matissima, perfectissima, causa universalis particularibus omnibus

praestantior, vita et intelligentia praedita, suapte natura in orbem

circummeans, cuius ariima in gyrum torquet, sphaericitate exactis-

siiua spectabilis, cuius auima duplex, cuius portae geminae Cancri

et Capricorni a tropicis adspectandae, cuius motus geminus, cuius

vita beatissima, cuius vestibulum luna, per erratieas ministras sitos

impertiens favores, ubique vigens, divinarum animarttm vehieulum,

idearum characteribus signata, productrix, servatrix, gubernatrix,

moderatrix, nostro verenda metuendaque superincubans mundo, di-

\initatis potentia, et naturae organum, intelligentiarum domieiliuin,

numinum solium, Dei harmonice digestissima lyra. Nunc spacii ct

aetheris natura, et magnitudine comperta, (1) le\ itatiset gravitatis ra-

tionibus habitis, motus perspicuis proprietatibus, stellarum ob oeulos

apposita substantia, elementorum primorumque principiorum prae-

sente efflcacia, luminis ditlerentiis coram venientibus pallet, latebras

quaerit, aptatur ad fugam, e manibus, eque oc.ulis evanescit. por-

tentosa umbra sine corpore tandem fuisse convincitur.

Quod ad primum horum argumentorum attinet, verum sane est

(1) Questa virgolaunn cs



qliod suis verbis comprendit Aristoteles, quod in corpore coelesti ne-
que (1) gravitas neque levitas ullo modo esse possif, quodque neque
natura neque violentia a ruedio hoc, vel ad medium moveri possit:
haec, inquam, bene dicta sunt, sed non ad eius sensum. Nos quippe
dicimus, sic ncn esso in natura astrorum quae circa videmus, ut ten-
dant huc descendendo, ut neque est in natura Telluris ut ad illa
pariter descendendo ascendendove Iabatur. Sed ita illis in suo loco
circuire, vel circulo servari convenit, sicut et Telluri in hoc loco pro-
prio. Sed quod et tellus sit astrum, et idem omnino circa Tellurem
sit coelum, non intellexit ille.

Quod ad secundum. Non consideravit sic consequenter se habere
partes cuiusque astri ad totum astrum, sicut (2) partes istius ad
istud: de partibus caeli nihil dico, est enim vel inane spacium, et tunc
certe est omnino inalterabilissimae essentiae , vel aetherea sub-
stantia, nempe tenuissima (3) aeris natura, cuius est primo et univer-
salissime spaeiumoceupare,eteius partes nullaemotus(4) speciei sunt
addictae, sed (ut pluries aperuimus) secundum omnes semidiametro-
rum differentias rectum asciscunt motum undique et quocunquever-
sum, vel obliquum; rectum quidem succurrendo fugiendo seu cedendo
ad locum externum, vel a loco; arcualem vero in sua, vel tamjuam in
sua regione libere consistendo.Diximus alias ut rectus motus est par-
tium tantum et accidentarius; circularis vero (iuxta modum natu-
ralis, ncn geometrici circuli) et toti et partibus, tum simplicibus, tum
proximius adsimilitudinem compositorum accedentibus quorum sunt
partes, et toti astro et partibus in astro naturalis est: et ostendimus
hoc saepe (5) in animalibus, plantis, lapidibus, fluminibus, mari, aere,
et omnibus.



(1) II testo ha: nequae.

(2) II testo ha : sic ul.

(3) II testo ha: tenussima.

(4) II testo ha: inolui.

(5) II testo ha: sepe,



— 8 —

Tertii argumenti (1) materia est ex defeutu experientiae propriae

magis, quam observationum eorum, quosconsulere potuit, astronomo-
rum : immo quia pueriliter nimis inter apparentiam abstantis et pio-
pinqui distinguendum non cogitavit.

Quarto, nimis adhaeret vulgo nunc ille, qui in Topicis docuerat lo
quendum et nominandum ut plures, sentiendo cum paucioribus, iisque
sapientibus : id enim et divina oracula faciunt. Proindeque et ipsius
ethymologiae incostantiam atque incertitudinem ipsemet aperit,ut in
eo potius verbosam cum ventoso sophysmate vanitatcm, quam argu-
mentorum gravitatem possimus inspicere.

Circa quintum, et alias (2) fortasse posset excusari, quando eorum
quae rnaxime distant in caelo, sursum et deorsum, dextrum et sini-
strum, ante et retro, cum Pytagoricis, in secundo libro de caelo, tri-
buit suo universo, propterea quod animantum naturae haec sunt ad-
commodata et propria, non sentientibus modo , sed et vegetanti-
bus : caeloque ideo (utpote animato corpori) non inconvenire. Sed
quis stultitiae modus (ubi quis a fundamentis delirat) esse potest?(3)
Nosastra dicimusanimalia, coelura vero, siuniversum est aer, (4)ani-
mam dicimus insitam et comprehendentem. Hasque differentias lo-
calesque appositiones ne in ipsis quidem astris cognoscimus, nisi me-
taphorice ex iis quasdam. Sursum enim et deorsum quodnam a polo
plus uno accipies quam ab altero ? ad Tellurem praeterea circum-
stans et sol medians non potest magis esse dexter quam sinister. Et
multa mentiuntur philosophi, garrire cupientes sub titulo sententiae
Pythagoricorum quam nunquam capiunt, ut ubi ille ignemin centro
constituit,idest, solem medium planetarum, adducunt quidam ignem,
in medioTelluris, (5) Vestae sacrum, etfabulas augent arcanas quibus
in praecedentibus libris ferculasse volumus. Ibi sursum et deorsum

(1) Nel testo qui c' e una virgola.

(8) II testo ha: alios.

[Z) Nel testo c' e un punto e virgola.

(4) Questa virgola e la precedente mancaoo,

(5) Anche qui manca questa e 1'altra virgola.



— 9 —

non accipit Aristoteles contrariorum loca, sed ut citra contrarieta-
tem opposita. Sed quia generationem illorum ab istis et corruptio-
nem vcl alterationem locis non novit; quonam sensu nosse debuit
ille oculis sine mente donatus reddere? (1) qui fortasse si alias non
vidisset regiones, Stagyritas tantum existimasset esse bomines.

Hisce cum argumentis multa, quae ad unum idemque vergunt, suc-
currunt, ut quod ignis calorque caelestis est generativus, conservati-
vus, vitalis, prolificus; ignis vero qui apud nos est, (2) minime: sed
nobis non differ.tsecundum speciem ignis ille ab isto: licet secundum
elficaciam altius promovet ignis ab astro quam a fornace, altius ab
animali quam extra animal, altius a propria sphaera quam ab alia.
Proinde non est quod tantum tribuamus solis calori, qui unus est
atque simplex, et ideo uno per se simplicique modo operatur, sed
niotui Telluris qui per diversas partes atque loca illum contemperat,
jntensius remissiusque conceptans, certisque ad suam aliorumque vi-
tam proficiens mensuris. Adde:(3) quemadmodum calor illesine ani-
maspirituque Tellurisadnihilum esset: omnia ergo quaehic mirabilia
videmus atque varia, ab idea et mente quae est in substantia huius
astri enianant principaliter,a solis vero calore velut instrumentaliter,
qua ctiam ratione aninia et spiritus quidam naturae insitus, ad ideam
quae est in semine, confabricat et disponit et contemperat et digerit,
et altis profundisque ordinibus intexit corpus, et corporis animalium
ineiubra, calor vero nativus, qui est in matre, et matrice, et utero
circumstante, ut instrumentum et iocus conservativus accedunt: hu-
mor ab anima opifice tanquam propria materia digeritur. Vide nunc
quid a sole recognoscamus et a caelo, qui efficientem et materiam se-
cundum universum definimus animam, et corpus Telluris matris at-
que progenitricis nostrae. Haec si perceperis, neque materiam neque
efiicientem longius inquires tanquam emiuus sepositissimumque ad-
miraudo, quem tibi proximum atque etiam internum colere debuisses.

(1) 11 testo ha: redcrc.
(-j Qui sta virgola uianca.

due punti unncano.



— 10 —

CAPUT II.
RESP.ONSIO AD ARGUMENTA HAEC ET SIMILIA

lu universo nou esse sursum et ueorsum, moturo uuiversi nulliim, seil in univ u i
circularem seu arcualem.

AD PRIMUM ET SECUNDUM

Nunc (1) age quam valeant isthaec commenta videto.
Quam bene per sursum patefiat perque deorsum,
Gum non constiterit finita haec area mundi,
Quin potius partes et totum concita gyro
Novimus in cunctis, proprium servareque centrum
Omnia, quo mage sint sibi proxima parte locoqne,
Ut neque diversis consistunt astra elementis
Caetera, quam Tellus, pariter quam novimus astrum.
Mobile quid totum ut partes mihi dicis ? an luimor
Vividus, et sanguis, reliquaeque in corpore partes,
Qua totumque animal, (2) tali ratione moventur?
Corporis hoc proprium (dices mihi) simplicis atque
Partibu' homogeneis constantis : sed modo non est
Corpore de tali speculatio, qualis habenda est
Postea, sed tota nunc de Tellure loquamur,
Quae mihi non ulla consistit simplice parte
Verius. Atqui haec sunt ex iis quaecumque moventur,
Quae logico tantum valeas seiuncta videre
Obtutu, et quoties fuerint, ea talia perdent

(1) II texto lui ; nec.

{i) Questa \ irgola e la rrecedeute uel testo mancaiio.



- 11 —

Cuiusque e quatuor noraen fortasse elenienti,
Nempe atomara referent naturara denique, cuius
Motus erit partes in sphaerum aequalis ad omnes. (1)
Quamque diu (2) pulvis specie est in pulveris, usque
Non suffusus aqua, nedum superenatat undas,
Sed facili ventus quocumque per aera versat
Turbine: non ullo concretaque frigore lympha,
Non lyraplia, at vapor est, fumus, nebulosaque certe
Materies : quocumque means per inane profundum.
fgnem non proprie cognoscimus esse elementum,
Ast circa humentem naturam, (3) luminis actum.
Aeris est porro spacium replereque primo,
. Propterea parteis aeque contendat ad omnes
Convenit, et nulla teneatur pro regione, (4)
Iniectum cunctis, comprendensque omnia dictus,
Sed raemini ut inotum per se non suscipit aer,
Namque vapor tantum est, atque exlialatio venti; (5)
Materies, quia quod circurafluit, atque pererrat
Nimirum haud aer tibi sit, sed in aere quiddara :
Si quoque nos quandoque locos hanc pergere in oinnes
Dicimus, hanc speciem comprendimus esse vaporis
Continui, qualis Terrae est comprensus in alvo,
Est ubi cum nebulis species quamplurima venti.
Interdum vero non vocem vulgi iinitantes,



( 1) I! pnnto niaura.

(2) Sta in luogo di: el quamdiu.

Ho mess.i io quasi tufcta la punteggiatura iu questo, e nel periodo ehe precede , e
-m,. perchenel lesto in gran parte mauca. ed il senso riesce oscuro.
■ >uesta virgola manca.
| ti Questa virgola manca
(5) Questo punto e viigola manca.



— 12 —

Aeris accipimus noraen velut aetheris unum,

Cui calor aut frigus, similis vel passio nulla est,

Sed potius medium est per quod cuncta ista feruntur.

Humida nam semper substantia sternitur illis,

Ut lucem ac tenebras haec nata est figere tantum,

Atque atomos corpus concretas reddere in unum.

Ergo repugnantum vehit liic contraria fata

Aer, ut et priscis cum nomine currit inanis.

Tellusque interea ut, nulla gravitate premente,

Discurrit, remanetque suae regionis in oris,

Circumit et partes eius motantur in ipsa

Atque manent, ad quas peregrino ex orbe feruntur,

Ut quoque Telluris moies si tota seorsim

Ordine de proprio, (1) violento avellitur actu,

Quam poterit breviore via ad propria inde remigrat

Aere de vacuo. Ut sit terraque lata deorsum

Non habet ex semet; verum facit uuda, (2) atomorum

Corpora concretum tantura coalescere in unum,

Libera ne incerto volitentque per aera motu.

Iis nihil est levius quae sunt substantia terrae,

Quam siccam, raram, ac tenuem non temperat unda.

Ad Secundi Partem

Cumque dabis casum detractae partis ab orbe
Ccelesti, quod sit naturae quam statuisti,
Nativi adpulsus cur casum deinde negabis ?
Nam quo nobilius tibi corpus fingitur illud,

(1) Questa virgola nianca.

(2) Stiino che qui ci vada una virgola.



- 13 -

Hoc servatrices plus longe adscribere vires

Debebis (sana si perstas raente) meandi

Ad proprios raptim, cursu breviore, recessus.

Ad Quartum

Cui ratio inde queat de cyclo flrma videri
Aut sphaera, quoniam dicis: (1) Forma illa rotunda est ,
Ergo formato non sunt contraria quaedam? (2)
Quis male te tali sarcivit mente deorum ?
Qui geometrarum ? qui pictor ? quive poeta ?
Dic: ubi comperies praxim cycli, atque ubi terra
In regione sua sic mota est, undaque, et aer ?
Vere haud in gyrura deflectitur orane, sed illud
Quod natura parens, non ipse geometra novit,
Vel quavis logica formatus et arte mathesis.
Non taraen iccirco perdent contraria regnum;
Si recta aut curva est, si est foemina linea vel mas.

Ad Tertium, Quintum, Sextum, et Septimum

Iam referas quidnam docet experientia sensus ?
Quid memorem rerum se reddere praeteritarum ?
Ut nihil hinc illic mutatum dicimus, et nil
Exauctum omnino cognoscimus inque minutum,
Sed magnis species e seclis semper easdem, (3)
Continui sicut motus successio, parque



(1) I due puoti mancano.

(2) L'interrug;Uivo mauca.

(3) Questa virgola manca nel testo.



— 14 —

Insita vis lucis, vis cursus, visque caloris.
Ergo tibi satis id potuit, Stagyrita, videri,
Crederes ut generis, quam haec sint, (1) vaga sidera alius ?

Si universura nobis est infinitum, quid adducis (2) differentias sur-
sum atque deorsum ? cur ex bisce differentiis contrarietatem loco-
rum et corporum colligis ? Esto infimum in Telluris corpore cen-
trum, estu quoque illins peripheria (3) supremum, non ita tamen ut
loca et qualitates locorum ad contrarietatis differentias (4) pro tali
oppositione referas. Sic infimum Lunae sit ceutrum Lunae, et supre-
mum circumferentia ipsius, sicut centrum mei corporis est cor, supre-
mum et extremum memhra a corde magis dissita:et quae buiusmodi
in me sunt mea, iu bominum stngulis sua sunt. Non est ergo unum
generale sursum vel deorsum, ut pbantasiavit Aristoteles cum vulgo,
carcere concavitatis lunaris adstrictus- Adde ad rationem, ut partes
quamm est motus in toto, (in suo nempe mundo), non sunt elementa,
qualia definis, simplicia, sed sunt vekit in nostro corpore sanguis et
alii bumores, vapor, aqua, arida, lapis, lignum, gleba, quae pro suue
compositionis ratione loca adsciscent in toto conveiiientia per sibi
convenientes defluxus, iiitluxus. et secundum geuus circuitus. Et
quod (rogo) ratioeinii genus illud a rotunditate figuraeque qualitate
colligens, contrarietatem non esse in coelo ; (mitto nunc coelum)
contrarietatem non esse in astro ? Iam si tellus perfecte rotundum
corpus, quale facile poteris intelligere, si compositam statuas cum
aere isto ventoso et nubiloso, ut recte in libris meteororum cum
antiquis asseris: sequetur propterea illi, vel in isto figurato, (5) nihil
esse contrarium? Iam nihil erit (6) contrarium, si elementa in suo

^lj Questa vivgola e la precedente mani

II testo ha: ad diejis.
(3) II testo ha: feriphe
(1) 11 testo ha: differott
in) Questa virgola mauca.
(6) Nel testo erit ^ ripetuto due volta.



— 15 -

loco circuunt etiam tibi, quia eorum partes ita moventur, ut a toto
niinime recedant, si et terrae huraoros qui per vices ascendunt atque
desccndtint,(l) ut sol ad tropicum liunc accedit etillum. Nunquam e-
nim tofa aqua est mutata in aerem,sed pro ratione circuli, fantundem
liunc resolventiset rarefacientis, quantum aliaex parteaddensantis et
inspissantis, omnia integra in eademque mensura per secula perseve-
rant, hunc sane et fu circulum cum contrarietate vides, etcontrarie-
tatem in natura extra circulum non esse cogeris profiteri. Nunc non
hoc contrarietatis genus spectatur in caelis et in caelestibus, nulla
quippe mrmoria est quae in illo aliquid notabit alteratum: quasi
aliter nosfra Tellus, haec stella, hic mundus illis, qui extra ipsum
suuf, videri possit, quamstellae nobis illae videantur. Sunt elementa
in caelo, (contemplativi quidam Platonis et Aristotelis concorda-
tores et piissimi conciliatores aiunt), sed coelesti conditione. Sunt,
sed longe diversa sunt, sed eminenti ratione, et quatuor elementa
niliil aliud sunt, quam caelum, (ut sic dixerint), quodammodo ex-
plicatum. Coelum ergo efticiens finisque rationem subibit, quatuor
elementa, (2) materiae, ut recte ait Aristoteles. Sed, o aetherei, em-
pyrei, crystallini, adamantini, elisii, ostendite ostcndite hoc coelnm
esse aliud quam quod ego ostendo, unura spacium astra non aliter
reliqua complectens, quam astrnm hoe quod et nos caelestes in-
colae tenemus.

CAPUT III

■ -' 'ii ■"_ in caelum et vera mundi cootemplatione, et [jrimo Telluris species
ali orb^ Lun&e prospicitur.

Eia age conscendas, statuam te in corpore Lunae; (3)
Aptato sensus, aptera rationis ut alas:

(1) U senso 6: si clia>n terrae htimores circuttnt.

(2) Questa virgola manca nel testo. 11 senso e : ralionem maleriae,

(3) Quesio i"iiiin" virgula, e la rirgola precedente maucano,



- 1G -

Pergito, perge, ducera certnm securus adusque

Persequitor, te non ceratis Dedala plumis

Ulla manus tollit, vel stulti techna Menippi;

Unde vel Icarium formides optime casum,

Insulsas Lucii vel sannas Samosateni : (1)

Sed veri species, naturaeque inclitus ordo

Est tibi dux aegro, incolumem qui deinde reducet.

Hinc tibi, (si mens est; si sensus interioris

Lumine non prorsus cassum, neque tam miseranda

Conditione satum te nobis fata dedere),

Hinc tibi ab opposita ostendam regione micantem

Telluris vultum, (2) 'radiantis lumine solis

Diffuso Oceani in faciem. Viden' ut modo vasta

Machina in exiguam molem contracta videtur ?

Dic: ubi sylvarum species ? ubi flumina, montes,

Stagna, lacus, urbes, brumae discrimen, et aestus?

Ut tantum spScies candentis mansit, et atri ?

Ut maculat clarum Oceanum nigra insula passim ?

Quae recti nusquam aut curvi (3) geometrica amussis,

Atqui ex iis quid confusum discriminat ambo.

Iam tibi non Tellus sed vere Luna videtur:

Respice iamque ubi sis. Nunquid tibi Cynthia parva est,

Olim quanta fuit ? Specta quantum amplus liorizon

Perpetuo cedens (4) ad fines adpropianti ?

Iamque ubi nocturnae species ea lampadis ? ecce,

Ordine persiraili, sylvae, raare, fluraina, montes,

Quae ne sint frustra, species cerne inde coortas,

(1) II te-sto ha: Sammosaleni.

(2) Questa rirgola manca.

(3) II testo ha: curni.
(1) 1! testo li;'



— 17 —

Nempe homines, angues, pecudes, vohtantia, pisces.
Iam tibi non Luna est, sed Tellus vera videtur.
Non operae precium est nunc ista in sede cupire
Gentis colloquium, obscurisque intendere verbis.
Nam neque plus tandem te docta relata docerent,
Quam tu per temet certus comprendere possis.
Splendens nostra maris species cum corpore opaco ,
Tempore praesenti quuin (1) prospiciantur ab hisce
Oris, credentur per plurima secla fuisse
Obvia forte secus ? Nunquid Cerealia regna,
Neptuni imperiumque datas confundere sorteis, (2)
Contemerando suos tines, magis ista videbit
Gens, quam monstrarit longa experientia nobis ?
Quam modica est illic multo variatio seclo,
Incola ne proprius vix ullam existimet esse ?
Nempe velut pontus de littore cessit Ibero
Quantum usurpavit terrai, ad littora, (3) Calpes,
Aegre (4) etenim mentem tam longa memoria format, (5)
Diminuitque fidem multos digesta per annos
Fama vagi Alcidis, posuit qui signa tryumphi:
Per quae nosse licet, sero quantumlibet aevo,
Tethios ut Cereris prata obruit, haecque vicissim
Pascere Pana iubet tumidi per tergora montis,
Qui quondam, scopuli in specie, surgebat ab antris
Coeruleum excipiens agitantem Prothea phocas.
Exigua est nimium in tanto variatio fluxu

(1) II testo ha: quam.

(2) Questa virgola mauca.

(3) Questa virgola e la precedeme maucauo.

(4) II testo ha : Anre.

(5) Leggerei piuttoslo: /irmai.



— 18 —

Temporis, in nostrae vultu Telluris adacta: (1)
Mirum quam longe niomento distet ab illo,
Sensibilis quo sit modicum de sedibus istis.
Respice quam exiguo collata Britannia puncto est,
Italia in tenuem atque brevem angustata capillum !
Littora Tyrrheni, Libyae prope littora tangunt,
Quamque Hadriae portus parvo discrimine linquunt.
Dic: ubi Trinacria est, latiis quae abscinditur oris ?

nimium longo disiungimur intervallo

Unde maris gemini (2) valeas comprendere nexum;
Scilicet Ionias undas ubi dira Charybdis
Attrahit, Hesperiae (3) vastamque recondit in alvum,
Inque vices revomit fluctus Scylla atque resorbet.

1 nunc, crede homines istos, aetatibus actis
Permultis, potuisse aliquid Telluris in orbe
Mutatum vidisse magis, quam Cynthiae in ore
De nostro licuit mundo. Quare abiice curam
Captandi, (4) ut generis fiat variatio nostri,
Ut modo tranquillo recreata sub aere gestit
Telluris vario species ornata colore;

Post baec contingat tristis sub imagine campi
Nubibus obducto et brumali intendere caelo.
Utque magis sapias, ac verum certius alto
Concipias animo, maiores tento recessus,
Nosque imus Lunae exceptos transmittat borizon
Ut Cypriae (5) multo quae nunc maiora videntur

(1) 11 testo ha un puuto.

(2) II testo ha: genini.

(3) II testo ha: Hespheriae.

(4) Questa virgola manca

(5) II testo ha : Oyp



— 19 —

Accedat uobis quoque candida templa subirL'.
Carpe viam, advolita magni per limina solis,
Pandat iter natura parens, quia circulus unus
Lampade Phoebea in cyclo mediante relicta
Quae gyro breviore suum circumflua centrum
Ut se pro motu convertit terra diurno :
Quin etiam quo aeque se circumstantibus undis
Praesentem reddat vario discrimine postis,
Externum centrum ad stationes circuit anni :
Hinc ver, hinc aestas, autumnus, brumaque fiunt.
Interdum nobis propior fit mole minorque
Lampas (1) Phoebea, et velox et tardior hinc fit :
Hinc illam Tellus sublimi vertice in ambos
Inclinare polos spectat, tropicosque notantem,
Sic reliquos intra Nimphas discurrere soles
Est operae precium : pariter quia circuit omnis
Mundus, nempe iisdem quia consistunt elementis:
Quilibet in motus speciemque inclinat eandem,
Propterea et stellis varia est distantia fixis,
Quae non comperta est vulgo, (2) non esse putanti.

Heic de astrorum natura illud itidem colligere licet, quod ornnia
ex iisdem constant elementis, siquidem eadem constant figura, ean-
dem non respuant motus speciem, magnitudinem, locum, situm: (3)
quia vero , in externa saltem speeie , in quibusdam lux praecellit
atque calor, in quibusdam (4) vero unda, yel ut melius dicam in qui-
busdam uno, in quibusdam vero alio lucem eoncipit modo, quae-

(1) II testo ha : Lampus.

(2) II testo ha: volgo, che n' e la furma antiquata.

(3) II testo ha: sitium.

(4) II testo ha: quibusdem.



— 20 —
dam per se tenebrosa seu opaca, quaedam vero per se lucida per-
hibentur astra, quaedam ignis, quaedam lymphae, quaedam faemi-
nae numinis nomenclaturam usurparunt apud antiquos, ut Phoebe
hmc, inde rhoebus, hinc Lucina, inde Titan, hinc circa unum medium
plures nymphae seu Musae, inde unus intra plures nymphas Apollo:
hinc Cereres plures, inde Baccus unus: hinc veluti matres, inde
pater. Hoc innuit Poeta:

Vos o clarissima mundi
Lumina labentem coelo quae ducitis annwn ,
Bacchus et alma Ceres , vestro si munere Tellv.s
Chaoniam pingui glandem mulavit arista.

Illic iuxta physicae veriorisque philosophiae principia, eodem no-
mine Lunam appellat quo etTellus appellari solet, frequentius enim
Cererem Tellurem dicimus. Quin et Trivia a triplici loco atque
nomine dicta, in occulto profundi regno Proserpina ; in nobis con-
spicuo Diana, in eminus quasi excelsiore, Lucina, quibus meliori
(quam vulgus hodie pati possit) luce, una eademque substantiae
astrique species illa signiflcatur atque ista. Ex iis soles medium
obtinere (1) declaravimus, ut una lampas et ignis pluribus illumi-
nandis atque calefaciendis satis est.

Propinquiores soles, quorum quoque terras a terris istius synodi
minus distare necesse est, sunt astra fixa maiora, quae primae di-
cuntur et accipiuntur magnitudinis , quales sunt ad plagam sep-
tentrionalem tres: Arcturus inter Bootis crura, Lyra, et fulgens
in Aurigae humero sinistro. Ad plagam cinguli firmamenti quin-
que: Ooulus Tauri, Basiliscus, extremum Caudae Leonis, Spica,
et qui in oro Piscis Australis. Ad Australem partem septem: unus
in humero Orionis, alius iu sinistro illius Pede, extremum Flu-
minis, quintus Canis, sextus Canicula quae in Argi temone, sep-
timus in pede Centauri dextro. Circa soles hosceque crediderim

(1) II tosto ha: obii



— 21 —

quod, si quis studiose certis temporibus adtendat, poterit aliquos
non scintillantium, ad prope minimam non notatam magnitudinem,
i;unc conspicuos nunc vero latentes, nec non parvorum circulorum
intra suas Tellures indicia in solibus experiri.

Evenit autem, cum tantam astrorum multitudinom perspectabi-
lem habeamus, eorum tamen pauca quaedam, quae proximiora sunt,
aperte moveri cognoscamus, non quia alia possit in illis solibus
esse ratio atque istis, sed quia non ita, ut illi, conspicuae illorum
possunt esse tellures : et quia lux in speculo non tam longe sui
sensibilitatemservat, quarn lux ia lampade (1): et quia corpora minora,
et natura sua opaca citius visibilitatis diametrum amittunt. Hoc,
quotidiana iugeque experientia, sensus docet, qui quae propinquius
gyrantia et in direetum deambulantia moveri novit, eminus eodem
ordine mota atquo mensura, fixa manere iudicabit. Hinc patet quod
si essemus in uno de astris illis primae magnitudinis, sol iste pa-
riter priraae magnitudinis astrum videretur ; si in iis tandem quae
minima scintillare videntur mole, non maior sol iste videretur, ul-
teriusquo elongatos lateret omnino. Quanturavis ergo proxinrie ap-
parent et quasi haerentes illae stellae, non tamen eas minus ab
invicem distare intelligere debemus, quam (ut dictum est) a no-
stro sole alter sol, ut Basiliscus. Sic locus circumstantibus et spa-
cium suppetens planetis tribuatur, et consistentia diversorum cor-
porum eodem quo heic ordine salvetur.

Non sunt vanae noctilucae, vacuaeque lampades et flammulae, sed
ingentia mundorum corpora, ex (2) quibus innumerabilia hoc nostro
quem incolimus Telluris mundo longe maiora sunt : iam quid pu-
tabimus de magnitudine spacii quod totum implet intervallum? an
non hoc tantum quod visus nostri terminarit (3) usque ad minimorum
siderum sensum, quae nihilominus magna esse possunt, quam iste

(1) II testo ha: lampile.

(2) II testo ba : el.

(3) U testo ha: terminal; e potrebhe intendersi : visus nostri spacii terminat.



— 22 —

sol (quera toties Tellurismolem superare volunt): (1) excessu quasi
immenso tellurem atque synodum istam huius solis cura suis pla-
netis superabunt ? Ibine (hominum sub philosophi titulo stultissi-
me) terminum rerum constitues? ubi inquam soles illos, mundosque
maximos nihil habere a tergo voles, atque tanta ex parte, quanta ad
nostrum hoc seclum non est conversa? quasi tellus haoc, centrum
hoc (quod ad magnitudinem continentis comparatum, punctum esse,
oblitus es), magnitudinem et lucem et calorem et esse rebus iuxta
nostri sensus mensuram tribuat: et quasi perpetuo circa similia astra
non pateat simile cum simili eademque potentia spacium.

Sed ut a principio propositum resumamus, illud in mentem re-
vocari volo , ut non "solum eiusdem speciei planetas cum planetis
intelligamus, sed et eiusdem, propter communem matoriam atque
omnino substantiam, generis soles atque tellures: ubi quippe lux illa
est, ibi ignis est, ubi vero ignis, ibidem aqua, quid enim est ignis
praeterquam aqua lumine affecta , seu luminis virtute formata ?
Apud nos nusquam inconsistere sine aqua videtur ignis, et vali-
diores (2) fiammas humiditate simplicis aquae alimus, alitur Vulca-
nus, (3) et Aethna vicinitate maris, ignesetiam veluti mortui,(4:)aqua
(ut in calce viva constat) excitantur. Quid autem tibi bituminis, picis,
salnitri , sulphuris , tartari , oleique species esse videntur , quam
aquae, sine quibus, vel eorum proportionalibus, nusquam invenietur
ignis ullus ?



(1) Nel testo questi due punti raaucano: il periodo rimane pero sempre slegaio

(2) II testo ha : validores.

(3) Qui Vulcanus sta per Vesuvius.

(4) Nel testo la virgola non c' e.



— 23 —



CAPUT IV.



Hinc Telluris species ab orbe seu astro Veneris, haud aliter quam Venus
a nostro orbe declaratur.



Per gyri centrum, quod sol terit, ad duodena
Signa means, fingas tibi productum diametrum,
In cuius hinc inde polo Terra exstet et Hermes,
Atque ut Tellurem circa Lucina recursat,
Sic Venus opposito circumque vagatur ab astro:
Non minus a sole est distans Cyllenius ergo
Hac de parte, alia quarn Tellus dissita facta est.
Atque ita Telluris corpus sub lumine solis
Inde latet, veluti substat Cyllenius illi,
Namque meant parili Phoebi circa atria cursu,
Eiusdem et prorsus servant vestigia callis.
Alter in alterius prospectum forte veniret
Nonnunquam (1), nisi sol cyclum peragendo minorem,
Nunc Arcto proprior fieret, nunc proximus Austro.
Ergo velut circa Tellurem Luna vagatur,
Dum tamen interea tanquam unum corpus in orbem
Torquentur, sphaera in medio solare relicta; (2)
Sic etiam statuunt Venus ac Cyllenius unum,
Dumque uno veluti curru vectante moventur,
Blandaque Mercurii circumterit atria Diva.
Ergo iuvat Veneris, (3) cursu contendere, in ortus,



(1) II testo ha : non iinquam.

(2) Qui, e dopo il verso segueute, il testo ha un purito

(3) Questa virgola e la scguente mancano.



— 24 -

Unde minus nihilo (1) Tellus spectabilis exit,
Quam sit Telluri spectabilis ipsa vicissim.
Hinc te verte iterum: convertere: quid stupet ultro
Sensus inassuetus, sensus sibi qui excidit ipse ?
Tellurique novae, lunaeve occurrere mirum
Est tibi. Ne trepides, similis hic est quoque mundus.
Proiade peracta tibi memori via despiciatur,
Unde oritur volucris Phoebi rutilantior axis,
Quandoquidem e tenebris lux fulgens, inque tenebris
Imperat ac vere praecellens inde triumphat,
Lux lucem obfundit, luci lux invidet. Ergo
Diluculi ad sedes iuvet has venisse rubentis,
Auroraeque fores, quae (2) mox subitura fugacem
Depellet noctem, stellarum luce superbam,
Illaque in ocaasum aurati gregis agmina (3) cogit.
Hinc natale solum tua per vestigia specta,
Libera quo visus se immittit linea: (4) plane
. Miraris quaerens Tellurem ? ipsamque videre,
Cum videas, nescis ? partes versusque iri easdem
Haeres ? atque tuis oculis non credere, (5) dignum
Credis, eos tergens, quasi lippum fallat imago.
Inde alio versus, petis illam quo tibi praesens
Notam subiiciat faciem, verum ad tua tandem
Non ignota redis vestigia terque quaterque :
Illa illa est toto quae nunc tibi candet ab orbe :
Abstersit maculas, furvoque exuta colore est,

(1) Minus nihilo sta per nihiiomii

(2) Iltesto ha: qui.

(3) II testo ha: agmine.

(4) I due pumi maucauo.

(5) Questa virgola e la segueute nel testo uiaucano



— 25 —

Fimbria lata obiit : modo corporis illa minoris
Contraxit speciem toto splendentis ab orbe,
Hesperus est istis illa, illa est Bosphorus istis.

Ostensus est ordo antichtoni orbis Mercurio Venerique commu-
nis (1) ad orbem bunc Lunaeque communem circa Solem: visumque
est qualis Telluris explicetur facies illi qui orbem Lunarem teneat:
proinde et perspicuum esse potest ex ordine atque analogia, qua
ulteriorem sortita distantiam corpora, quorum facies opacis luci-
disque partibus est composita, ut necessarium sit ea tandem toto
(sed imminuto) corporc lucida apparere.

CAPUT V.



Ordo aperitur quo Telluris et aliorum astrorum species appropinquatione et elon-
gatioue varietur : ut inde propositum paulo ante colligamus.



Quoque tuis melius oculis modo credere possis,
Ne tibi visa putes ficto phantasmata vultu,
Te revoco ad fontem sensus, rationis et arcem.
Corpore de viso quam longius ipse recedis,
Tanto se in centrum magis ac magis arctat et unit,
Quacunque exstiterit donatum sorte figurae, (2)
In sphaeram migrare decet nihilominus ipsum,
Inque orbis speciem plani : nam mole cadente
Angulus atteritur primum, dein machina tota
Ordine quaeque suo, pro conditione coloris,
Pro medii modulo, pro interque capedinis auctae



(1) Qui il testo pone due punti.

(2) II testo ha un jtunto.



— 26 —

Inque minutae, (1) ac vis oculornm intensa acies est.
Interea citius vanescit corpus opacum,
Dimetrus at lucis multo durantior instat,
Hocque magis, sensum mage quo siet apta movere.
Ergo ubi conveniunt lux et color ater in unum,
Heic ubi (ceu constat) proprio ordine distribuuntur
In centrum ambobus dum concurrentibus, atrum
Multo ante in speciem resolutum cessit inanis,
Alterius mansit species sphaeralis et, inter-
Iecto atro ablato, lux pura et parva nitescit.
Indicat id quatruplex flammanti corpore lampas
Eminus acta, ignem quia continuatur in unum,
Unius atque facis speciem demonstrat. Idemque
E tellure vides, (2) obiecto in corpore Lunae,
Lucem quae magis intensam iaculatur ab orbe,
Quando per angustum veniet spectanda foramen
Plena, faventque oculo non turbida tempora noctis.
Experiere velut quanto contractior exit ,
Tanto etiam obiecti species rutilantior astri
Ex toto albescens puro candore micansque est.
Nunc igitur meliore potes perpendere lance
Ingenii, (3) sensum quo tot molimina vastum
Errorum subiere animos, ubi semen iniqui
Principii iactum, (4) foecundum reddere (5) campum
Conspicies, (6) sterili quem credere deteriorem



(1) elpro intercapedinis auclae et immi
(*2) Questavirgola e la seguente mancano.

(3) Questa virgola nel testo non c*6.

(4) Questa virgola nianca.

(5) II testo ha: redere.
|6) Questa virgola manca.



— 27 —

Addecet : ut non tam nocet ignorantia simplex,
Quam sophiae mentita vices temeraria et audax,
Cui, (1) deplorando ex agro, terit area messem
Qua errorum fruges conceptent horrea mentis.
Ergo adsis, repetamque prius quae dicta fuere,
Quorum pro caussa filum exglomeravimus istud,
(Officium quamvis multum magnumque supersit);
Dic mihi: (2) Tellurem stellam spectantibus hisce
Esse queit facies unquam variabilis illa
Plusquam sit Veneris facies variabilis ista ? (3)
Quae nihiloque minus radios subeundo micantis
Solis, (4) Mercurium videat subdeficientem,
Mercurius solis defectumque experiatur.
Mox quoque ubi adversi magis altas cardinis oras
Obtinet, (5) Hermeti vultum obiectando nigrantem,
Intercepta sibi deplorat lumina solis.
Si geminos, (6) ratione pari reliquosque planetas
Constituit natura parens, non tuta negandi
Ansa datur, quoniam circum non ul!a videtur
Stilbontem ac reliquos currens fax, quamque vel ipsi
Perlustrent circum. Sed non de iis spiritus urget
Dicere, materia dum consistemus in ista.

Iam figmenta tibi nova sunt captanda, novumque,
Naturae longe a specie, (namque ipsa reperta est),
Errori effugium, si non pulcherrima veri



(1 ) Questa virgola e la seguente maacano.

(2) Questi due puntiniancano.

(3) II puuto interrogativo uel testo e in flne del verso antecedente.
( i) Questa virgola mauca.

(o) Questa virgola manca.
(6) Questa virgola manca.



— 28 —

Te facies capiat, neque te submittere victum
Collubeat, populo sed victor posse videri,
Caussa proque semel capta, quaecumque sit illa,
Malle mori, in morem nostratum lucifugorum,
Undique vastantum, varia specie, (1) inclita pacis
Munera, pugnantum lege illege, arteque inerti/
Hostili contra sensum studio et rationem,
Sunt servatores secli huius, et inde futuri
Raptores, bruci, corvi, harpyiae, atque locustae
Pestiferae, qui dum pervertunt omnia, (2) fiunt
Fanda nefanda, nefas fas, norma enorme, venitque
Inconstans constans, factum infectum, via visque,
Invitum est votum, Mars et Mors salque salusque est.
Parcite vos superi, o tandem vos parcite mundo,
Et genus humanum tam longa peste laborans
Suscipite, et miserum meliori sorte quietum,
Eripite indignis, sub vestris cogite fatis, (3)
Ne mente amentum, parte expertum meliori,
Ortus hic e vobis, (4) vestri reputetur abortus.
Parce precor Tellus natis morti esca futuris,
Per quam de partu in partum trahis optima, quo sint
De vita in vitam migrantia, morteque mortem,
Ut, vertente rota, tandem omnia singula fiant.
Quid iuvat invisum hoc pondus servarier usque
Conditione satum indigna, tuo ab ubere sancto
Nutriri, atque sinu refoveri adeo usque benigno ?

[Gloria]

(1) Questa virgola e la rirecedente raaucano.

(2) Questa virgola manca nel testo.

(3) II testo ba uu punto.

(4) Questa virgola manca



— 29 —

Forsitan ut laesis, (1) nec miti corde, sinistris
Nuniinibus, haec scoena siet turpissima ludo ?

Semper facilius opaci corporis motus extenuabilis est ex distantia
ad sensum visus, quam lucidi: ut et cum illa in pnnctum nihilumque
cvanuerit, haec interdum integra maneat: esto enim corpus A B C,
cuius opaca pars sit C D E F, reliquae vero lucidae: eveniet nimirum
ut, toto ad certam distantiam elongato, stantibusque terminis, quibus
partes E F A et D C B tertia parte minores appareant, tunc spacium
E F C D, vel corpus opacum in eo contentum spacio, nullum sui sen-
sum efficiat : sed omnino duae lineae D C et E F in unam lineae
speciem migrabunt, et corpus A B C tum minoratum, tum continuum
unum ex toto lucidum apparebit. Idem in alba tabella atris inspersa
guttis videbis, quae eminus posita totam superficiem etiam candi-
dam (2) praesentabit, et Lunae in candentem orbem si quis per arctum
foramen aciem intendat, minor, absque maculis et longe rutilantior
illi fiet.




(1) II tesio ha: lesis.

(2) II testo ha: candididam.



— 30 —
CAPUT VI.

De horizontis natura in universo, cuius ubiquc eeutrum, sicut in circumfereulia
mundi similiter effiguratur.

Indeque horizon ut est puncto Telluris ab omni ,
Hinc geminus quem nocturnum dico atque diurnum ,
Aetheris (1) immensi a puncto (dubio procul) omni
Par erit, (2) occurrens oculis tibi semper horizon.
Nempe ubicunque sies, (3) centrum constabit ubique,
Et geminas, capias quascumque per aethera, stellas,
Oppositas, medius si fias, esse videbis.
Venit in oppositum Tellus Lunaribus et Sol: (4)
Aetheris in spacio si gyrat mundus eorum,
Per coeli zonam, Tellurem prospicit ire
Nunc his nunc illis coniunctamque oppositamque;
Nec potis es caelorum ulla in regione manere,
Unde et de centro haud videas paria omnia circum
Motaque, si nactus, velut istud, mobile sydus.
Quare simpliciter medium nusquam esse putato;
Sed polus, et centrum, et punctus vertiginis, atque
Imum vel superum, internum externumve per omne est, (5)
Nempe aliis, alibique, aliudque aliudque repertum.
Sic igitur terra ad partes prospectat easdem
Continue, (6) esse alias stellas aliasque vicissim

(1) II testo ha: Aetherii.

(2) Questa virgola manca.

(3) La puuteggiatura di questo periodo nel testo manca.

(4) Anche in quest'altro periodo manca ogni punteggiatura.
(o) Qui il testo ha un puuto.

(6) La virgola nel testo nou c'e.



— 31 —

Adversas, simili semper ratione, reditque

Permensis parteis seclis quasi versa ad easdem.

Atque adeo certas signavimus opposituras

Quas ( (1) proprium circa centrum dum vertitur, atque

Atria circumdat medii torrentia solis )

Per luces annosque oculis obtendere suevit, (2)

Quamvis est confessa satis variatio fixis.

Sensim Tellure aspectus variante polorum , (3)

Ut partes renovet calido sub corpore Solis,

Claustra marisque aperit, terramque obvolvit apertam,

Unde putant stupidi caelorum invertier auges,

Turbarique polos, tropicos, atque omnia circum,

Constanti remanente solo, sique inde per amplum

Exiret spacium Tellus, (4) peregrina capessens

Ora, alias lucis spectares opposituras.

Desinerent coitus Lunares, Lunaque in arctum

Constaret contracta iubar; detergeret umbras,

Ac maculas, vasto quales speculamur in orbe;

Pro Lunaque, (5) alia stellarum occurreret, atram

Exornans noctem, atque alius tunc signifer esset:

Ut certe haud idem Saturno est signifer atque

Marti, (6) qui nobis, circa huius luminis ortus,

Callibu' dum pergunt aliis : at signifer idem

(1) La parentesi nel testo nou cY.

(•2) Qui il testo ha un punto, che uoi abbiamo creduto dover trasportare ia fiue del verso
seguente, dove manca.

(3) Questa virgola mauca.

(4) Questa virgola mauca pure.

(5) Questa virgola manca; ma alia va con slellarum, sebbene ne scapiti la prosodia del
verso.

(6) Questa virgola e le due seguenti mancano: le bo poste, perche apparisca, cha il qni
si riferisce ad Idem, non gi,'> a Marti.



— 32 —

Mercurio, Veneri, Terrae, Lunaeque repertus;
Non taraen exacte spacium constabit idemque
Dum solem stellas adfixum versus easdem.
Zodiacus porro Veneri Lunaeque peramplus
Cernitur ut late expaciantur, perque recessus,
Inconstante magis cursu, volat ulteriores
Utraque stellarum. Telluri Mercurioque
Zodiacum apprime similem reputabo et ut unum.

Saepe diximus in universo infinito, secundum rei veritatem, cen-
trum esse ubique: proptereaque non interesse, utrum heic vel alibi
simus, ut eandem circa nos rerum faciem videamus: propius enim
quibusdam astris factis, ut illorum nobis crescit vultus, ita et horum,
aquibus elongamur, diminuetur. In illis constituti diem inveniremus
atque noctem, quam ex isto, a quo recessimus, orbe perdidimus, et o-
stendemus non aliam esse in solis astro rationem, quam in caeteris :
alius nobis alibi esset polus, alius alibi zodiacus: ut non est in uni-
verso punctus qui idem respectu diversorum non sit centrum, po-
lus, zenith, nadir, tropicus, et quodvis eiusce generis aliud.

CAPUT VII.

De rerum vului circa muuduni, si eas ex astro solari liceat contemplari.

At vero solis perlucida (1) templa tenenti
Rerum aliae occurrent species, non ulla polorum
Forma aderit. quibus invertat se machina tanta,
Centrum ni proprium circa invertatur et ipse,
Ut Tellus, qualem (2) suadet trepidantia multa:

(1) II testo ha: per lucida.

(2) 11 testo ha: qnalcm.



- 33 —

Ille suo undantes suffundit lumine parteis,

Humentemque solum, ne possis dissimilares

Ire tomos visum, quales in corpore Lunae

Inspicuae, et Terrae nostro spectantur in orbe.

Nulla etenim corpus diffundit lumina simplex,

Se luxque humenti, et de corpore fundit opaco,

Ut nullus lucis vigor est, ubi nullus et ignis,

Ignisque est nullus, nisi quisquam suppetat humor.

Quare et nonnullis humens substantia dicta est,

Mercurio nempe et Mosi, qui corpora prima

Inter non numerant ignem, quem compositorum

In genere esse volunt, quod constat lumine et unda.

Ergo illic etiam distinguitur insula passim,

Montibus excelsis globus est et vallibus imis

Aequoreque impactus nativo lumine, cui est

Unda nitens, sed nulla manent habitacula circum

Atque intra, ut circum maria isthaec vivere et intra, (1)

Multa vides quibus ora negant Neptunia vitam,

Divesque Oceanus, quamvis armenta gregesque

Pastoresque suo vitae nutrimine donat.

Ergo illic aliae extabunt species animantum,

Qualia et ignito interdum se corpore produnt

Aera per (2) vacuum ad partes volitantia nostras,

Esse trabes quae stulta docet sapientia vulgi.

Et species aliae nostris ibi consitnilares

Esse valent, quoniam non tantus adaestuat ignis

Orbem per totum, neque tantum lumine clarat

Subiecti ora globi, quantum ora externa calescunt

(1) Questa virgola nel testo e dopo vivere.

(2) II testo ha: pervacuum.



— 34 —

Lumine demisso radiisque micantibus extra.
Quae solide poteris comprendere, quando rotundam
Credideris massam, quae circum spicla superne
Eiaculatur ad haec sua Iuminis, atque caloris.
Corpore deque suo tantummodo calfacit illis
Finitimas partes, partis virtute propinquae :
Nam calor et lux unius regionis et arcus
Subiectos minime ad reliquos intenditur arcus,
Quando superficies illos convexa tuetur.
Lucis quocirca eximiae vigor atque caloris
Amplius externas numeris se pluribus effert
Ad parteis pervadentis iactu aethera lucis,
Corporibus quo se solidis immittat in altuin,
Quam sine flammifero quae est insinuata vigore,
Ac veluti suppressa aliis a partibus, (ut fit
Sub cinere arenti latitans, aut calce ubi suspen-
Sa (1) est, (2) retinens actum quo splendeat); (3) atque calore
Eminus excusso occurrentia torreat astra. (4)
Sic tantum virtute aliis servatur in oris,
Materiesque subest quam vis contraria tentat,
Nam nil consimili de corpore pabula carpit,
Ast quod transmutet famis absumptiva requirit;
Flamma etenim lympha, non sese vescitur ipsa.
Materieque opus est aeterna in corpore tanto,
Quae quoties absumpta fuit, resolutaque in auras,

(1) II testo ha: suspensum: lepgo suspensa, riportandolo a lux. Totrebbe riferirsi adoc-
lnm, tna sarebbe costrutto pio. duro.

(2) Questa virgola nel testo nou c'e.

(3) II punto e virgola maoea nel testo: il torreat aslra parmi si debba congiungere col
quo se immittat. II periodo e molto iutialciato: ho cercato di chiarirlo come ho potuto. av-
vertendone pero i lettori.

(!) II testo ha una virgola.



— 35 —

Sit toties iterum certum renovata per orbem :
Ut sursum maria, in specie sublata vaporis,
In nihilum non contendunt : ast eius ad orbis
Exhaustas (iterum mediis recidentia certis
Quae stravit natura parens) volvuntur avitas
Appulsu miro parteis : si nempe vapores,
Quos rapit aestivus tantis de fontibus ardor,
Non iterum integro revenirent pondere, nec se
Compare subiectum in corpus remeando refluxu,
Aptarent priscam in formam : non illa maneret
Telluris species tantis celeberrima seclis,
Non vigor ille idem, non virtus parturientis
Omnia, sed saltem ex aliquo viduata maneret
Momento, et vacuata foret discrimine multo,
Quod valide constans rerum experientia abhorret;
Nam mare quam procul ex una regione recessit ,
Tam prope se ad reliquam convertit, quamque retusa
Unius adtendis tumidi sublimia montis,
Subdita tantundem sublato tergore vallis
Consurxit, verrensque solum vis fiuminis, alveum
Permutansque cavat circum exaequatque rotando
Campis, se sursum iubet ultro adtollere monteis ,
Planitie humilius se substernente. Perinde
Orbita solis habet quo parteis atterat, et quo
Instauret rursum, inque ignis nutrimina vertat,
Quod plane haud ulla posset consistere sorte,
Si rapidas toto vireis de corpore circum
Funderet, haud unquam peteret v.apor ille solutus
Subiectum corpus, totoque abscederet orbe,
Materiam reditus non opperiensque, recessus



— 36 —

Captaret longos, vacuosque relinqueret artus
Egestos, proprio tandem recoquente calore.
Sic igitur quia se circura convertitur ille , (1)
Quae rapidi ex facie tenuarat viribus ignis.
Constringi patitur facie quae subvenit olli
Frigida, vel neutro fortassis robore, (2) linquens
Nativo, ut semet redimat pro sufficiente
Principio, ut satis est absens contraria virtus.

Repetivimus ut astrorum partes etherogeneas esse oporteat : lux
enim et calor et similia accidentia, atque iis contraria, non nisi in cor-
pore composito esse possunt, neque ab alio praeterquam a compositio-
ne provenire (si serius velimus de rerum natura iudicare) assevera-
bimus. Sed in iis quae de principiis babentur, baec definita petan-
tur. Sicut ergo telluris superficies mari terraque distiucta est, ita non
ex toto lucida est facies solis, nec esse potest, immo neque videri
potest illa lux praeterquam in opacitate quadam radicata. Neque
J tem licet, sicut in Tellure atque Luna, expressius partium illud
discrimen sensu visus apprebendere, ubi maior lucis vehementia, (3)
lucida quadam caligine seu fulgore, opacarum partium evidentiam
obfundit et hebetat. Et solis ergo substantiam, maiori ex parte
immo et maxima, (velut et Telluris) aqueara esse oportet: saepe
etenim ostendimus, quod et absque ostensione ulla debet claris
ingeniis atque sensibus esse perspicuum , ut non nisi ab humida
lux possit emicare substantia, etiam ubi igais a cavis speculis ac-
cenditur. Corpus enim hoc pacto tersum et lene, quod luce concipiat,
sustineat, et reflectat, non potest esse nisi per aquam inspissautem
continuantemque subiecti partes: et noctilucae seeundum genus tum
spirituosa atque subtili tum adiposa quadam a materia babent hoc

(1) Questa virgola manca nel testo.

(2) Questa virgola manca, ed i indispensabile a far captre 1'intero periodo.

(3) Questa virgola e la seguente inancano.



— 37 —

quod splendeant argenteo illo vel aurifulgido colore. Neque usquam
est ignea lux sine aqua; sed frequenter aquae lux est sine (quem
possis dicere) igne : atqui cum hoc lucem nusquam experimur ca-
lidam sine igne, licet in comburente speculo non sentitur, quia in eo
est centralis et non ita aetiva, sicut ab eo in materiam accensibilem-
Qualia in sphaera solis animantia vivant pro dignitate nescimus ;
diviniora tamen omnino esse oportet, siquidem illis licet conspicua
nobis fieri, et se quodammodo nobis communicare, quibus segne est
corpus et ingenium; (1) nutriri tamen ea oportet ut ignem, et aliam
omnino esse vitae eorum rationem atque nostrae: idem enim ignis(vel
ut melius dicam lux) potest melius per se consistere, quam nos per
ignis participationem (2) quandam, quae in spiritu est, consistimus:
quibus non ita licet materiam substantiae nostrae animalis ad unam
numero vitam obligare.

Sicut etiam in Telluris orbe alia vivunt in mari, alia in diversis
reliqui corporis partibus diversa; non secus decet putare in cuiusli-
bet specie astri , quod eiusdem generis principiis ad etherogenei
totius compositionem concurrentibus existat.




(1) Questo puiUo e virgola raauca.

(2) II testo ba: parcipationem.



— 38 —

Ad iudicium ergo eius formae, qua se nobis solis fulgentissima or,-
bita manifestat, sit corpus globosum, cuius partes lucidae seu igneae
sint B C, D E, F A: opacae vero, (1) terrestres (2) seu aqueae, AB, C
D, E F. Ignem appello corpus aqueum in quo primo vis lucis, et inde
caloris dominatur ; aquam vero, in quo primum vis tenebrarum seu
opacitatis, et inde frigoris.

Dico tale corpus optime consistere, in finibus enim, ubi aqueum et
igneum uniuntur, aequali resistentiae a'.que favoris virtute contempe-
rantur, licet in iisdem maiores mutua actio atque passio faciat altera-
tiones, nam calor et lux, quae est in latitudine B C, non calefacit et il-
luminat latitudinem A B, multo minus latitudinem D E et alias:
cuius ratio est tum ea, quam supra diximus circa extensivam actio-
nem et passionem eorum quae corporeo modo agunt atque patiun-
tur (unde infinitam intensive actionem non provenire ab infinita
mole corporibus ostendimus), tum quia corpus est sphaericum, cuius
convexitudo non patitur ut virtus calefactiva, quae est in A, impri-
mat actus sui vestigia in B vel in C. Effectus ergo lucis atque
caloris a corpore solis incomparabiliter maior est ad partes
exteriores atque oppositiS, quam in eodem corpore subiectas pro-
pinquas partes ( quemadmodum et a superficie telluris circa zo-
nam torridam aestus , qui ad seposita aethera transmitti potest
ad multam semidiametri differentiam , ad partes eiusdem globi
valde propinquiores nihil omnino facit). Sicut etiam in nostro globo
experimur lucem maris nostri quam speculariter eiaculatur, non
ita terrestrem nostram afficere regionem, sicut lunam et oppositas
alias in caelo regiones: neque calor a medio corpore , ad partes
nempe polares (pro suae molis ratione non aliter propinquas, quam
nostro peetori atque ventri capitis vertex esse possit atque pedes)
calefaciendas pervenit, quae suum ab ipsa solis rota immediate
calorem praestolantur (3) atque lucem; e quibus felicioribus ingenti

(1) Questa virgola raanca.
t2) II testo ha: terestres.
(3)11 lesto ha: prestolanlur.



— 39 —

concretorum marium atque montium discrimine divellimur. Qui

ergo proximarum partium ultra tropicos hyemes non contemperat,

ad longe maiorem distantiam oppositam obiectamque aeris calfacit

regionem. Sic ergo extra lucidum solis oceanum tum frigidae tum

temperatae esse possunt regiones, usque adeo intensa caloris lucis-

■
que virtute ( quae ad nos usque versus et ultra emittitur ) non

distante.

Quod autem ita varias in illo oporteat esse partes, indicat iterum

ignis substantia, qui in lampadibus et sulphure accensus non ibi

maxirnuni sortitur vigoreru ubi lucet, sed ubi non lucet potius: inter

fumum quippe tepidum, atque eum qui consumit proxime ignem,

qui in cerulea quadam opacitate conspicuus est, flamma ipsa (quae

fumus ardens deflnitur) est sensibilior: ut inter verum ignem, qui

inter materiam combustibilem mediat atque flammam, discrimen

agnoscere possis atque ardentem fumum; qui non ignis est, sed igni-

tus: veluti pruna non ignis est sed ignitum lignum, et ferrum can-

dens non ignis est sed ignitum. Ubi et sine sensu per lucem ignem

verum licet experiri, quando materiam combustibilem adhaerentem

accendit. Quod ergo lucet non est ignis neque lignum, (1) sed humida

substantia, vel ignis in substantia humida, vel humida substantia

lucis quadam affecta virtute, quam in simili potest exercere mate-

ria. Imo et lux per se est invisibilis (2), visibilis vero per ipsum cui

inhaeret corpus. Ideo Moses et Mercurius Trismegistus distinguere

inveniuntur inter lucem et ignem et solem. Illa enim est natura

primogenita, seu principium, atque elementum quoddam, (3) illis, et

primae diei opus : sol vero cum stellis opus est diei quartae : sic

quippe ambo sapientes illas metaphoras apportant, ut naturae ordi-

nem in suis sententiis nusquam invertant : de caetero aliis relinquo

curam pro illorum physice enodandis sensibus.



(1) Qui il testo ha un punto, e dopo la maiuscola.

(2) II testo ha: iniusibilis.

(3) Qaesta rirgola e la seguente mancano



— 40 —

Sol ergo non est neque esse potest substantia simplex, qualis usque
adeo spissa atque usque adeo sensibilis, et usquo adeo diversicolor (1)
esse nequit: intensius siquidem in illius orbitam oculos intenden-
tibus circa medium opacius quiddam et circa perimetrum lucidius (2)
videtur: sed ex visu non magnam constituo argumenti vim: aliae
quippenobis undique magis intrinsecae succurrunt rationes, quibus lu-
cem non infra in opacitate quadam fundatam insitamque, sensu ratio-
neque concipere licet. Ab aliquo enim apprime constante, et densita-
te eximia praevalente subiecto,(3)aeternae lucis illius virtutem opor-
tet(4) et proficisci:sicutet apud nos in (5)aeternumeadem et aequalis
maris superficies perseverat: non etenim plus uno tempore atque loco
depascitur, quam alio loco atque tempore Sol digerat; ut in eodem
perpetuo vigore Telluris diversum corpus perseveret: quin etiam sic
omnium animalium corpora essent aeterna, si non plus et sibi cogna-
tius ab earum efflueret substantia, quam influeret.

Ad eius quoque, quod proxime dictum est, demonstrationem facit:
quod paraelii in speculo cristallino plano, cuius spissitudo triplici
bractea vel duplici constat, duo qui altrinsecus sunt a secunda re-
flexione soles, quorum media cardinalis imago liventior est, duae vero
collaterales valde sensibiliter candidioris apparent speciei.

Illic fulgor Solis propriis terminis non contentus (ratione qua et
nocturnae lampades eminus maiores apparent positae, quam propin-
quae) distinctum opacarum regionum sensum non aeque facit appare-
re atque luna: illas tamen omnino sic esse necessarium est, alioqui
contingeret argumentum nimis excellentis predominii famelici unius
(quod ita volo dicere) contrarii super alterum quod in illius alimentum
convertibile est. Ita more vulgi loquor: constat enim quod per ignem
in vaporem magis transire videntur ea quae comburuntur, quam in

(1) II testo ha: diversi color.

(2) Qui il testo ha due puuti, che io ho trasferito dopo videlur.

(3) Questa virgola manca.
II) II testo ha: lel.

[1 testo ha: i>! vn*



— 41 -

ignem transmutari (1), quandoquidem, combustione faeta, nullus re-
manere videtur ignis, et dum combustio fit, ignis ita semper alius
est atque alius, ut seruper aliud pabulum suggeritur atque aliud: ut
sic toiara ignis essentiam intelligere possimus lucis actionera quam-
dam circa humidam alterabilem naturam, sed de hoc alias.

Rursum ita, inquam, necesse est, ad vitam animantum suoriim, (ad
quid enim vastissimi illius raundi fabrica inanis? ad quid deterioris
hoc nostro mundo minore conditionis ?) distinctis eonstare partibus
extimanrsolaris orbis superficiem, sicut et Telluris-, cuius si totam
faciem aqua contegeret, qui posset inspirare tot mirabilibus ordini-
bus aer? quae tam foecunde vivifica lux animare posset interiora ad
tantam specierum augustissimarum (2) varietatem? fere totum vitae
genus tum ipsura. tum eorum quae in ipsa vivunt, tolleretur. Ergo et
ad propriam, et eorum quae in ipso sunt vitam, et intus et extra, sol
etherogeneis, hac eadem consimilive sorte, donatus debet esse par-
tibus.

[ta etiara animalibus nostri generis crediderim partes habitabiles
illic (3)esse raras, sicut et liic ignes videmus in superficie raros, euius
etiam animalia nobis insensibilia pro corporis subtilitate, et quia
suos iiiiii impune fines destituerent, sicut nos, (4) ad eorum partes
contendendo, nostros. Non est tamen conveuiens credere ullam mundi
partera(. r >)essesine anima,vita, sensuetconsequenteranimalhstultum
quippe et hoc vulgare est quod non alia credantur animalia, non alii
sensus, non aliae intelligentiae, quam quae nostris obiiciuntur sensi-
bus. Proinde sieut specie difterunt haec duo corpora, Tellus et Sol ,
oportetetiam secundum speciem acciperedistinctionem omnium quae
sunt in Tellure atque Sole, ita quippe oculus hominis, pes, auris, cor,
sensus, et omnia differunt ab oculo, aure, corde, et sensu eanis et

(1) Questa virgola manca.

(2) II t^sto ha: avfiustissim' 1 <

(3) 11 t.-slu Iim: UliS.

(4) Questa virgola e la segueiite mancano.
i">) II t^sto ha: patrem.



- 42 —

bovis; sicut canis, bos, et homo specie differunt : sicut vero in
genere animalia ista conveniunt, et in substantia eorundeni primo-
rum principiorum, sic Tellus et Luna et omnia astra et mundi, quos
appellamus, in genere udo conveniunt. In quibusdam super liumida
natura dominatur lux atque calor; in quibusdam vero tenebrae atque
frigus. Sicut vero non est sine suo calore luce et igne Tellus ; ita
neque omnino Sol sine sua opacitate, et frigore, cum accidentibus
aliis circa aquam , quae communis est omnium substantia. Ratio
dictat illum praecipuum esse, et diviniorem locum, et animalia ex-
eellentiora complecti, quandoquidem illa in nos possunt, minime vero
nos in illa.

CAPO VIII.

Quare sol caeteraque fixa scinfilleut (1) astra

Non alia trepidare putes ea sydera caussa
Quae sic scintillant, sensu et donata tremoris
Quam quia se circum variis de partibus astrum
lnrotat ; (2) et radios semper transmittit iniquos, <'■'•>
Impariter toto quia (4) corpore deiaculantur.
Quod si oculum vultu ad nostrum constaret eodem ,
Partibus et cunctis parili virtute valeret,
Non esset ratio ut vis intensa inque minuta
Nunc alios, aliosque, aliterque aliterque cieret
Cuspidis affectus: simili quia sidera vultu
Undea translucent, pigroque e corpore lentos
Emittunt radios, oculi tantummodo nostri

(1) II testo ha: scinlellent.

(2) Questo puntoe virgola manca.

(3) II testo ha qui un punto e virgola

(4) II testo ha : qui a.



— 43 —

Pro ratione suos crines motare videntur ,
Contrahere inque vices, illosque extendere rursum.
Succummt ieiuna nimis commenta sophistae,
Cui ratio, qua sciritillant haec astra, videtur
Sutficiens horum distantia, qua afficiatur
Visivus radius, passivaque nostra facultas:
Quae si caussa foret, non cunctis tempore eodem,
Qui simul adspectant, species ea flammea iactu
Pulsaret similique parique, ut saepe notavi:
At vero haec aliis magis esset passio fortis,
Ut magis atque minus pollet visiva facultas : (1)
Nec simul affectu multi invenientur in uno.
Praeterea id prorsus nobis sol monstrat in ipsis
Inconstans radiis; ut subsultante (2) nitore
Proximior multis cum sit tamen ille planetis,
Maiorique suam plus servet corpore formam.
Distinguenda igitur remanet substantia solis
Tellurisque, velut distinguitur (3) ignis et unda,
Et gemina hac specie apparent astra omnia circum,
E quibus haec proprio, haec alieno lumine gaudent
Nec quaedam caeli fulgent densedine, namque-
Differitas generis satis est expressa videnti
Lunai densum corpus sine lumine per se;
Estque ad tellurem sub sole, ut terraque ad ipsam
Solque suo expresse insignit fulgore planetas.
Ergo aliam causam dare luminis est operae, et nos
Flammanti et vitrea facie distinguere mundos.



II) II testo qui lia uu puntu.

(2) II testo lia: subsuUanlantc.

(3) II testo ha : disliuguilur.



— 44 —

Eadern certe de eausa astra reliqua ignea scintillant, qua et Sol
proximus omniumque nostro aspectui maximus , subsultante orbe,
eonspicuus est, qui si amplius abstaret, nt alii, eadem, qua alii, forma
sci ntillare et saltillare videretur. Stellas fixas Peripatetici omnes uno
ore dicunt scintillare, quia valde distant, atque a tanta distantia 110-
stri sic afficiuntur oculi, ut iuxta aliam speciem remotiora illa appa-
reant, qaa.jp planetae qui nobis propinquiores non scintillant. Est el
quidam inter recentiores multae lectionis, atque scripturae, vanique
iudicii medicus qui ait: scintillare videntur astra quoniam caeli sub-
stantia cum sit rarissima, radii ad nos venientes saepius, sed tamen
semper ad perpendicularem franguntur: ob id cum aer moveatur, si-
cut iapilli in fundo aquae tremere videntur ob motum fluentis aquae,
ita illae titubare videntur, hoc autem in luminibus dicitur scintillare.
Stellaeautem errantes et Luna non scintillant, quia robustis viribus
radiiadnos perveniunt, sunt enimlonge nobis. (1) fixis propiores. In-
dicio (2) est sic essc, quia(3)cum magis scintillent et planetae etiam
non scintillare soliti; fentum futurum praemonstrant,, nam medius
aer qui est in sublimi veliementins agitatus efficit, ut frequentius at-
que niagis scintillare vi leantur. Scd hic medicus non satis incolumi
utitur argumento ex scntentiis variis et non secum cohaerentibus re-
sarcito. Astrorum fixorum maxima, (4) quae primae sunt magnitudi-
nis, robustiore? ad nos eiaeiilantiir radios, ([iiam planetae plures, el
quam Luna, quin et Luna minimje omnitim robustos habet radios,
quam intcr vehementius radiantes computat: ita medicus non a qua-
• litatis sensu manifestae, sed abargumento distantiaeetabstrusa ra-
tione mavuli de radiorum efticacia definire: magis abstant .
minus robustis viribus scintillant; atqui Sol magis Luna abstal
ergo minus robuste irradiat. Ratio deinde qua, .propter aeris inter-



(1) Questa virgola manca nel testo. II senso ^: sunt nobis longe propriort

(2) It testo ha: Judicio.

(:-!) II testo ha: <j. La^virgola precedente manca.
(4) II testo ha : maxime,



— 45 —

medii conimotionem, eandem concludit rationetu ab oculo ad stellas
fixas, cum ea quae est ab oculo ad lapillos in fundo ftuentis aquae,
non multum habere de apollineo videtur : non enim maior neque
alius aer inter oeulos nostros atque stellas fixas interiicitur, qiiaiu
inter oculos nostros et erraticas stellas et usque ad lunani, qua-
propter non est possibile evitare, quiu eadem ratione sicut lapilli
in fundo aquae, ita lunae partes et omnesstellae tremere videantur,
Bive robustiores sivoinfirmiores viribus radios eiaculentur. Alia pos-
sent adduci argumenta, sed cirea opinionem hanc et alias quae nihil
habent, neque ex viri fama, neque ex raediorum constantia, (1) per-
suasionis, turpe est, oeiari, et etiam ignobilis ingenii est ad quemlibet
opinaiitem respondere. Astra praeter planetas ( inter quos cometas
iiiimeramus, quibus, certis etiam temporibus, (2) insolitus cometa
potest esse Tclluset Lunaet reliqui planetae) nobis conspicua perpe-
tuo, (3) omnia sunt soles seu ignea, quae ideo scintillare diximus
quia ignea sunt, nempe quia soles sunt, et eiusdem conditionis motus
capiunt atque sol. Hoc vero quemadmodum sit, nunc distinctius osten-
damus. Quod saltillatio est in Sole, idem est scintillatio in fixis.Cer-
tum esf Solis machinam i(a circa proprium ccntrum converti, sicut
el Tellurem converti nobis est certissimum: hoc cognito, vcl posito,
oertum cst circumferentiam astri ad oculum semper aliam atque aliam
pervenire, et circuli exterioris partes nunc contrahi nuncextendi ma-
gis minusque inconstantissime videri. Hinc illa saltationis species.
Itaqbe cum dicimus ignea astra scintillare quia ignea sunt, cumcir-
cumspectione capienda st;nt verba, cum lioc scilicet quod huiusmodi
astris propriura est circumrotari, quia sic omnia moveantur, non ta-
men quia sic sola; nisi et igneae speciei astrum velimus et Tellurem
cum Cusano intelligere, qui ignis sphaeram circa Tellurem in unum
cimi eadem corpus venire intelligit: quod tamon ego (non ut impos-

(1) Quesfa virgola manca uel testo.

(2) Questa virgola e la precedente iuaii' au..

(3) Quesia virgola manca pure.



— 46 —

sibile, neque absurdum, neque difficile)non credo: quia si essemus in
sole, lucem nostri orbis non nos,sed exteri,nonex imo corpore astri,
sed ex facie viderent. Atqui de facto non est neque esse potest: quan-
doquidem si Tellus esset eiusdem speciei cum sole,et sic circumstante
igne fulgeret, (1) tempore oppositionis, lumine solis per Telluris in-
terpositionem privata, Lnna (2), ipsius lumine Telluris, nihilominus
fulgida videretur. Stat ergo quosdam aqueos mundos, seu planetas
circa proprium centrum ita versari sicut et soles: inde scintillatio
illa: quae etiam aliqualis in Marte conspicua est: neque etenim ea effi-
cacia, (3) planetae scintillare possunt, alieno illustres lumine, atque
soles proprio. Quod vero a rotatione et superficiei illa inconstantia
scintillatio proficiscatur, sensibilissimo patefacimus argumento, quo-
niam lux quae, in face accensa, (4) est constans, in obiecto speculo
vibrato est scintillans, et lux Lunaein suo orbe fixa, in vibrata fon-
tis superficie trepidat; sic ergo si Telluris faciem a lunae orbe vi-
deremus, sane propter eam, qua gaudet, circa proprium centrum re-
volutionem, aliquo pacto (licet non ita vivaciter) tremulos ex orbe
intenderet remitteretque crines, neque sic idem umbrarum, seu opa-
oarum partium ordo in Tellure videretur illinc, atque hinc in Luna.

CAPO IX.

Persequitur propositum indiflerentiae corporura illorum, •»( istorum.

Technis ergo perit levibu' illa essentia quirjta
Ergo dies illa illuxit, quae ea sidera, et orbes
Sustulit, inque suum nihilum dicendo resolvit,
Quae quoque de nihilo sunt effo/mata profecto

(1) Questa virgola mauca nel testo.

(2) Nel testo Luna nianca , e la proposizione inanca di soggetto, e dou s' iateud"

(3) Questa virgola e le due seguenti mancauo nel testo.

(4) Qnesta virgola e la precedente inancano.



.— 47 —

Illuxitque dies qua nos de sedibus iinis
Surgimus, et facili calcabimus astra volatu,

Et seclum immensum nobis reserabimus, extra
Garceris invisas tenebras claustrique profundi.
Cernimus et quondam caecis, modo luce recenti.
Loripedum pedibus, scapulisque talaria et alae
Adiecta, et sensus diserti elinguibus, acn
Detentis morbo, ac rigidae formidine mortis
Oppressis, vitae species data sorsque perennis. •
Propositum rursus repetam. Distinguitur illic
Pars a parte quidem, nigra a fulgente corusca.
Et quamvis longe proprii pars proximior sit
Partibus orbis, habent nihilum tamen inde caloris,
Et nihilum lucis directa cuspide certe,
Sed tantum oppositis venientis ab orbibus hisce
Qui parili dist&nt circum discrimine ab illo,
Temperieque calor deflectitur inde benigna
Et lux, quae nusquam possunt curvamine sese
Fundere. Nam tieri si posset , et experiemur
Corpore Telluris, tropicos quae exaestuat inter
Ingens ad spacium; tantus calor attamen orbis
Non tangit reliquas flexa curvedine parteis
(Quainvis vicinas), quae (1) subiiciuntur utrinque.
Non etenim magno terrai in corpore, ab Arcto
Plus tropicus distat, quam nostro a pectore cervix.
Attamen et medias inflexis viribus oras
Non iuvat, at solem iubet adspectafe parentem.
Non secus Oceanus, fulgentis in ordine solis,
Igneus haud prohibet solidas consistere parteis

(1) II testq ha: qua.



— 48 —

Compositas fluidis passim, in propriaque manere

Temperie. immo etiam eoncretas frigore, si fors

Corporis illius sortes patiatur easdem:

Igms ut et multus terrai in corpore constat:

Concretum faciemque tenet frigus, (1) in medioque

Sphaerai nilum concrescit sortibus iisdem;

Quinimmo interiora calent dominante rigore

Frigoris externi. Quare a ratione alienum

Xon fc"it, in medio naturam credere solis

Corpore diversis informatam esse elementis.

Quod vero vario parteis siet ille colore

Sortitus, multo poteris comprendere sensu.

Nam lux in facie igmti sita corpons esse

Cernitur, atque ignis verus. qui in lampade vivit

Depascens adipem in tenues aurasque resolvens,

Flammam intra ac lvcinum apparet, fumusque putatur

Quidam flamma ardens, quam nolo dicier ignem

[cclrco. ignitum ratio quia dicere mavult.

Ut carbo accensum lignum, non ignis habendus

Iis, quibus est aliud lux. ignis, et ignea massa, ei

Ignitum, et radii, et radiatum, materiesque

Fulgida, et haud idem est lucis color, umbraque lucis,

Ast quocumque tibi capiantur significato,

Humida subiecta esi semper substantia, et ista

Esse nequit proprio consistens robore tixa.

Ni sibi materies arens societur et ardor:

Non habel ipsius quod vi solvatur, et in quod

Actitet, arctoo nisi quod sit frigore primo

Condensum, neque finitae data materiei

1 ) Questa virg, la inam ■



— 49 — •

Copia, (1) seclorum poterit per secla videri,
Ni se eontinuo instaurent contraria gyro.
Ergo loci oppositas species, habitusqus requirit
Quilibet e nmndis, ac motus continuantes
Totius et partis, (2) niinimorum ad usque valorem.
Non igitur lux illa potesi substantia simplex,
Ac sibi subiectum corpus sine compositura
Effingi, siquidem splssum quid, sensibus estque
Qbiectum, et calida, tangit virtute remotum,
Quam tantum ignito scimus de corpore abire,
(Nam nec quae exurunt ignita specilla negamus)
Artubus e cuius contraria pabula carpit
Incendens virtus, cui si contraria desint
Est nihil. aut nihilo siniilis: non ergo repertae
Sunt tantum parteis aliae a lucentibus illic;
Sed quoque radices iii opaco lux habet, ut sat
Cominonstrant nobis flammantia corpora semper,
Nempe superficie in quadam lux cefnitur omnis,
In clypeoque subest candentis Apollinis atror.
Indicat id clare ternaque in imagine solis
Crystalli (3) glacies, quarum media illa nigranii
Livore inspicua est, gemfius albentibus hoc plus .
Luminis a specie quia tantum progenitantur,
Integit et partes mage fulgor solis opacas,
Nanique minus contenta suis est finibus haec lux,
Quam Lunae, atque astri peregriua luce nitentis.
Hoc lampas nocturna facit, quando eminus ardet, (1)

(1) Queata virgola maucunel testo.

(2) Questa virgola mouca.

(3) II testo lia: cristalli.

(1) Questa virgola e la precedeiitamancano.



_ 50 —

Sensibus expressum, molem mentita! superbam.
Usurpansque sibi tenebrarum tinitimarum
Attiguas parteis, amplum grassata per orbem.
Praeterea si flamma foret nimia illa tyrannis
Unius, adversi evictas monstraret aperte
Alterius vires, et de interioribus esse
Compositumque eius generis vix tempore pauco
Consistet, siquidem pars quae resoluta pcttenti
Cuspide tliffugit contraria ad ora rediret
Numquam, quae simili se obiectent undique forma
Diffugiens igitur rapido torrentia cursu
Pars gremio rursum aut dorso instauratur araico,
Ut generis tamen Oceanus conrstabit alius,
Congeneusque bumor toto de corpore, massam
Compingens solidam, varium genus inde animantum
Testatur facile, et vitae meUoris adesse.
Nempe Deum, quem ignem absumentem dicere suerunt,
Iu sole affirmant sedem posuisse potentem,
Flammantesque (1) Deos illi virtute ministra
Adsta*ntes, volucrum caeli bos Cabalista celebrat
Nomine. Timaeus solem medium esse deorum
Praedicat, et vates Orpheus, Psaltesque propheta
Luminis indutum radianti sindone (2) dixit.
Ergo ut sunt Tellus et Sol materque paterque ,
Liber et alma Ceres, Juno et Iovis alta potestas,
Unius haud generis qui sunt animalia, quamvis
Principiis constent iisdem duo corpora primis.
\i ^uper humentem naturam est lux ibi- princeps,

(I) II testo ha: Flamantta
-') 11 lesto l.a: syndo i



Heic umbra; atque illic vivunt animantia lucis,
Heic genus invisum, occultum, nothumque laltorat ;
Spiritus est illic vitalis frigida virtus,
Atque umhra. unde Stygem divis dixere verendam
Prisci illi. et Noctem matrem antiquamque deoruni
Multorum. Nobis calor et lux ordia vitae
Suppeditant, satum (1) servantque fugace favore.
Spiritus inde simul totum contemperat unus,
• Unicus ille animus cunctis, Iovis omnia plena.

Substantiam coelestem Peripateticis saltem recentioribus, non dif-
ferre debere a substantia istorum quae sunt penes nos, importune do-
eent eomperti cometae; supponunt enim materiam eorum essenlerre-
strem et non possunt etiam negare aliquid humidi, immo tam mul-
tum humiditatis inesse, quam multum ad inspissandum tantum cor-
pus (2) sufficiat, et tam diuturnum aded potentis (3) voracissimique
ignis pabulum: subindeque horum apparitiones convincuntur (4) fieri
ultra Solem, et frequentissime, ut illi aiunt, circa orbem Veneris at-
que Mercurii. Quidam dicunt raptum humorem illuc usque vi side-
rum, quamvis altior sit locus eo qui humoribus est destinatus. Qui-
dam ad virtutem supra et extranaturalem confugiunt aientes, Ueum
qui supra naturam est, ad aliquid nobis significandum, has in coelo
species creare : quasi vero raeliora divinitatis et optima signa non
sint ea quae ordinario incedunt cursu, inter quae et ista ab ordina-
rio non sunt.aliena; licet eorunt nos ordo lateat: sed cum prophetis
huiusmodi nos non loquimttr, neque iisdem respondere curahimus, ubi
non sine sensu atquc tatione loijuendum. Autltor homocentricorum
observavit cometem anno Christianorum MDXXXl paulo Soleorien-

(1) II testo ha : tatum.

(2) II testo ha: colpus.

(3) II tesio hnfpotententii

(4) II testo lia: couuincunlur.



- 52 —

taliorem ad vigesimum quartum gradum Virginis , Iovc tcrtiam
Scorpionis (1) tenente partem: et habet pro impossibili, ut deciruo _
octavo die, vel ante, Iuppitef ad gradum decimum tertium Scorpio-
nis pervenerit: quapropter unius mensis spacio progressus est secun-
dum longitudinem a vigesimo quarto Virginis usque ad tertium
Scorpionis gradum :.partibus nempe quadraginta et una: qui sane
progressus tempora Mercurii et Veneris imitatur. Ex illo et aliis
concludit Peripateticus quidam, cometas non'fieri ex vaporibus; et
non in aethere generari, ubi non est materia quae accendi possit,
cum etiam cometae plerique mensem excedant (2) secundum, aliqui
eliam nec in tertio finiuntur , cui conflagrationi (Ijene ait Carda-
nus) nec tota terrae machina sufficeret. Ignis enim nunquam in eadem
est materia, sed novam perpetuo requirit : ardere vero, tantamque
fribuf mensibus durare materiam, est impossibile. Accedit (aitidem)
quod aliqui humiliores essent, qui absconderentur ante occasum, aut
essent immobiles, quorum neutrum adhuc visum est. Addit idem:
deprehendere an cometes in elementorum regione sit, an in caelo fiat,
facile est admodum; nam si maiorem habeat diversitatem quam Luna,
in elementorum necesse est esse regione; si vero minorem, proculdu-
bio fit in caelo. Et colligit communem omnibus planetis esse ut tri-
bus motibus agantur, uno ab ortu ad occasum generali; secundo, mo-
re planetarum, ab occasu in orientem paulb plus minus ia parte una
coeli ad Veneris ferme similitudinem; nam cometes anni Christiano-
rum MDXXXII, exortus vigesima secunda Septembris ex quinta par-
te Virginis processit in octavam Scorpii, quo factum est, ut solum se-
xaginta tribus partibus Zodiaci secundum longitudincm in diebus sep-
tuaginta et uno processerit , quod est minus una parte per diem : et
ideo non est possibile ut sit infra Iunam, ubi oporteret Luna velocius
moveri. Est et tertius motus in latitudinem, quem more planctarum
r.ecip v it. Ante Italos istos astronomos Albumasar etiam interPcripatc-



fl) II testoha: VirgintsJov*

(2) II testo ha: exceni



- 53 —

•

ticos arabes unus iudicavit cometera snpra Vencrem esse. Quinctiam
est et coraeta ad annum MDLXXXV quem rotundumdicit cometam.
Alii novam stellam quam iudicant in caelo supra Saturnum, quae
mensibus octobri atque novembri conspeeta est, cuius observationem,
ut ab Uraniburgicis astronomis facta est, legi. Unde hoc tantum ad
hominem (ut aiunt)argumentum deduco.Si cometae sunt ex ea quam
Peripatetici existimant materia, et haec est in caelo snpra lunam ,
substantia profecto eorum, quae sunt illic, a substantia non differt
elenlentari. Item oportet spacium unumesse aereum corporibus hisce
pervium ati|ue penetrabilem, et in quo talia praesente matcria gigni
possint. Sed hoc in hoc proposito sufficiat, nostram quippe de hisce
scntentiam, maiori oblflta oecasione, fh posterioribus aperiemus.

CAPO X.

1 l alia species rerum esse possit circa lunatn quam circa>tellurem.

Non magis inde tibi circum confinia Luriae
Ignis adesto, magis vel candens aeris orbis,
Quam videas circa Tellnris proxima; namque
Haec simili ratione vigent agitata, manentque
Consimili vultu parteis referentia easdem.
Ab.similem vero motum est sortita diurnum,
Namque propinqua magis solaribus ora recepit
Ignibus; lunc tanto candente recedit ab orbe
Luna magis, quanto plusquam Terra acta propinqua est:
Circuit hinc igitur Telluris concita mundum .
Interea in media noli regione putare
\<Tf\'i (1), multum Vulcania regna vigere.
Non etenim satis est ut sint magis ora propinqua,

(1) QciesUi virgola maoca oel lesto.



— 54 -

•

Ut niagis . ignescant, calidum capiantve vigorem :
Insuper exigitur retinendi densa potestas
Sistendique. vagum radiosa e luce calorem.
Illinc non tantum capitur calor atque tenetur,
Ast etiam (fuerit si corpus densius atque
Tersius) accendet, si (1) lucis vimque refleetit.
Ut patet in speculis urentibus inque cavatis
Sole suti ardenti. Docet experientia multa
Quid candens possit vehementius aenea pelvis
Seu chalybea; cavo effervens ex orbe, propellit (2)
Spicula, quae forti nostro concepit (3) ab igne.
Har malus arte suum Maurorum rex Muleasses
Kt sensu visus et regni sorte parentem ,
' Ignitam in pelvim qui verterat ora repente .

Orbavit. — . •

Ergo licet soli propiora cacumina montis
Existant, regioque vagis ubi nubila crescunt
Corporibus, surguntque nives, plilviaeque adolescunl
Materies, ideo non est quod digna putentur
Ut magis ignescant, species promantque calentum.
Namque ibi non usquam radii vis illa potentis
Sistit, (4) continuo exagitantibus aera ventis.
Si quisquam ergo locum attingat scandendo supernum,
Terrenae sphaerae qui vere est ultima finis, (5)
A.eris et reflui consistit terminus, illic
Temperiem summam experietur, perpetuamque;
Nam tranquilla vigent caeli illic ora sereni,

(1) II testo ha : accendet Si,

(2) II teato ha: chalybaea fen prop llit.

(3) 11 testo ha: concaepit.

(4) Questa virgola mani a

(5) Questa virgola raanca.



Unde videre queas prono vaga nubila vultu.

Et quia non'ulli sunt illa in parte vapores,

Non est quod rectum teneat radium atque reflexum .

Quare naturae est illic impressio nulla.

Ut arrogantissimum est omne fere grammaticorum genus: non
est rerum quantumlibet difficillimarum iudicium , qnod sibi pro .
logodedalae sufficientia iure optimo non usurpent; hinc poslquani
lassis a nominum dictionumque notomia interferiare licet , mitto
minora opera quae ad municipales status pertinent , ut tot sint
theologiarum specie§, quot et parvarum monetarum, quarura va-
lor etiam huiusmodi pecuniarum aenearum more de passu in pas-
sum, de anno in annum perit et eadem levitate evanescit, atque ex-
orta (]) fuit vel ex utero alicuius abiectissimae hypocrisis vel ma-
litiae, vel alius secundum genus imposturae et melancholicae teme-
ritatis: quae omnia melius in Pedantis (quem aiunt) unius (2), quam
in quocunque alio convenire possunt. Novissime de morte ad vitam,
antiqui illius Iovis Cretensis defuncti (3) memoriam, per Iovam de te-
tragraramo Ebreorum decolatum, revocarunt, nolentes vel secun-
dum nativam Iudaeorum institutionem a prolatione illius sancti no-
minis pro reverentia abstinere, neque secundum aliorum usurpatio-
nem proferre lehova. Sed hoc condonabile esset, nisi esset postnovo-
rum Eloimorum substantias, essentias, usias, de quibus nihil ad nos.
Haec cum complerint, quasi ex altissimo tribunali et negociatorio t
isti altitonantis secretarii, grammatici Latini , Graeci, Ebraei, Syri,
Chaldei,et consequenter Theotochi, philosophorum quoque de litibus
definire dignantur; ingrediuntur ergo academiam, conscendunt sug-
gestum, proferuntur in medium opiniones, absque legitiraa partium

[Gloria]

(1) U testo ha: exorta, vel'fttit, vel ex etc.

(2) Tutto questo periodo zoppica: qui poi va aggiunta qualche altra parolfc, come fo
pedantis unius eerebro; altiiiiienti la siutassi non corre.

(3) 11 testo ha: vitam~jmtiqiti . . deftmcti, memoriam-.



— 56 —

praesentia, et causae dictione, quia omnia iura et lumina sunt in illo
sacratissimo archididascali pectore recondita. Expeetatur iudicium:
venit.

Ait ergo divinarum humanarumque rerum definitor ex hoc ordine
Grammaticus.

« Cum vero corpus Lunae non sit ex aliqua natura densa, ut terra
est, aut ex ea composita, mirum videtur cur Xenoplianes adductns
sit, ut in luna habitari dixerit, eamque ioeum esse multarum urbium:
mirum cur Nicaetas Svracusanus caelum solem lunam stellas, supera
denique gmnia stare dixit, neque quicquam praeter terram moveri,
qua circa axem suum versa, omnia illa sic rapi videantur. Harum
opinionum illam causam fuisse credo , quia sicut in frequentissimis
civitatibus multi sunt rerum novarum cupidi: ita in philosophiacon-
tingit. Nonnulli enim ne nil scisse videantur, aliqua nova monstra in
philosophiam introdueunt, ut alicuius rei inventores fuisse appa-
reant. »

Heic Scholarcha, eximiusque ludi minervalis moderator, puero-
rum Rhadamanthus (l)fieque ordir.ariam philosophiam ca]lens,qnam
]no more laudibus ad astra vehendam dicit, (2) peripateticam: per-
[teram de divinorum hominum ( quorum cineres omnibus huius ge-
neris animabus sunt anteferendi) sensu iudicat. Postquam literarum
falsificationem, et mendacissimam (ex fonte temerariae ignorantiae)
illustris illius positionis eversionem (caelum quippe stare ille dixit.
mota tellure, non autem lunam et omnes stellas, et omnia supera)
nosti quomodo actum deinde expediat. Nos vero quid grammatico
respondebimus, quod ille capere yelit vel possit? Quid pecorum om-
nium insulsissimo faciemus? ad quem promeritorem appellabimus ?
Quid de corio illius (qui ultra suam pulverulentiam stercoreamque
crepidam tam temerarie audax adsurgit) faciendum existimabimus?
Sunt qui crediderunt quoddam tempus, (refert Mythologicus ille)

il) II testo ha: RhdKamamus.
i'2) Questa virgola inano;< ael testo.



_ 57 —

quo nondum nata osset luna quae iunior esse(l) sole credebatur, cum
vel Arcades ante illam putati sint, qui non procul ab Apidano colue-
runt. (2) Apollonius libro Argonauticorum (3) quarto: (4) Nulli erat
auditum (inquit) Danaum genus; at Arcades Alpidanenses soli fuerant
olim, Arcades illi qui lunam superare se tempore et annis ferunt,
cum glandes ederent dispersi in montibus altis. Et Theodorus, libro
primo, paullo ante bellum quod ab Hercule ante gigantes gestum
est, lunam apparuisse scribit. Aristochius, et Dionysius Chalcidensis,
in primo suae aedificationis, idem confirmarunt. Mnaseas ait, Prose-
lenum Orchomeni filium Arcadibus imperasse: quod etiam affirmavit
Duris Samius in libro quintodecimo rerum Macedonicarum, qui in-
quit, fiuvium Orchomenum eum a patre nominasse; et Mnaseas, (5)
Arcades ante Lunam genitos fuisse, unde et proselenos, id est ante-
lunares vocatos. Ab hisce historicis nihil adducitur naturae inconve-
niens, neque non naturae (quidquid sit de peripatetica philosophia
et grammaticorum censura) convenientissimum fertur. Etenim Tel-
lus quae eiusdem est speciei, (6) generabilis est et corruptibilis sub-
stantiae, est enim animal, quantumvis divinum, (7) etiam mortale:
mundi ergo generabile.s sunt et corruptibiles , et non est possibile
aeternos fuisse, quos expcrimur alterabiles, exquealterabilibus par-
tibus consistentes. De eorum vero materia , et spiritu non definio,
quia altius requiritur iudicium: hoc autem certum est, quod omnia
socundum totum esse a Deo dependent, sed de principio dependen-
tiae secundum durationera disputatio est : non potest enim capcre
vulgus , ut aeternum , secundum totum esse , (8) dependere ab alio
possit.

(1) II testo ha: est

(2) II testo qui ha una virgola.

(3) II testo ha: Arginaolicorum
(1) II testo qui ha un punto.

(5) Questa virgola manca.

(6) Questa virgola raanca.

(7) Questa virgola e la precedente manoftao nel testo.

(8) Questa virgola o la precedente mancano nel testo



— 58



CAP"0 XI.

Ex Platonicis, Pythagoricis, et Timaeo de variis circa Tellurera babitationibus.

Fortunatum animal vegetat Telluris ad umbram
Xubiferos ultra campos aurasque fugaces.
Atqui ubi Terrai non fimbria contegit ulla.
Nil vivens perstare potest quod laeserit ignis,
Compostumque magis torrebitur inde repente
Haud medii virtute nihil quod suggerit, atqui
Concipiet propius penetrantia spicula solis,
Quae neque telluris matris contemperat umbra,
Nec rapidus motus, neque constans crassior
Qualia sed Tellus neque posset ferre manendo ,
Frigida quantumvis, donataque corpore tanto.
Timaei Locri sensus fuit, atque Platonis
Non inconveniens diptis, positisque Magorum,
Fortunata magis constare animantia in oris
Iis, ubi tam puro, plusquam nos, aere gaudent.
Quanto subtilis plus est regio data nobis
Hac, quae squamosis concessa est piscibus, et quae in
Corpore Terrai rnagis est situata profunde.
Illas accedit, vel forte attingit ad oras
Telluris propriam sublime cacumen olj-mpi
Contiguum ad faciem, quia pars Telluris habetur
Aeris hoc totum, quod vento et nubibus atris
Turbatur, quatitur, strepit, in tot abitque colores.
Cernere ibi posses, anno vertente dieque.
Sacrorum cineres, levior quos aura potesset



— 59 —

Spargere, qua fuerant forma, consistere eadem; (\)
Temperies illic geminas quia terminat oras
Intra incentivas superas, imasque rigentes.
Etsi (2) autem constans tranquillusque aer ijri sit,
Non tamen est calidus, nullos quia concipit igneis ;
At crassum corpus, si quando advenerit illuc
Fortius arreptuni, violento absumitur .igne,
Sed nil adsurgit, quod certe dicere possis. (3)
Et quae, nocturna praesertina aestate. videmus
Currere flammanti (subito extinguenda) nitdre
Pabula sulphureae convictaque materiei (4),'
Mirum si constenfc ubi ventus nullus; oberrans
Perpetuo in gyrum Telluris concava circuni,
Nulla igitur reliqua est vis, qua pellantur ad astra,
Et purum subeant vapidum super aera campum.
Quare non opus est, medium magis esse calescens
Vis calidi circum, quocumque admigret ab igne: (5)
Eminus at positum si spicula fixerit haec, quae
Difflua mobilium penetrarunt secla viarum, (6)
Immo reflectuntur radii de corpore denso,
Quo nihilo calidum minus est pote deiaculari,
Quam si torqueret recta arcus solis eosdem.
Interdum facies speculi cava perficit istud,
Quod radii nequeunt venientes undique recta :



(1) II testo ha un punto.

(2) II teslo ha: Et si.

(3) Questo punto nel testo manca; e raanca ogni punteggiatura In tutto il ptrioJo.

(4) II testo ha: materei.

(5) Questo punto e virgola nel testo non c' e.

(6) Qui il tosto ha un puuto, che nou ci va: raanca poi la punteggiatnra nel peato AA pe-
riodo.



— 60 —

Non quia praepollet radii reflexio, vel lux
E vultu manans speculi, verum inde profecto est,
In centrum radios quia sparsos colligit unum.
Lenis concavitas ea corporis, (1) atque vagantis
Aeris attritus nihilum contemperat illic (2)
Impressas vires. Iure ergo potentior inde'
Emicat ille calor, qui prorsum totus ab astro est :
Sed speculi tantum in facie componitur, atque
Stringitur in punctum, quo deinde intensior exit.
Quapropter causae reliquum nihil esse videmus,
Quo neget omnino coelestem hunc esse calorem
Quisquam, sed puram e coelo descendere lucem,.
Puramque in denso consistere corpore solis^,
Qtiale elementorum quocumque horrescat ab actu.
Ast ego vectablum bene lucem dico caloris,
Quantus pro modulo semper comitatur eandem.
Perfecto satis haec aperuimus omnia sensu,
Et commenta tacent stulti adnihilata sophistae.

Conforme ei quod dixit Plato, esse partes in Telluris orbe altio-
res in quibus homines foelicioris vitae inhabitent et diuturnioris, (3)
et substantiae magis spiritualis, quorum aer tanto subtilior et tran-
quillior atque elarior hoc nostro est, quanto et noster hic est purior
ea spissiore Telluris regione, quam incolunt pisces; refert Cardanus
a suo parente reiatum de septem viris qui se protestati sint homines
quasi aereos, qui et ipsi nascerentur et interirent, sed illorum vita
longe nostra divinior^m, quae ad annos trecentum tenderetur, quos
nihil abditarum rerum lateret, tenuissimo quoque corpore nil nobis



(1) Questa virgola manca.

Qui c'6 una virgola che non ci va.
(3) Questa viigola inauca nel testo.



— 61 —

conimodi vel detrimenti adferre posse, praeter spectra et terrores

et scientiam. Deinde rudis et amens fabulator refert parentem au-

disse eos de animae immortalitate et de mundi aeternitate altercan-

tes et dissentientes, quorum alter se palam Averroistam profitere-

tur. Ubi dixerat eos.nihil latere abditorum, iam sequentibus verbis

aiterum eorum ignorantem, vel ambos potius possst inferre, quam

doctos. Nobis certinn est, diuturnitatem vitae terrestribus animalibus

maiorem et minorem non capiendam esse a ratione superiorum

et inferiorum Telluris regionum. Sed certe in interioribus huius

astri regionibus sunt animalia subtiliore corpore, vivacissima, non

satis rationalia, nec quae multum nobiscum possint habere commu-

ne; sunt etiam ad spacium aereum, quod umbrae Telluris pyramide

continetur, et cum Tellure motu diurno circumducitur, in quo dae-

mones sapientiores nec. satis amici nec satis inimici hominibus, irri-

sores tamen et mendaces; et qui non plus habere ingenii, quam nos

liabere possimus, sed in eo excellunt, ut pro corporis tractabilitate,

quale est et nubium corpus, varias se possint in imagines transfun-

dere et contrahere, insomnia inducere, et absentia a nobis videndo

annunciare citius, unde futura putantur intelligere , quorum longe

minus possent esse praescii quam nos.

De rerum vero iudicio, ex discursu et argumentatione, nihil est
quod illis solide tribuere possimus: plurimum enim etiam propter
ignorantiam mer.tiuntur. Ambiunt tamen omniscii apparere omnes:
porro sic apud eos est distinctio inter plebem et satrapas, multitu-
dinem vilium et ignorantium, et raritatem sapientum ad singulari-
tatem usque unius sapientissimi, sicut in omnibus accidit speciebus;
Inter equos, elephantos, et canes enim videre est eos qui ad sapien-
tiam humanam propius accedere videntur, et prae multis hominibus
certe sunt vegetioris sensus et argumenti: sic qui aliquid cogno-
scunt inter homines infinitis illius speciei daemonibus sunt sapientio-
res. Porro si speciem speciei conferamus, quemadmoduni sapientior
hominum sapientiori bestiarum praestat; ita et sapientior daemonum,
horainum sapientissimo; sapientior deum, sapientissimo daemonum.



— 62 —

Deus vero deorum ipsa est, super omnia, sapientia. Sed redeamus

ad id quod huius contemplationis est proprium.

Dicimus regionem illam, quam conus umbrae terrae (vulgo contra

solem circumcurrens astrum, vel astro, ad aversam a sole partem,

adhaerens, (1) diurnum propter motum invariabilis) constituit, dae-

monibus aereis esse propriam; extra quam nulli spirituum, Telluri-

squeanimalium consistentia esse potest: quia extra huius magnae

parentis sinum et umbram non est, quod calorem ignipotentis astri

sustinere valeat: sic de regionis figura constat. De quantitate vero

secundum longitudinem et latitudinem variabili, mathematici (quos

hoc decet ocium) definiant (2). Magi etiam, per varias solis cum Tel-

lure constitutiones, diversos diversorumve daemonum accessus, vir-

tutes, et operationes sibi constituant. Illud physice observandum non

praetermittendum censeo, quod uno accedentis vel recedentis um-

brae terrestris instanti, terrestribus viventibus'et daemonibus in ae-

there commoda vel incommoda, fugiendo vel persequendo, a solis lu-

•
ce, vel ad lucem sit habitatio atque consistentia: quandoquidem tota

caloris virtus una cum solis radiis simul adest et abest. Velut virtus

caloris in corpore solidiore magis imprimitur, et diutius perseverat,

plus inquam in ferro quam in lapide, plus in lapide quam in aqua,

plus in aqua quam in aere vaporosiore, minime in aere maxime sub-

tili; sic in aetherea, omnino extra Telluris terminos, regione nihil est,

in quo caloris vestigia impressa possint remanere, ideo in instanti

locus extremi caloris, praesentia umbrae, in locum summae temperiei

transibit. E contra vero, umbra recedente, repente a summa temperie

ad summum caloris datur accessus: ubi neque aqua, neque nubes,

neque interiectus vapor retundit spicula solis , neque Telluris ra-

pidissimo motu discutiuntur, obliquantur, effringuntur.

(1) Questa virgola e la precedente mancano nel testo. Invariabilis poi crediamo si rife-
risca a regio, sottinteso.

.' II testo ua : (]W hoc decel ocium de/iniant).



— 03 —
CAPUT.XII.

Contra apparenliam illius gyrantis Olympi stelliferi unius , nova verborum ,
noii ita sensuum texlura.

Nullas ad fruges, sorte infelice profecto,
Gyris continue magnis, mediis, minimisque,
Tamquam uno rapiente omnes, circumque rotante,
Phantasiae Stagirita modis obiectat ineptis. (1)
At vero ut stans est, gyrove minore cietur, (2)
Hic sol hosce inter vitali luce planetas,
Qui illius aeterno circumdant atria cursu;
Sic, multa qui scintfllant regione remoti, (3)
Soles in medio consistunt aethere, nullumque
Obiectant motus sensum, et socialia castra
Errantum non ulla cluunt : quae mentis habemus .
Ac sensus perspecta oculis melioris, et artis.
Sic igitur proprium, motu revoluta diurno,
Circa hoc omne facit centrum terrena videri
Machina in immensum, mole adsurgente, rotari;
Dumque annuin circa solem delineat, ecce,
Obliquo impulsu, coelum et sol cernitur ire
Cardine (4) ah occiduo, exortus generalis ad ora
Nec capit errantis propria sub lege planetae
Alterius nonnam facile, ut distincta viai
( )rbita non patitur corifusis pulsibus ire

(1) Questo punto manca nel testo.

(2) Qui il testo ba un punto chc non ci va.

(3) Questa virgola e la precedeute nel testo uou ci sono.
(I) 11 testo ha: cardene.



— 64 —

Obvia quae veniant occursu illisa sinistro.

Et dum mutantur marium loca, flumina, monteis,

Fir (1) centrum hinc aliud (2), atque aliud, faciesque superna:

Sic reliquae, cunctasque vices in corpore parteis

Concipiunt, alioque ideo sua membra tenore

Obvertit tropici stationibus, atque polorum

Aspectus variat. Quare trepidare videtur

Immensum, ac parteis non certa sorte mov%ri.

Quae quia continuum velut unum agnoscit, et unum

Fixa vehens caelum reliquisque vagantibu' perstat i

quantis miseri haec monstra excusare laborant,

Regula quos mater lucis toto orbe fefellit.

Haec si ita, quod sphaeram infoelix putat esse sophista,

Non sphaera est, atqui vigilantis somnia sensus;

Quae non ulla exstant usquam ratione probata,

Quaeque ubi solerti discussa examine stabunt,

Ipso, quo utuntur miseri, quoque iudice sensu,

Haud quoquam poterunt fundamine fulcta tueri.

Non locus est stellas vectantibus orbibus iisce

Nam neque circumdat terram seges illa micantum,

Nec par disiungit nostro distantia ab orbe,

Aethera nec certo clauduntur denique fine.

Phantasia haec quamvis Telluris stantis, et acti

Corporis incurvi raptantis sidera, possit, (4)

Sensibus invitis, quandoque per artis inertis

Principia, infirmas firmo phantasmate menteis



(1) Qui il testo ha una virgola.

(•2) 11 testo ba: alid.

Ci) 11 testo ha: perstael.

(4) Questa virgola e le due segueuti uel testo non ci sono.



— 65 —

Vincire : at morbum ex aliis curabimus istum. (1)

Nam modo, (2) praecipuae quod mensurae indicat -ordo

A'l species oculis obiectas* ut ratione

Sub duce contendant melius, mediisque reponant

Omnia perspicuis, aa certis, ordia (3) motus,

Effectusque suo in subieeto cerneje deinceps :

Et quae principia haec comitantur plurima, posthac

Momentis adaperta suis per singula claro

Ingenio venient, ubi sint prinium ista reperta.

Deiac multam ad praxim studiosae ea pluria curae,

Namque opportunis milii tantum insistere mens est!

Quando polliceor plureis exinde futuros,

Celso qui reliqua iiigenio deducere possint.

Stat ergo umira spacium aethereum, et imago multiplicis motus
eorum quae circumstant, nobis motius , cum nostro quem incoli-
mus mundo. llinc Sphaera illa vulgaris nihil cst praeter mathema-
ticae phantasiae techna. Ut vero, naturae principiis ordinibusque
compertis, ad novam theoriam procedendum, per se solertissima in-
genia melius in posterum deflnire (4) potcrunt.

. CAPUT XIII.

!)e ordine mundoruin nt uuiverso, el consistentia in aethereo campo.. II. Quod varn 1
agantui motibus ad vitam lil. Quod plures siut planetae quam quot apparent.

Ergo ubi concepi spacium sine fine profundum,
Inde una perseverans specie atque colore:

(1) Quosto punto manca
|2) Questa virgola manca.
131 II testo ha: certis. Ordia.

1 1) 11 tcsto ha: desinire.



— 66 —

Continuum minime dubitem comprendere quiddam ,
Quod semper parteis integrent consimilares.
Atque ita distinguunt propria intervalla planetas
Orbi vicinos nostro, similesque figura, (1)
Luminis et specie, ac motu, velut insinuabo, (2)
Consortes isti mundos, spaciumque tenentes
Aereum, veluti Tellus medio aere perstat.
Sic neque distabunt radiis medio bmnia ab isto,
Quae circum exagitata putat pulsu unius orbis
Insanum vulgus, sed coelo continuante
Uno, distinctis passim sunt intervallis,
Ut Luna, ut Tellus, ut Mavors, ut Basiliscus,
Et gyris quaecumque geri spectamus iniquis.
Concita quae non sunt alio pellente, sed ipse
Ipsorum Genius, pulsusque atque impetus urget,
Vitae pro modulo captantia munera solis.
Multiplicique opus est ut agantur singula motu ,
Totum si debent vitali munere corpus
Regere ; namque calor genitalis, diaque lux non
Est potis ut gyret circum per singula Iustrans,
Sed bene consistens medius se millibus unus
Communem parili efficienter praebeat actu,
Cum propriae clrca molis medium exagitentur ,
Motibus atque aliis varient gyramina, quo sint
Aptis pro vicibus per singula quaeque novata
Integri membra ; ut generatio, vitaque cunctis
Obtingat. Constent igitur media atria solis,
Quem circum non duntaxat septena planetae

(1) Questa virgola manca.

(2) Questa virgola mauca pure.



- 67 -

Discurrat soboles, verum quoque turba latentum :
Quae, quia uon propria se obiectant luce, necesse est
Ut certa e regione sient opposta, ut imago
E speculo ad visum non undique fertur eundem
Praesertim lucis. Quoniam mare corpore toto,
Percussum Lunae radiis solisve, refulget
• Spectanti, (1) adversa tantum de parte; ideoque
Corpora, quae splendent nobis, errantia semper
Sunt certa in regione poli, et certo ordine gyrum
Complent, ac toto numero spectantur ad Austrum.
Proin sunt quae obliquant cursus in partibus iisce,
Ac raro ignotisque apparent legibus, haec sunf
(Quos vulgus putat esse ignis tormenta) cometae,
Qui caudam opposita semper de parte reportant
A solis vultu, ne conflagrantia credas
Corpora, sed lymphas vitreoque nitentia tergo ,
Non minus ac Tellus, et Luna, et Iuppiter.^et Mars;
Sed quoniam obliquus motus posituraque passim
Coram isthaec nostros adducit pervia sensus,
Angulus a nostri visus et cuspide solis
Comprensus non consistens in corpore viso est,
At vero specie concepta defluit ultra,
Atque ut proiectu, lucis diffunditur umbra.
Apprime id speculi poss^s comprendere plano,
Quod speciem obiecta referet de luce cometae,
Si oblique formam obverso de tergore captet,
Quippe planetam etiam interdum vidi esse comatum .
Fixaque in.stella caudam vidit Stagirites. (2)

(1) Questa virgola nel testo non c'e.

(-) II testo ha: Stagyriles, che suole essere quasi costanteinente 1'ortOL'rafia del Biu-
no nello scrivere questa parola; ed e sl>agliata, perche in yreco e GlayEloitrjg.



— 68 —

Hac etiam ratione iterum coma longior exit

Interdum stellis raro occursantibus, illo

Tempore, quo lux est fere extenuata per omne

Ut noscas non esse ignem qui extinguitur ; atqui.

Corpore subieeto plus se obliquante, videri

Desinit baee species sensim, ulteriusque relabens

Extenuata coma est, tandem occultatur, et extra

Fines discurrit certos, versusve reiectat

Conceptos alid radios. Sunt pleraque deinde

Corpora, finitimi lioc gaudentia lumine solis, -

Quae minus baud possis, quam nostrum, dicere mundos :

Bt, medio conlata deo, (1) sunt numina parvo

Corpore, et accepta tantum splendentia luce

Omnia ' Telluri magis ac minus esse propinqua

Usque adeo. et varia pro tempestate remota ;

Sic propria exagitata via speciesque cometae est,

Ut si sint orbes errantum non temerandi,

Quos numquam penetrent-peregrina pervia mole,

Tunc vel consimiles babeant ea per loca vecti

Vel tantum visa percwrant mole cometae,

dii quam rapido ruitant torrente moventes,

Multaque magnifico citharizans (2) orbita gyro,

Et centrum cui sint obstricta "haec onmia Tellus.

Tunc alia circum solem serie omne movet-ur,

Tunc proprii merito sensus, mentisque meabunt

Per campum stellae aetbereum quaecumque cientur,

Tunc ipso agnosces soles splendore manentes



(1) Questa virgola e la precedente manrano.

(2) II testo ha: cytharisans, e cosl suole quasi seinpr,e scrivere ii Bruno; ma in greco e
xifraoiToi, ed in latino citharizo.



— 69 —

In medio, et synodos multorum currere circum,
Qui maris undantis specie a<l Ioca proxima fulgent.
Tunc ubi vidisti solem hunc circumire planetas
Non cupies Frustra reliquos circumire videre,
Nam neque tu potis es radios intendere visus
Usque adeo, et minime possunf ea corpora lucem
Ail nos usque dare, triplici ratione, remissam.
Nam lux non propria est, parva de mole, remota. (1)

Convenit ut astrorum singula pluribus agitentur motibus, ut Tel-
lus; eorura tamen nobis non alii possunt neque debent esse sensibiles,
quam eius speciei, cuius Telluris motusillis sensibiles esse possunt.
Diurnus enim (praeterquam ab orbe lunari) Telluris motus non po-
test apprehendi; unde partium eius distinctio nulla est: multo minus
ille qui variat centrum et loca interius,et polos et punctasolstitialia
atquc aequinoctialia exterius. Argumentamur tamen ianquam ex
necessariis eosdem vel proportionales motus debere in omnibus a-
stris esse; quorum substantia non secus est composita ettransmuta-
bilis, neque per aeternum partes in eodem tenore et virtute possunt
perseverare; cum motus in omnibus, in omnia, et ad omnia et om-
nium dominetnr. Renovationem ergo ita opus est esse in aliis ut et
in Tellure, et ex diversis affectibus diversi (2) oriuntur appetitus,
liinc varii appulsus, binc non iidem secundum virtutem motus.

Praeter eos autem qui videntur, planetas alios perplures esse o-
portet, quales interdum non solum comati, sed etiam sine*coma so-
lent apparere ab aliis nihilominus dissimiles; qualiter fuit, veluti
deorum concilium quoddam coactum, quod celebre refert Nicepho-
rus sexto anno imperii Gratiani, qui est annus Christianorum tre-
centesimus nonagesimus tertius, ubi media nocte prope Luciferum

(1) Questo verso contiene le tre ragioni aecennate innanzi. E luce non propria; viene da
corpi di piccola mole; e lontana

(2) II teslo lia: diveris.



— 70 —

stella refulsit ingens et radiosa paulo minor ipso Lucifero , circa
quam paullatim (1) ingens etiam aliarum stellarum visaggregabatur,
ac si apum examen circa ducem suum obvolveretur. Et ut multitu-
dinem exemplorum praetermittam; quae fingent Peripatetici mira-
cula de sidere illo (quod novum dicunt mathematici) quod anno
Ghristianorum mdlxxii a novembri per integrum annum et aliquot
menses visum est, an illi novam oportet committere sphaeram qua
deferatur: si stellae extra fixas appellatas proprium habenti motum,
orbis, immo et plures (quibus mundi concentricus fiat circulus tan-
dem) debentur orbes. Illam (2) mathematici omnes, quamvis in na-
tqrali philosnphia prorsus imperiti, quamvis (ut uno verbo dicam)
PeTipatetici ; ipsa veritate coacti aiunt excellentioris esse condi-
tionis, quam ut sublunares possint haberi impressiones: quin potius
metaphysica et admiranda illis (nempe peripatetice religiosis) sunt
portenta.

Ex hisce aliisque visis motus est Heliseus medicus Germanus ad
ordinandam novam cometarum sphaeram; ex quo minime omnino in-
felix (3) hominis iudicium comperi, neque in obscurorum authorum
cathalogo recensendum video. Ad id proxime sollicitatus per come-
tam qui apparuit anno Christianorum mdlxxvii, pro eo statuit phae-
nomena per circulos et polos, axesque novos, centra, orbes, paralla-
xesque certos definire. Ratus sublimius de illo similibusque aliis sen-
tiendum, quam rationibus ab exhalationum materia desumptis; cum
hoc tamen non est ausus aristotelicam arguere philosophiam: sed
universum (4) ad supernaturalem caussam refert: circumstantiae qui-
bus illam annotavit sunt huiusmodi. Ortus eiu.s fuit quibusdam circa
nonam novembri» diem, quo tempore aliis primum circa novilunium
conspectus fuit in ipso solstitii hiemalis, in ipsa eclvptica, puncto.
Aliis vero primo apparuit octobris mense cuius ortus fuit in vige-

(1) II testo ha : paullalalim

(2) II testo ha : illa.
(3)11 testo ha: infaelix

(4) II testo ha: uninersum.



— 71 —

simo Capricorni gradu prope eclypticnm; unde usque ad Galaxiam
colurumque solstitiorum (1) retrogradus exstitit, in quibus aiunt a
principio novcmbris usque ad dictum novilunium stationarius vel
motu in latitiulinem tardissimus asseritur ; a nona vero eiusdem
mensis die in consequentes signorum gradus directum versus aequi-
noctialem scilicet. Quart.adecima igitur die Saturnum post se relin-
quens ulterius versus Antinoum progrediebatur, ferebaturque sub
Aquila ita ut cum iines Capricorni egrederetur a maxima solis decli-
natione qnae est graduum trium et viginti cum dimidio, pervenit in
aequinoctialem circulum quom pertransivit etiam circa vigesimam
primam novembris diem. Emensus sic in longitudinem trigintagra
duse priTicipio Capricorni, nempe ab ortus loco; (2) vel a quo directus
esse coepit; latitudine vero ab eclyptica distabat tunc per viginti gra-
dus. Exortus igitur ac ab initio progressus cometa in recta linea ab
occasu hyberno versus ortum aestivum post medium Capricornum
nonnihil ab ea declinare coepit superius, ac si cursum versus Cas-
siopeiara direxisset. Tunc deinceps vero declivius movebatur donec
redicrit iterum in lineam versus solstitium aestivale: quare mox su-
pra aequinoctialem sub Delphino ferebatur ad nares Equi minoris
quo pervenit sccunda decembris die: inde adhuc declivius parum
cum manifesto decremento versus Pegasi pectus movebatur; in rictu
Fegasi tardius quam ante in Capricorni signo. Excedcns igitur A-
quarium in principio Piscium positus, tardissimo inde motu progres-
sus ad crura Pegasi in duodecimo gradu Piscium ultimo comspectus
fuit ab Helyseo. Cornelio vero Gemmao progressus illius extensus
ad raedietatem Piscinm usque, qui disparuisse afflrmat post medium
ianuariijita uf decimaoctavaianuarii (3),illiustenue vest.igiuin elTul-
xerit ad gemellas stellas in pectore Pegasi. Sic spacio tredecim die-
rum integrura Capricorni signum emensus, duplum insuraebat in A-
quario, nempe dies sex et viginti, duplum in Piscibus, nempe duos

(1) U testo ha: sol&litiomtm.

(2) II testo ha: a principio; Capricomi na>r t ><

(3) Questa virgola manca.



— 72 —

et quinquaginta dies,- Procedit deinde Helyseus ad ostendendum
motum proportionalem dicti cometae, et causam motus ipsius. Qui-
netiam notat hunc cometam eodem ipso in loco exortum, ubi Gemma
deprehendit stellam anni Christianorum mdlxxii, Idemque compre-
hensus est motum suum ad locum ubi steterat stella in Cassiopeia
produxisse, ubi dubitat num hic. cometa sit eadem illa stella quae
per aliquam inclinationem, vel aliam habitudinem nunc eam comam
ostendat quam non ostenderat prius, ait cometam ab initio' motus
, fuisse velocissimum, in medio remissiorem, sub fine tardissimum.
Sed hoc novimus quod licet aequaliter semper moveatur, differentia
tamen velocilatis et tarditatis apparet ex eo quod oblique seu ar-
cualiter ad aspectum nostrum arcum descensus descripsif; areum
vero ascensus partim minus oblique partim rectius, inde tum stare
tum imminui videbatur ut specularis illa facies sensim magis atquo
magis a solis radiis et nostri visus linea angulum in astri illius a-
quei superficie causatum atterebat, ut facile in speculo ad lucem
obliquato possumus inspicere:.speculo quippe radios ad angulum
rectum suscipiente, nulla fitin imagine cauda, quod ut plus plusquc
inflectitur, tum caudam longius eiaculatur, tum imaginem magis ma-
gisque extenuat: unde non mirum est nobis quod incendiariis istis,
qui contrahunt frontem cum videant comam vel caudam longiorem
et interdum latiorem, et interdum cum longitudine tenuitatem, co-
meta pene extincto, curn tamen accensis haec omnia pariter. decre-
scant; proinde in cometis ut plurimum cauda candens (id est eorum
flamma) sensibiliter remanet plus quam corporis igniti substantia."
Sed ad illum cometam redeo: quia ultra differentiam motus diurni,
proprium motum ab occasu in ortum referebat similem planetarum
motui, nisi quod ab eclyptica ulterius ad Septentrionem versus Cas-
siopeiam (1) fuerit progressus, iudicandum est eum motum non essc
raptu vel alius astri orbem consequens, (2) sed proprium. Motume-
ius prorsus diversum ab aliorum hactenus observatorum cometarum

(1) II testo ha: Cassopeiatii.

(2) Consequens si riferisce a molum, u doveva '-lire: consequentem



— 73 —

motibus,testatur Helyseus, quia omnino regularis constans et propor-
tionalis exstitit: unde necesse sit ut super proprio polo atque centro
motus fuerit, et circuli aliquem regularem descripserit arcum,pro-
ptereaque et omnia ordinavit in tabulas more quo de aliis planetis
faeiunt mathematici. •

Cornelius Gerama ultra duos dictos motus notat in eo tertium, qui
est sursum et deorsum, quia inaequalem eiusdem ad terram distan-
tiam deprehendit et parallaxim eiusdem diminui. Unde Helyeeus
motus est ad tribuendum eccentrico illi circulo epicyelum, ex quo
inaequalitatem diversitatemque motus eius salvare possit : et hos
astronomos ad eam rerum difficultatem adigit quod horum omnium
motum ad circumferentiam Telluris regulam concipere volunt; cum
tamen omnes planetae visibiles et invisibiles, qui nobis sunt conspi-
cui frequentius, quoad possunt, omnem-normam et segularitatem ser-
vent circa solem. Dato igitur illi epicyclo(l) iudicat eundem ab initio
ih austrino limite retrogradum tuisse in suprema epicycli sui parte,
■ vel hoc argumento quod ab initio multo minor fuerit conspectus,
quo nomine etiam a paucis animadversus; quia magis vergebat ad
meridiem, et ob distantiam eius a terra minor erat, sic in apogeo
epicycli constitutus retrogradus fuit usquequo ad longitudinem me-
diam pervenisset, in qua statione per aliquot dies agens, directus
tandem factus velocissimus fuit, quandoquidem motus epicycli et
eccentrici in unum conspirabant. Maior inde quotidie conspiciebatur,
quod proprius accederet ad terram, tunc etiam eadem de causa velo-
cior apparebat. Inde constitutus in perigeo sui epicycli in boreo limi-
te (2), terrae proximus fuit habens maximam parallaxim quadraginta
minutorum, ut notat Cornelius Gemma. Ob hanc etiam causam iudi-
cat Helyseus illum etiam tunc temporis maximum conspectum fuisse
et longissimum etiamsi rarior multum, quam ab initio fuerit, quod
multum iam de substantia eius luminis decessisse videretur. Inde



(1)11 testo ha: epicic'0.

(2) Questa virgola manca nel testo.

10



— 74 -

ut decrescere in lumine et motu manifeste deprendebatur, ita quoti-
die etiam minuebatur parallaxis eius: quare iudicandus ab imo sui
epicycli iterum ascendisse usque durri ad alteram longitudinem me-
diain perveniret. In qua, ut planetae etiam solent, alteram stationem
agens per aliquot 3ies, omnino fuit extinctus, antequam iterurn re-
trogradus fieret. Hoc est extinctionis causa, specularis illa aversio,
qua non amplius angulum in corpore illius, (1) oculi nostri visualis
linea cum solis radio faciebat, et ad regionem aetheream huic im-
pressioni continuae incongruam devenerit.

Colligitur ergo cometam illum, astrum esse. Tum primo ex motus
aequalitate ab initio usque in finem, sicut in planetis reliquis, secun-
dum geometricam proportionem duplam, sesquialteram, et sesquiter-
tiam: (2) cuius demonstrationem ab illo adductam praetereo. Physici
vero vapores exhalationesque accensae incerte vagantur et exagi-
tantur. Tum secundo, non enim possunt dicere ad orbis alicuius mo-
tum hunc cometam raptum. Motus quippe illius nulli motui est se-
cundum numerum conformis, sed secundum speciem motui omnium
planetarum: et cometa Iste super polo suo est constanter et regula-
iter progressus, ab illo longius in declinationem non recessit, quam
planetae a polo Zodiaci solent, et huic similis fuit cometa anni Chri-
stianorum mdlvi. Tum tertio ex materia, de qua mirum esset quo-
modo ita aequaliter potuerit esse disposita, ut eandem proportionem
llamma prorependo servaverit perpetuo, et iter suum ad locum stel-
lae novae direxerit. Tum quarto a qualitate, quia quod ex alia quam
elementari materia fuerittotius illius corporis dispositio cum luminis
proprietate demonstrare videtur: illius enim cometae totum corpus-
purum argenteaque claritate radians, non veluti de crassa impuraque
subnigraque rufaque (3) carbonum materia: quinimo instar unius ma-
ioris stellae neque basim magnam vel corpus, ut reliqui cometae, ha-

1 1) Questa virgola manca nel testo.

(2) 11 testoha: dnplam seccqui altaeram, ei seqttitt rtiarri

(3) II testo ha: ruflaque.



— 75 —

buit, et ex cauda scintillas emittere videbatur; et post mediurn suae
durationis tcmpus puritate luminis et raritate (1) substantiae ad
galaxiae speciem proximiug accedebat: defectusque luminis illi accidit
non ex densitate materiaeque impuritate, ut omnium visus iudicare
potuit, sed ex substantiae raritate, quandoquidem sicut galaxiam
propter raritStem substantiae non nisi in profundam noctem conspi-
cimus, ita huic cometae posterius accidit, ut duorum luminarium
abscessum debuerimus expectare ut visibilis fieret. Tum quinto ex
temporis diuturnitate, quia elementaris cometa in ea qua apparebat
corporis raritate citissime absumptus(2) fuisset. Sexto ab aequalitato
decrementi. Septimo a motus perfectione, super perfectionem motus
lunae et cum perfectione motus Veneris et Mercurii eonparabili, cum
quorum etiam motibue analogiam habebat. Quemadmodum enim
Mercurius in annuo spacio quatuor Zodi ici quadrantes perficiens,
quater etiam fere est retrogradus; quater velox et directus; octies sta-
tionarius: sic iste cometa exacte unum circuli sui quadrantem per-
ficiensin unius anni quadrante, semel fuit retrogradus, semel dire-
ctus et velox, bis vero stationarius in longitudinibus epicycli modiis,
at hoc nomine constet in Mercurii sphaera recte observatum fuisse
et collocatum.

Ex iis ego interim colligo circa solem versus nostrum mundum, ut
et versus alios mundos ista fieri: et consequenter regio illa non dif-
lert ab ista. Unus idemque est aether ambiens omnia, unde non ve-
hantur, pellantur, rapiantur, sed a propria moveanturanima: (3) non
enim hisce visis et coram sensibus (4) importunissime obiectis stare
potest illa puritas orbium uni astro destinatorum, impermeabilium;
ubi enim orbes istos et mundana in specie(5) nihilominus adsurgen-
iia astra eiusmodi inseremus? unde tot circa et supra Mercurium

ll| U testa ha: rarirate.

(2) II testo ha: ab&itmpt.

(3) U testo ha: moveatur.
' (i U testo ha: sensib.

("■) II testo ha 'iui una virgola



— 76 —

peregrinae (1) eiusdem coloris, substantiae, et motus species? (2).
Stet ergo unum spacium horurn et plurium; et qui usque ad nostrum
sensum devenire non potest (3; maneat in adhuc peripateticantis pro
viribus Gemmae finibus. Statuat, inquam, minimum spacii esse, quod
aeris regioni sit tribuendum, latissimum contra, (4) quod cedat (5)
unius aetheris elemento; (6) idemque non ignem essesed luccntem
sedem magisque vi principis formae concretam, et alia multa sine
sensu verba, sed non ab ignobili spiritu profusa.

•

CAPUT XIV.

r>i3tinclio aeris , ci aetheris. hi aethere non est ignis, sed muxiina solis potentia , qus
habet actum siiie praeseute humiilo e«rpore.

Proinde mihi geraino venit aer signiflcato.
Nam quo (7) ut respirat Tellus, pars illius estque
Corporis, atque agitant queruloso flamine veriti.
Estque vaporosum nubes nebulasque reponens,
Materia est quiddam concretum kumente, nec ipsum *
Est per se simplex; sed mixtum affinibus undis,
Non absque arentis naturae halamine tenui.
• Hjc nostram facit ad vitam, hoc spiramus. et extra hunc
Non plus vivemus, quam vulsi extra aequora piscov
•Quin variis .etiam caussis super atria venti,
Et nubis, non est spes qua vivamus ad horam:



(1) II testo ha: peregrina.
(i) II testo non ha 1'interroga

(3) II testo ha qui due punti

(4) Questa virgola tnanca nel tejsto

(5) II testo ha: caedal.

(6) QuSsto punto e virgola nel testo non c' e.

(7) Leggerei, invece di «/(, et; intendendo: ille, quo ct respirat etc.



— 77 —

Nam non est nostros ibi vis quae temperet artus. (1)

Corpora quae spacio degunt viventia in illo,

Ut tellus, sol, atque ignes undaeque minores,

Numina quae vitae in se ipsis abmenta reqflirunl .

Efflciunt ne fors facile extra se effiuat hilum,

Aut forsan nullo effluxu "influxuque fatiscunt,

Sed tantum refovent igneisque undaeque vicissim

Frigoris oxcussis spiclis, radiisque caloris.

Sic Tellus recipit vitalia solis ab orbe

Semina, et ob motum radiorum temperat aestus.

Quaecumque ergo meant animantia inane per illud,

Nomine quod proprio, atque antiquo dicitur aether,

Vadunt non ulli obvincta, atque obstamine nullo.

Sed tantum interno appulsu quocumque feruntur,

Utque operae est illis precium, vitaeque perenni.

Sicut non extra 'quodam pellente moventur

Lingua et palpebrae, et crura, et os, brachiaque, et quae (2)

Pluria sunt nobis, animae sed simplice votn.

At quae sphaerai constant de partibus, atque

Alterius vita ac motu constricta, laborant,

Si quando per se intendant alio ordine ferri.

Quaeritur ergo instrumenti violentia et artis,

Quo concreta auras pervadat massa, vel undas

Pro arbitrio pellens se immittat, seque receptet.

Invertatque, suique agitet se ex ordine voti.

Vorticibus quare occultis refluente vapore,

Haud aliter quam undae virtus concretior obstai .

Libera ne valeant pervadere pulsa per altum.

(1) Qui il testo ha una rirgola.

(2) lltestoha: q.

[Gloria]

_ 78 —

Nec non concreto constantes pondere parteis
Consimilare petunt, cum consimilare quiescunt,
Cumque lioc libenter discurrunt concita semper.
At si Terrai avulsa e regione potessent
Posto pro arbitrio consistere corpora sursum.
Haec solis fierent radiis confossa, repente, et
In pulvim resoluta suum sublata ■ venirent ;
Quos contra ingentes artus, quae et portat in illis
Cuncta, parens Tellus celeri vertigine servat,
Ac varie ad vitae hos recipit momenta, suoque
Humenti oecurrens foecundat frigore pollens.

Aer et aether pro eodem signiflcato capiuntur interdura , idque
iraproprius fit: sicut inane et aerem infinitum dicebant idem : sub-
stantiam vero humidam, qua respirando alimus, (1) quaeque estpars
telluris, inque hoc spacio movetur, vaporem appellabant: illud enini,
quod per spacium hoc movetur, non est aer antiquis: sed Peripateticis
velint nolint} in idem venit signifieaturn atque vapor: quid enim a-
liud illis est, quam aqua invisibilis , et rarefacta , et qui inspissatus
aqua sensibilis est? (2) Spacium vero et locus, in quo hic vapor est et
movetur, quis aerem sub eadem significatione dicet? Spacium sane
nullum est corpus, sed corporis receptaculum, per se non diderens ab
eo spacio quod est extra tellurem, nisi quod acciditipsi esse repletum
vapore, nubibus, et materia ventorum, et simiiium.

Proprie ergo loquendo et distinctius, aereu» dicimus substantiam
spiritualem; seu corporis subtilis humidam; unde et aer dioitur hoc
spacium cum tah' substantia. Aether vero idem est quod coelum, ina-
ne, spacium absolutum, qui insitus est corporibus, et qui omnia cor-
pora circumplectitur infinitus. Qui maiori ex parte ardet, praeter ip-

(1) QiiL-sta virgola, la precedeote, e la segnente inaucano.

(2) L/ioterrogativo raanca



— 79 —

surn enirn ijui insitus est corporibus, et ipsum qui umbra corporum
huiusmodi attingitur, solarium corporum passim in campo universi
dispositorum hiinine et calore pollentissimum est, non quidem quia
actu urat vel illuminet, (quia sine materia subiecta bumidaet terrea
nullus est eiusmodi potentiae actus), sed quiapositum subiectum in
quacumque buiusmodi regione potentissime sic baud quidera aethe-
ris, sed solis (igniti inquam astri) propinqua praesentique virtute
patitur. Aether enim nullius qualitatis, virtutis, vel operationis, vel
passionis esse potest subiectum; et sic coelum dicimus vere inalte-
rabile impassibile ingenerabile incorruptibile immobile; quia in eo
debent moveri, et currere astra. Hoc totum de spacio et vacuo di-
cimus: hoc est caelum et regia.deorum (id est astrorum) ab initio
philosophantibus et vulgo cognita, haec aether dicebatur quod ar-
deret, ncjp quia ignis esset vel substantia aliqua alterans vel altera-
bilis, sed quia talis esset locus in quo omnia ardent: et currit con-
suetudo ut salubrem dicamus habitationem et frigidam quia ibi fri-
gus vigeat; sic ignem dicunt extra astra aethera et spacium , quia
extra telluris umbram quidquid estillic expositum potentissime uri-
tur: ubi coelum per se nil corrumpat, (1) nil generet, nil alteret, sed
locus tantum est, qui (ut diximus) cum telluris umbra, vel in instanti
succedente, (2) temperatissimus fit spirituum animalium nempe ae-
reorum locus, quorum Luciferi appellantur ii qui sunt in porta Orien-
tis,Lucifugi vero qui in porta (id est, in aditu umbrae (3)) Occidentis,
Meridiani qui sunt circa altum,Nocturni qui circa imum nostri caeli.
Aetherea corpora dicuntur astra ardentia, ut soles; dicuntur item a-
stra non ardentia, sicut tellures, quia sunt et ipsa in aethere; non in-
quam quod ardeant, sed quia ubi ardor est consistant. Astra item di-
cuntur aethera quodcurrant. Spacium dicitur aether quia decurritur.
Tot (4) sunt caeli quot astra, si caelum intelligamus contiguura et

(1) II testo ha : corrupat.

(2) U testo ha: succedente.

(3) II testo ha: umbae.

(4) II testo-ha: To.



— 80 —

circumstans configuratum uniuscuiusquespacitnii, utcaehun Telluris
dicitur non solum spaciurn in quo est, sed et quantum spacii peram-
bit ipsum distinctum a spacio perambiente Lunam, et alia (quae circa
sunt) corpora mundana. Caelum caeli est spacium unius synodi si-
cut in quo hic sol est cum suis planetis. Caelum caelorum et maxi-
mum et immensum spacium; quod et aether dicitur, quia totum est
percurribile, et quia in toto maxime flagrant omnia; tellus etenim,
quamvis habeat suas qualitates proprias, inflagrantissima tamenre-
gione est, quae sibi contemperatissima aptissimaque efficacia proprii
motus efficitur. Sedes ergo beatorum sunt astra: sedes deorum est
aether seu caelum: aslra quippe Deos secunda ratione dico. Sedes
vero Dei est universum ubique totum immensum caelum, vacuum
spacium cuius est plenitiulo; pater lucis comprehendentis tenebras,
ineflabilis.

CAPUT XV.

Rursum de principio niotus quo peraetheta morentur astra e\ alia
id geuus auimalin.

A tellure illic peregrino lata recessu
Aio, si possent consistere corpora viva,
Non plus terreno ad terram raperentur ab orbe ,
Quahi sanguen rapiat proprio de corpore vulsum
Spiritus, in proprio qui sanguen corpore tanta
Undique vi circumtorquet, pellitque, trahitque.
Atqui (1) plus facilipro voto adpelleret illuc
Quo lubet, absque alanmi, pinnarumque, pedumque'
Partibus organicis, quia sic se tota moveret
Macbina, ceu alas, pinnasque, pedesque, oculosque

■

(1) II testo ha: At qui.



— 81 —

Organicis millix motamus partibus, et sic

Consilio tanturo occulto sese ipsa movere

Moles tota potest, quam non sors obligat ulla

Depellens raptansque aliquo, quia vis (I) animai ad-

Pellentis, mediique omni adstantisque favore, (2)

Indupedita iacet duplici quem diximus actu,

Corporis haud proprii iuris, mediique repleti

Vortice vitalis caeco spiraminie huius.

Nam forma a quadam, non autem a corpore, (3) raptus

Corporis ad terram concreti, et ab aere, sors non

Est adeo adversa, ut subiecto a compare toto,

Cui debet partes. Quapropter ab aere multis

Incluso- (4) variisque modis, ac sollicitato, (5)

Alaruni pulsu assequitur gyrante favorem.

Cui minus haud debet compostum, forte magisque, (6)

Cui etiani rapido ruitanti vortice in imum

Subiectum, pellens contra, innixusque rebellat.

Crurum ergo officio, alarum, tensisque lacertis,

Ut vario vectis genero, atque volumine circi

Est operae iis, quae vi debent adpellere, (7) rebus,

Corpore quae distant ab egeno concupientis.

Provida quapropter plantis" natura negavit

Brachia et ofticium manuuin ac pedis: omnia namque haec

Frustra esseut illis, quibus est satis humida Tellus,

(1) 11 lusto ha tus, e non pao stare con indupcrt/ta, acui deve^ferirsi.

(2) Questa virgola inauca ncl testo.
"(3) Questa virgola maaca.

(t) II testo ba: In clusn.

(5) Questa virgola manca.

(fi) Qussta virgola manca.

(7) Questa virgola & la precedente [Dancano

11



- 82 —

Vitales euius haustus radicibus intus

Iniixis, vario exporrectisque ordine deorsum

Exsugunt (1), imus quae stips ingurgitet, atque

Egerat in robur plectentis corticis, inque

Semina quae frundes servaut, et aer, et acer

Solis maturat radius. Non tanta requirit

Organa, cui salsa scopulum est satis, ostrea, (2) lympha

Conspersum, et scutmn refovens a dente voraci.

Pluribus ut species quaecunique est indiga. vel non

Tot tantisque, sua vegetant pro sorte, nec ergo

Qua raptent quicquam manibus donantur obuncis.

Aut pedibus queis pervadant sublimia latis,

Aut alis quibus insistant cedentibus (3) auris :

Nam neque ab externis, nisi frigoris atque caloris,

Effluxus capiunt, neque duplex tibia caelum

Circinat, et non est regio ulla ad quam referantur,

Ut membra, ac parteis. vel substentamina mundi,

Sed tantum immensum respectant aera circum

Undique, seu mavis sine fine hos sustinet aer,

Nec differt sursum circumquaque atque deorsum.

Propterea externo nusquam exagitante (4) cientur :

Sed tantum, propriae pro conservamine vitae,

Interno fiunt pulsu permota, pateiite

Ad parteis quascumque via. Sed tanta potestas

Finitur sancto certae moderamine legis.

Ut soli magis* affinis maga concita tellus

Discurrat proprioque siet discrimine constans

(1) II testo ba : exsurgunt.

(2) Quesu virgola e la precedeute mancano.

(3) II testo ha : caedentibus.

(4) II testo ha: exigitantc.



— 83 —

Nec veniat quo fors peregrinum impingat in astruni,

Sed fatis contenta suis sic temperet aestus,

Ut tum se invertat, 'tum toto circuat orbe.

Sic aliis, propria pro conditione, remotis

Amplius, haud adeo celeri vertigine opus fit,

Tantundem ut capiant, de lucis fonte, (1) caloris.

Sic propria est cunctis motus finita potestas,

Ne se a principio vitae deducere possint,

Ne sese immittant alienis. forsitan oris.

Solsequium non se pedibus ad munera solis

Obvertit, nec se magnes per inane volando

Versum quascunque parteis adiungit amico,

Sed corpus totum, totusque huc se impetus actat. (~)"

Totum naturae per campum irrumpere cernes

Omnia, (3) ut et mira virtute obstantia pellant ,

Pervadant, penetrent, et convenientia possint

Vitai captare suae, et sociarier illis,

Fragmina sint quamvis manca, et mutilamina rerum.

Iam quid obesse putem, quo se minus astra per amplum

Aera convertant, et per loca congrua currant,

Cum nihil hnpediat, sintque in promptu • omnia magnis

Rerum principibus? Numquid vastissima moles

Ingenium terret volitans spectata pusilluin ?

Forsitan esse putas tantum haec collata per orbem

Aeris immensum ad complexum, quanta atomorum

Corpora sunt solis radiis monstrata, subactum (-1)



(1) Questa virgola e la precedente mancano.

(2) Quasto punto manca.

(3) Questa virgola manca pure.

(I) II testo ha: monstrata subactum, aera etc.



— 84 —

Aera quae non disrindunt gra\itate, sed omneis
Ad parteis aeque adpellunt: quia (1) corpora tanta
Aeris ad substans monientnm sunt nihil ? An fors
Partem aliquam immensi, visu comprensa, (2) putabis
Undique cui sursum pariter pariterque deorsum est?
Non ulla gravitate premunt ergo aera mundi,
Namque grave in propria nihil est regione profecto.
Non gravis est cervix collo, neque cruribus, (3) amplum
Quantumvis, proprium est corpus, sed certe alienum.
Nunc caelum locus est totuni splendentibu' mundis.
Sed quamvis manifesta sient haec, amplius inde
Ostendam, gravis atque levis clarando tenebras.

Sphacrae per aetheream regionern ab anima propria moveiitur
facillimo appulsu,tum quia corpus aniuiae obsequentissimum est,tum
quia ex parte spacii nullum est resistens, nullum impedimcntum.
Principium illius motus est sensus, et secundum genus cognitio, et
appetitus qui cognitionem secundum genus consequitur : finis est
conservatio sui, motor est anima in qua movens et motum idem su-
biecto est atque simplex, sicut in primo calido (ut dicimus igne) ca--
lefaciens et calidum est idem subiecto et natura unum, ita in ordine
eorum quae moventur oportet esse primum quod per se raotuiu alia
movet, boc est anima, cui non una mdtus differentia convenit, ut
sursum vel deorsum, vel ad dexteram vel ad sinistram, vel tandem
in rectum tantum, vel in circulum, sed quemadmodum omnimode
iuxta omneslocales differentias, et lineales, moveri dat corpori, ita
et in se omnium horum motuum principia habet. (4) Motum vero il-
lum sic universalem, (5) sphaericum appello, quia omnes recti et

(1) II testoha : qui a .

{-) Qursta virgola e la precedente mancano.

(3) Questa virgola e i:iS!-L':t nte mancano

( 1) Questo punto inanca :.•-! testo

(5) Questa virgola mai



— 85 —

curvi differentias, omnes item loci differcntias in sphaerae partibus
possumus intueri. Sic animalia primum motorem, quo serpunt, re-

piint, volanf; movent nempe spiras, lacertos, pedcs, alas, pinnas, non
alium agnoscunt praeter animam, quae agit sursum, deorsum, ante,
retro, circum, rectd, et millibus aliis nominibus, (l) animalia; pro- .
ximum vero principium. aniniae potentiam. Quis stultus ad extar-
num, ulterioremque motorem nos dimittet? Quis dicot haee membra
per se moveri? Quis acquiescet in alio principio vel medio, quod est
inter animam, et illud quod movetur? Ipsa, cum incorporea substaritia
sit, non minus est tota in toto .et qualibet totius parte, quam vox et
verbum totum est in singulis sensibus (2) eorum ad quos pervenerit,
et non hac una, illac vero alia syllaba, vel vocis pars egreditur.
Anima ergo quidquid agit, tota agit et in toto praesens, sed pro cu-
iosque partis atque loci captu, et instrumentorum apparatu, medio-
rum et obiectorum promptitudinc atquc praesentia : sic omnimode
ipsa mobilis, non omnimode ubique mota movet. Sicut idem spiritus
non ex omni fistulaeundem emittit sonum, nequeubique sonat, neque
ubique flnit rectd (3), sed alibi et reiluit, alibi vero uno vel alio pacto
circuit, alibi circulum cum recto simul vel cum successione peragil.
Sicut autem in individuo est potentia totius dimensi, utin simpli-
citate seminis et homogeneitate (4) est potentia compositionis et ethe-
rogeneitatis(5) animalis vel plantae,sicin simplicitate animao est po-
tentia activaomnisactus vitae,quem nunc pro moremotum dicere vo-
lumus, non secundum unam et singularem, sed secundum omnes uni-
versaliter differentias, sicut in potentia scriptoris et pictoris non est
una linea character vel imago, sed omnis, non secundum temerita-
tem fortunam (6) et casum, sed secundum convenientiam naturae
subiectae definitae cognitioni atque appetitui.

(1) Questa virgola manca pure

(2) II testo ba: sensib.

(3) 11 testo ha: reeia.

(4) II tosto ba : homogenil

(5) II testo ha nitatis.
[] teslo na : Forrunam,



Sicut anima per se est principium vitae animalis , ita est per se
primo principium motus, sicut ipsa se ipsa vivit, ita et se ipsa movet:
At, inquies, est principium motus, sed non movetur; sieut est princi-
piura vitae, sed non vivit: heic adtende, ut aliter intelligamus ipsam
vivere, aliter ipsum quod per ipsaro vivit: aliter ipsam moveri, ali-
tef" ipsum quod per ipsam movetur: vivit ipsa primo secundum omne
genus et omnes species, et sentit ct cognoscit; quibus sigillatim sin-
gula vivere , sentire , et cognoscere facit; omnes motus species in
simplicitate et unitate principii activi habet ipsa, quas in multitu-
dine, distinctione, et compositione quadam habeant organa quae mo-
venturabipsa,sicutunus est artifex qui efficienler (l)scindit, suit,(2)
texit, forat, agglutinat, secat, dolat: qui diversi motus a diversis,.se-
cundum rationem multitudinis, proveniunt instrumentis; in artifice,
inquam, sunt tanquam individuo principio et unitate. et numero im-
plicato, in aliis tanquam in numero explicato; anima, contra, (3) se
ipsam movet efficienter quodammodo, quia quem non imperabat mo-
tum imperat ex nova quadam impressione, et apprehensione; et mo-
vet oculum modo quo oculus debet, palpebram, manum, pedem, lin-
guam, et omnia non absque proprio motu, nempe non (4) absque ap-
prehensione nova,novoque affectu, cum similitudine (5) quadarn et ar-
chetypo eius motus quem producit in alio, et quem primo excellenti
quadam conditione citra instrumentalitatem praeesse oportet in se:
sicut artifex diversis specie pulsibus, et ictibus, et tractibus qui sunt
in individua quadam sua virtute, quae media est et particeps actionis
et passionis, plurima plurimis differentiis agit instrumenta, quoruni
singulis una propria est differentia; ita anima prius est secundum se
omnibus faecunda niotuum differentiis, quam singulis organis sintru-

(1) II testo ha: ef/iciem

(2) 11 testo ha : fuil.

(3) Questa virgola e la precedente mancano.

(4) Questo non nel testo non c' e ; e , maucando , direbbe il contrario di quel che il Bruno
intende.

(5) U lesto ha : similtud



— 87 —

las inducat differcntias, pelluntur eniru organa ut palpebrae, lingua,
et pes non sine quodam (quem spiritu&lem volo dicere) tactu; spiri-
tum enim immediate agitat anima, illequr, medius inter animam ct
corpus , musculum 3ecundum genus contrahendo laxandoque, aliis-
que occultis ordinibus agitando, efficit ut organa motiones proprias
concipiant.

Quaerat ergo suo more Aristoteles a Platonicis: si anima move-
tur,aut movetur ut totum a toto, aut ut tQtum a parte, aut ut pars a
toto, aut ut pars a parte. Responderent enim illi, animam esse sim-
plieem et totam ibi ubi est, et ideo non esse totum et partem, propte-
reaque istam quaestionem aristotelicam esse vere extra rem, idest,
aristotelicam.

Quaerat deinde Aristofeeles: aut anima movetur uuo motu, aut plu-
ribus, aut omnibus.

Respondebunt illi, uno universali et indescriptibili secundum se,
quern sphaericum appellamus, ratione qua centrum sphaeraetota
sphaera est complicate, et motus totius sphaerae explicatus; (1) com-
plicate, et simplici quadam sorte est in centro, iramo quodammodo
immobiliter. sic tamen ut a centro principium sit explicati motus qui
est (2) ab A in B progressivus, (3) et a B in A regressivus, qui est a
medio directivus, et est ad medium reflexi vus. Respondebunt, inquam,
uno omnes motus complicante, et activo magis quam passivo (4) se-
cundum se; pluribus secundum plures in quibus est partes, et plura
quae agitat organa; omnibus ubique , id est , in toto distributive,
quatenus movet in loco, ad locum, cum loco, et locum ipsum, (5) cor-
pus.Rursum urgeat Aristoteles, motum omnem esse exitum; animani
quapropter motam exire a se. Respondebunt,- id esse verum de mo-
tu eius, cuius partes non sunt unum, quod videlicet ubi habet unam

(1) Questo punto e virgola nel testo manca.

(2) II testo ha : ab ab.

(3J II testo ha : progressimus.

(4) II testo ha : passimo.

Ib) Questa virgola manca pure.



- 88 —

partcm non habet aliain, sicut corpus omnc et dimensionatum, non
sie centrum individuurn ubique totum et simplex, quod motu eorpo-
ris immobile similiter atque tu profitemur. Habet autem motum quo
corpora spiritualiter (id est spiritu medio) attingat, quem non ocu-
lis, neque manibus coniicias et adtrectes, sed rationis lumine, si quod
est tibi, (1) melius comprehendas. Sie ergo astra ab anima tamquam
motionis omnis fonte aguntur non mfnore facilitate, quam qua nos
nostra membra totumqueforpus agimus: immo summa libertate,quia
corpus astrorum est liberum per se, et absolutum ab aliis, qualia
non sunt corpora animantum, et eorum quae obligaiftur animae et
universitati mundi huius et illius. Moventur item per spacium quod
nullis aliis est occupatum vel praeventum obicibus, ad omnia reci-
cipienda undique promptissitnum, avidissimum (2),expetentissimum.

•

CAPUT XVI.

Prosequitur idem proposi

Ergo astro haud opus est, quibus ultro adremiget; alis,
Non, queis cingatur, tensis hinc inde lacertis,
Corpore non exporrecto, quo spis^i penetret
Obvia, vel proprio contra nitentia motu.
Illi quapropter forma est cognata globosa,
Hanc retinent sibi quae sunt sufticientia cunque,
Vel prius externum quam promoveantur ad actimi.
Quantum posse djatur, (3) formam hanc servare videmus
Semina, et haec quae matrici.s condantur in alvo.
Non prius ovalem fiunt sortita figuram,



(1) Qaesta virgola e la precedente maucano.

(2) II tcsto ha ; audissimum.

(3) Questavirgola e la precedente mancano.



— 80 —

Nec sine cogente in chelas Iaterumque resurgunt

Momentum caussa, quia constans partibus omne,

Quantum posse datur, servari concupit unum, et

Non pote simpliciter fieri unum, unirier optat

Partibus ex multis, quo sit plus plusque propinquum

Quidque sibi, utque magis consistens polleat in se.

Brachia, (1) parca sui, haud maiori foenore mittit

Quam sit opus, (2) natura sagax, quanto ergo necessum est

Abiunctim parteis a partibus orbe recedunt.

Libera quapropter substantia corporis in se

i
Iura sui amplectens, pariter quae intendit in omne

Undique, (3) quam admotam pariter spacium excipit omne,

Non est cur careat mage conveniente (4) figura.

Hanc non exerti montes, vallesque profundae

Sustollunt ; siquidem non est haec extinm terrae

Vera superficies, quae hominum est generi atque ferarum

Concessa ; at velut Empedocles, Timaeus (5), et ipse

Cecropius Plato (0) confirmant, sic nos sumus altis,

(Extima telluris qui habitant sedesque quietas

Terrai cum umbra lati sub nocte serena)

Concreta in regione globi crassi aeris, ut sunt

Squamigerum nobis genus, et pars incola ponti :

Portio telluris solida est spirabilis aer.

Quidquid id est, tantum hoc certo affirmabimus, ut pars

Coeli nubigena, et ventis fremebunda protervis,

(1) Questa virgola manca.

(2) Questa virgola manca pure

13) Questn virgola e la precedente mancano

M) l! testo ba: coneniente.

(5) II testo ha : Timeus.

(fi) II teslo ha: Cecropius, Plalo.

12



00

Cesserit in partem telluris, ut aere tanto
Circiun etiam suffulcta siet quoque pro interiore
Conditione levis, multumque per aera in ipso
Congeneo suspensa loco, nec hiatibus hisce
Duntaxat constare globum credamus oportet,
Undique sed magnis tellus recavata cavernis
Inque voraginibus serpentes concipit auras,
Totaque per totum est rimis penetrabilis, atque
Exilibus suspensa (1) viis, porosaque cuncta, (2)
Quamvis concreto coalescant pondere, mittit.
(Nam solidum nil est praeterquam corpora prima
Sensibus a nostris distantia, dico atomorum).

Excusant, cum se adtollunt versum aethera montes,
Hos nibil ad magnam Telluris ducere molem
Plusquam et exigui repolito in corpore sulci. (3)
In porri passhn Ssperitas tuberesque figuram
Non hilo variant; (4) pumicoso e corpore sphaeram
Confabricat quisquam,- cuius licet ardua vallis,
Et tumidi adsurgant sublimi corpore montes,
Hi satis ad sensum formicae ascendere possunt,
Quod tamen integro vix esse notabile quicquam
Comperias. At nos montes inducimus orbi
Telluris, faciemque externam nec maris aequor
Dicimus, aut quicquam quo se super erigit, (5) infra
Nimbigenas auras, animuni callesque supernos.

Sol prius Eois oritur. scandensque recessus

(1) 11 testo ha: supensa.

(2) Questa virgola e la seguente mancano

(3) Questo nunto nel testo non c'e.

(4) Questo punto e virgola uon c'e neppure.

(5) Questa virgola e le due precedenti mancano.



— 91 —

Versus ad Oceannm veniens (1) conquirit, (2) ab altis

Montibus in planum radios deducit, et umbrae

Se contra adtollunt sursum a radicibus imis,

Frigida nigrantis subeundo cubilia noctis :

Quod nisi convexo (3) substaret machina gibbo, (4)

Insimul Hesperios radiis pulsaret et Indos

Exoriens, Indis caderet simul Hesperiisque ;

Sed ratio haec (5) planam faciet non esse figuram,

Non tamen esse globiim perfecte colligit umquam,

Aut aliam praeter quas comprendere (6) vetusti.

Talis qualis est illa similitudo seu proportio qua diximus , ita
faciliter in aetherea regione consistere moverique astra, quemadrno-
dum in aere, qui penes nos est, atomos constare pondereque nullo
quaquaversum pervagari. Inter atomos quippe et aerem istum fi-
nitum, qui est inter membra telluris computatus, est ppoportio finita,
qua magnitudo refertur ad magnitudinem, et gravitas (si ita placet)
ad gravitatem. Inter tellurem vero, quodcunque astrum, astrorum-
que synodos ex una parte, et immensum ex alia parte spacium, nulla
est proportio: quinimo in hoc aeieHuctuatio vapornm et impulsus
spirituum cogit corpora in eo suspensa nunc plus ad uuam, nunc
vcro plus ad aliam partem: aetherea vero regio nusquam plus im-
pellit atque minus, sed rationem motus totam et integram facit in
appulsu eius quod recipit corporis consistere: hoc est in causa ut a-
stris non sit opus illis organis seu membris, quibus necessario utun-
tur ea, quibus medium obsistit vel minus consentit, vel quorum cor-
pus alio motu agitari debet, quam sibi a praedominante natura indi-

(1) II testo ha: venies.

(2) Questa virgola mahca.

(3) II testo ha: co>nie.ro.

(4) 11 testo ha: gibo.

(5) 11 testo ha: hac.

(6) U testo ha: comprendere .



— 92 —

citur, atque medio, qualia sunt ea quae sunt astry partes, et quorum
substantia est ex astro, et quorum aniuia yiget .virtute animae astri,
et coguntur a praedominante spiritu et vita astri. Non sic dii sunt
in caelo; ideo et figuram, quantum possibile est, sphaericam sortita
sunt astra secundum totum, dum interim partes, sicut in in caeteris
animalibus, aliae tolluntur altius, aliae suppressius iacent, inque a-
deo mirabilis architecturae speciem sunt contextae. Manifestamus
pluries causam, qua remaneat unioni magis agnata figura, qua unuu-
quodque suis sibi partibus magis est proximum, si in globi sortem
coeant, quam tum simplicia tum composita omnia pro viribus affec-
tant, persequuntur, retinent. Nosque, si ad universum Telluris glo-
bum respiciamus, qui aerem nubigenum inter proprias partes adnu-
merat (1), sciemus nos non superficiem, sed interiora mundi huius
incolere: sique illic essemus, verius globosam macliinam (minime ta-
men ad geometricam normam) agnosceremus.

CAPUT XVII.



Neque ex nnibra neque ex figuia, quam eminus positum corpus obiectat oculis,
argumentum esse sutticieus ad rolunditatem Telluiis convinceudam.



Nec quod distanti video e regione rotundum,
Talemque in corpus longinquum proiicit ambram,
Esse putem facile efformatum taliter ipsum :
Quandoquidem in centrum se moles conligit omnis,
Cornuaque in primis obtundit et atterit; ut. quae
Longius haud possunt speciem servare videndam;
Ut, reKquis paribus, corpus tenuabile scalpro
Temporis, ut circum consumitur omne, figuram
Sphaeralem adsequitur tottun, in parteisque recisum.
Cernere quod facile est : quia laesum cuspide primo

(1J II tesio ha: adnwnerar.



— 93 —

Atteritur ; namqife illa minus, pulsata, (1) resistit,
Perfacili (2) sentitque magis contraria casu,
Qua minimum ratione prius dixi esse rotundum.

Ergo ubi tam multum moles tenuata parentis
Telluris, Lunae, Solis, plus plusque aliorum
Mundorum, ilostris qui tanto a sensibus ultra
Se vapiunt, quae etsi (3) varia donata figura
Subsistant, par est tamen illa globosa videri,
Eflectusque globi demum servare retusis
Cornibus, ut cornum primum momenta necesse est
Defluere in solidum dum semet contrahit omne.

Sed melior facit hanc ratio reputare rotundam.
Nam non in longum se corpus pprrigit ullum ,
Cui sensus vitae, et communis spiritus insit
Ut sibi, quam possit, propius sit partibu' cunctis
Quo totum parteis, partem pars contueantur
Fortius, adversum stipato robore pellant.
Contrahitur fugiens ignem festuca, plicatur
Inque globum recipit semet membrana, trahitque
Fila suum fugiens inimicum : nil sine caussa
Interno ad reliquam tendit molimine formam.
Tellurisque animus non sic adsurgere montes
Iussisset, vallesque imo remanere repressu;
(Quamlibet externae non sint pars ista figurae),
Ni foret ad vitam tantum discrimen , ut unda
Defluat, et solido consistat robore Tellus,
Solis ut a gyro sua per genitalia membra
Ordo siet constans variorum principiorum.

(1) Questa virgola e la precedente mancano.

(2) II testo ha: Per facili.

(3) II testo ha: et si.



- 94 —

Praesentem interea formam servare laborant
Omnia : quaeque magis felici sorte beantur,
Fortius occurrunt obstanti, disque greganti. (i)
Heic ubi sese atomi plus complectuntur, in unumque
Intenso coeunt habitu, neve ignis acuta
Cuspide se immittat cuneato robore, partes-
Discindens, (2) solidum quaJe esse adamanta videmus.
Qui tam subtili proprias capit ordine parteis,
Ut spacium modicum iniecto linquatur inani,
Ne externo fluxu trudant interna potenter,
Unde siet facili species conamine abacta,
Et nova subiectum forma ingrediatur avarum.
Hac igitur conservantur plus omnia caussa,
Namque minus proprio nativum e corpore cedit, (3)
Nec magis influitat peregriuum mole recenti.
Propterea in medium recipit sese angulus omnis,
Concessoque petunt parteis glomeramine centrum.
At capiunt alias, vitae pro munere, sedes,
Perque vices aliis alias succedere parteis
Sic video mundi generoso in corpore, ut unus
Perpetuo in membris servetur totiiis ordo.

Quamvis montium celsitudo, et vallium imitas, universam terrae
rotunditatem variare videantur, haec apud vulgaiiter liac de re de-
finieutes, fespectu totius, iudicantur quasi tuberositates vel asperita-
tes illae (4) in superficie pomi; ut et certe non potest esse globus adeo
artificialiter perpolitus, in quo quamvis minimum, (5) ad sensum alte-

(1) Questo punto manca.

(2) Questa virgola e la precedente maocano pure.

(3) 11 testo ha: caedil.

(4) II testo ha: ille.

(5) Nel testo questa virgola non c'e.



— 95 —

rare videantur,sit tamen suppressiorum(l)eminentiorumque partium
differentia. Nobis vero et montes altissimi sunt et valles profondissi-
mae, in quibus tamen qui degunt, non magis se esse in planitie existi-
mant, quam alii. alibi vere sint, quandoquidera et ad integri usque ho-
rizontis aspectum et ultra, arcus unius regionis curvatur infra arcum
alterius regionis. Sic totius Galliae regionera montem unum esse com
perie, qui sensim ab Oceano Septentrionali crescit usque in Alver-
niam, ubi est eius cacumen, ex Occidente a Pyreneis montibus qua
lluit Garumna, ex Oriente a Rhodano, ex Meridie a Mediterraneo
mari; vulgariore autem oculo iudicantibus ii soli videntur esse mon-
tes, qui repentina eminentia promptius adsurgunt, ad sensumque no-
strum elati super plano, molo sua, (2) sensibilis horizontis aspectum
interturbant: sed haud aliter inter sensum (3) vulgarem atque sen-
sum philosophicum (qui corporis pusillitate non est pusillus) interest,
quam inter oculum formicae et humanum; formicae quippe saxum
unum quod uno passu praeterimus, et gleba quam iaculari possumus,
mons est; et homines sumus, illi, (4) Enceladi, et Briarei qui scopu-
los ad aetheream torquent regionem; sic nequaquam sunt, respectu
universaeTelluris, montes, ii (5) qui nobis montes sunt. Hisce adde
quod, accepto in sua integritate Telluris globo, cuius inter membra
aer nebulosus et refluus, vaporis nerape regio, computatur, absque
controversia verius ad sphaerieitatem mathematice regularem accedit.
Quod vero idem ostendunt inducentes ex accessu ad polum et reces-
su, unde ille sic quidem adtolli sic vero deprimi videatur, facit qui-
dem argumentum, sed non de universa machina, quemadmodum et
viscera interiora animalium omnia sphaericam, quoad possunt, figu-
r;im aemulantur (6). Sed haec non ita facile demonstrari possunt ut



(1) II teslo ha: sttpptes&iorum.

(2) Questa virgola e la precedeute mancauo.

(3) Nel testo: sensum e ripetuto due volte.

(4) Questa virgola e la precedente inaucano: illi si riterisce a formicae.

(5) II testo ha: montes ii, qui.
{Q) II testo ha: aemulantnr.



- 96 —

quilibet intelligat. Dicet aliquis nihil impedire quia perpetuo atque
eontinue haec facies variatur rerura, quasi nihil aliud interturbet,
quam parvi, quos dicimus, montes: atqui hoc non est verum,quiain-
terdum post magnam emensionem idem poli redit aspectus, ut nota-
vit Plinius et experientia nostratium nautarum confirmat.

Democritus Tellurem dixit corpus undique cavum. Empedoclem
ferunt planius orbicularem ita existimasse, ut sensus in horiaontis
artificialis specie suadet. Heraclitum aiunt veluti cymbam vel sca-
pham flguratam voluisse. Leucippum ad timpani figuram prope; alii,
ut Anaximander, Cylindroidem esse definierunt: quia sol, qui per ar-
cum hemisphaerii diurni circulariter incedit, oriens et occidens in per-
pendiculum exurgit atque cadit: quod plane neque verum est neque
apparens: quia fixo in terra gnomone IK, vel AF, vel LM, et cxo-
riente corpore Solis quod sit IKML, primo puncto sui corporis I tan-
gat cacumen gnomonis KI, et puncto A, tangat cacumen gnomonis
FA et puncto L gnomonis ML. Ubi medium eius corporis erit super
horizonte, punctus B erit proniotus in locum puncti I, etK in locum
puncti B; C in locum A; et F in locum puncti C, etjta (1) de reliquis
atqui non est ita, sed potius C erit succedens in locum puncti I, e
M in locum puncti C.




(1) II testo ha: rla.



— 97 —

Xenophanem ferunt uti columnatn quamdam (1) inlinite deorsum
subtensam intellexisse; quo forte figurat undique habitudinem ad
universi vacuum, qua non magis ad unam quam ad aliam localem
differentiam rapiatur: qualiter non e/cnit iis quae sunt in tellure et
astris aliis, quibus propriae subtendentiae radix est corpus, cuius si*nt
partes, et a cuius membris compositionem concipiunt.

Vulgatae sunt rationes rotunditatis etiam a stellis quae, successive
gradatimque, orientalibus citius, occidentalibus autem tardius oriun-
tur, atque occidunt. Ex defectibus item lunae vespertinis, quos orien-
taliores incolae non sentiunt; et matutinis, qui latent ad occasum ha-
bitantes. Ex umbrae terrestris in lunae globum incklente figura. Ex
hoc, quod navigantibus cacumina (2j montium occurrunt citius, quam
reliquae partes. Ex aliis item eiusce generis et ad hasce species redu-
cibilib.us signis, quibus non demonstrative figura orbicularis conclu-
ditur, sed potius quae ad illam tendat. Immo et, inter alias, rationes




(1) I! testo ha: quadem.

(2) II testo ha: cacuminia.



13



- 98 -

sunt, quibus stantibus, nihil obesset etiam quo pyramidalis figurae
terram possimus constituere, tit eani inter alias eligamus, quae a
sphaericitatis specio maxime recedit.

Si quippe Tellus sit triquetrae figurae, habes angulos ABC: (1) non
estnecesse quod, cum attenuat visibilitatis suae diametrum, eandem
conservando figurae speciem, (2) magnitudinis tantummodo mensuram
variet, ut scilicet, remotiore factapyramide etconsequenter minorata,
appareat in forma trianguli minoris DEF. Vel ex basis subtractio-
ne (3) a specie trianguli EFD procedatur ad sensum trianguli GHD
usque ad IKD. At vero necessarium est: primo evanescere partes illas
quae sub minori diametro comprehenduntur: ideoque sensim in poly-
gonia figura anguli obtunduntur, itaque in figurae tandem sphaeri-
cae seu circularis speciem necesse est ut omnia visibilia praesenten-
tur (4) eminus exposita; quam eitius adsumit tetragonum cuius anguli
a circumforentiae inscriptibilis minus distant termino, hoc citius or-
bescit pentagonum, citissime vero omnium quod maxime omnium
polygonum est.

Circularem porro seu sphaericam ubi subierint figuram, eandem
perpetuo usque ad minimum servant : quid enim aliud punctus est
quam individuus circulus, et atomus (5) quam individua sphaera ?
Quibus ita se habentibus, manifestum esse debet quod cum lunae
corpus inter solem nostrosquo oculos diametro multo visibilitatis
suae attenuatum sit , sensibilem angulorum dilterentiam minime
queat sustinere. De umbra telluris in lunae corpus incurrente, simile
est omnino iudicium. Non est ergo ex hoc latere certa via ad defi-
niendum exacte ex natura rei de figura telluris , lunae, et alio-
rum astrorum (6).

(1) Questi due puuii maucano.

(2) Quest&»virgo1a manca,

(3) 11 testo ha: swo ractioni .

(4) II testo ha: pre&ententur.

(5) II testo na: alomwn.
(G) II testo ha: asttorwn



— 99 —

Sunt et notrae rationes. Quia praecipuamundi corpora perfectius
consequuta sunt bonum illud, quod secunda atque minora persequun-
tur. Conservationem omnium rerum compositarum unitas et unio
administrant, partium quippe distractione et totius dissolutione fit
interitus. Hoc manifestum est in guttis pendentibus quae in globum
se continent, et non nisi vi impetuque repulsae diffluunt, festucae et
membranae ignem fugientes implicantur contrabunturque in cen-
trum. Hoc universalis et, particularis spiritus animaque rebus in
omnibus efficit, quatenus etiam edicto quodam ex omnium voluntate
explicat, ut in eo quo nunc sunt esse, pro viribus contraria fugiendo
conserventur. Hanc igitur figuram pro viribus aemulantur omnia,
ab hae omnes fructus atque semina explicantur. Proinde vero quae
externis, ad quae moveri oportet, magis indiga sunt, quanto minus
possunt a sphaericitatis forma recedendo corpus exporrigunt, crura
brachiaque explicant; ut corpus humanum (1) intor maxime omnium
egena productum, erectum, discissum, distinctumque estpedibus, ma-
nibus, digitis, auribus, oculis, intendit adeo atque contendit quae illi
ad maiorem (2) felicitatem non occurrunt, non se offerunt, non sunt
sicut numinibus praesentia. Tenentibus vero non est corpus liberum,
neque patens et a maiore domino praeoccupatum spaciup: ideo non
interno simpliceque, sicut astra, tendunt appulsu tantum sufficiente,
sed pluribus concurrentibus mediis et instrumentis opus est: quare
necessario ab orbiculari illa partium unione recedit. Hac quoque
ratione neque Tellus secundum reliquas partes sphaericitatem serva-
re (3) potest regularem illam; neque secundum totum, exacte. Ne-
cessarium est enim ab omni initio in illa prominere montes, subsi-
dere valles, aequora protensa tum aquarum tum aridae contermi-
nari: alioqui flumina non defluerent-, partes solidiores rarioribus non
interponerentur, bumidioresquesiccioribus: neque sicut inanimalibus
ossa distinguuntur,acarnibus, nervis, et venis,nulla in integroconsi-

(1) U testo ba: globus humanus.

(2) II testo ha: maiorem, faelicitatem.

(3) II testo ha: scrvate.



— 100 —

stentia remaneret et perfecti illa aninialis effigies et rnirabilis undi-
que contextura. Atqui interim, durn omnia ab illa monadis figura de-
generare coguntur, quatenus tamen possunt, illam adservant etiam,
ut quae non possunt esse sphaerica, sicut brachia et digiti et radices,
sunt tornatilis speciei: quod scilicet in longum nequeunt , in latum
servant: quod item non secundum plures continere possunt dimen-
siones ut oculi, secundum unam spectant dimensionem ut aures ,
frondes, et quantum licet omnia. Perfectissima ergo animalia, nempe
astra, nempe mundi, quo paucioribus subiecta sunt, pluribus prae-
sunt; ab omnibus fere absoluta atque libera sibi sufficientissima con-
sistunt, minus externa spectant, haerent (1) sibi magis, in se maxi-
rae omnium unita, et unum sunt.

CAPUT XVIII.

De figura telluris, regionum aeris et igais ex princi[jiis (•?) Peripateticorum contra
eorum conclusioues.

Nunc iterum sensus, mentis revocato sub alas,
Atque \yde ut Tellus formam non usque globosam
Concipiat, (3) proprio de robore principiorum
Si debet vulgus concludere (4) quando sophorum.
Postquam sphaerali vultu conceditur ignis,
Extremo volucris ijuo tangitur orbita coeli
Incava Lunaris facies ubi-dicitur orae,
Nempe elementorum naturam vertit in ignem .
Dum magnum rapido coeliun terit aera frictu.

(1) 11 testo ha: he.

(2) II testo ha: principHS Peripalicorum.

(3) Questa virgola mauca.

(4) Qai il testo ha una virgola che non ci va. n senso e: si aliquando tutgus sopiiorum
debel ecc.



— 101 —

Ista si genitus forma est, et permanet ignis,
Qui proprium potis est elementum dicier ignis,
Quandoquidem est coeli raptu tenuatior aer,
Certis et gradibus speciem haud variantibus exit,
Scilicet illa rapax, quae conterit aera, virtus
Certis pro gradibus subiectum inverteret orbem
Naturam in tenuem magis ac minus, (1) haud variare
Pollentem hanc speciem subiecti corporis usque,
Ne hic velut inferior quoque possit dicier aer:
Nam magis atque minus speciem variare negatur.
Esto: (2) etiam credam gradibus consistere certis,
Qui status est illis, quando non unica lex est
Simpliciter, motu qua se versare diurno
Conficta est tua illa means essentia quinta,
Quae sine materia tangitque et tangitur ; aut quam
Tangentem, aut tactam non possis dicere, quare,
Cum rari ac densi faciant discrimina bino
Vires principio, quae sunt contraria semper ,
Attamen haec caeli distinguis corpora forma:
Inde negas sursum contraria posse vigere.

Praeterea activum hoc, quod contactu alterat illud,
Unius in generis debebunt ordine poni,
Sortemque unius communis materiei
Complecti : tamen hanc, qualem tibi tingito cunque,
Naturam geminam, videas quonam ordine possit
Altera ab alterius virtute invertier, ut dum
Atteritur rapidi motus virtute supernus
Aer, quam multas regiones esse sequatur

(1) Questa virgola mauca nel testo.

(2) Questi due punti mancano.



— 102 —

Ignis. Rursum quo partirier ordine possit,

De puncto in punctum quando ratio altera surgit :

Quandoquidem in medio raptus est maxima virtus, (1)

Telluris medium qui tam cito lineat axem,

Ingentemque uterum ; minima, (2) in regione polorum,

Inque polis tandem non ullam dicere possis.

Sic igitur gradibus tantis tenuanda reclinat

Actio sublimis, subiectaque passio sensim, et

Punctathn in nullam prima a virtute relabens.

Nec numeris cluit illa suis constantior, ut nec

Partibus est iisdem, atque actu venientibus uno

Ad nostrum sensum ; variante revolvitur orbe,

Quem sibi perpetuo tinxit gyramine, (3) normam

Fatalem, intrepidam, in voto stantemque Deorum,

Ac pulsu qui non seclis variabilis ullis ;

Ceu vis illorum, ac substantia permanet una.

Non patitur sortes etiam consistere easdem

Abscedens geminas in parteis orbita solis

Et vicibus variis sublimia, et ima tenentis.

Ceu quoque sufficiens sol est haec omnia solus

Promere, ubi tales ac tantos explicat igneis,

lllius accessu quos intendi, atque recessu

Deficere scimus. Capias sed utramlibet harum

Caussarum, aut ambas ; una duplicive sequetur,

Aeris atque ignis sphaeras non esse figurae

Eius, qua sese effingunt complectier orbes.

Non ignis regione foret contractior aer,

(1) Qui il testo ha un puuto che uou ci va.

(2) Questa virgola manca.

(3) Questa virgola e la precedeute tnaucano.



— 103 -

Supra ignes medios neque certus terminus esset
Partibus, (1) ut nequeat regio constantior esse,
Quam caussa accessu faciens hanc atque recessu ;
Partibus aut motis caelestis corporis aeque
Puncto de medio, punctis medioque propinquis,
Alte calfaciens superinduit amplius axem
Aere, quapropter facies ibi concava Lunae
Frigentem Arctoum ad cyclum multumque tepentem (2)
Per spacium medios versus dum surgit in axes,
Quandoquidem versum impariter terit aera circum.
Non ergo est igni conscripta (3) rotunda figura
Quando non pariter facies fricat incava Lunae
Contiguum corpus, tanto quia tempore torpet,
Atque ignis multum de conditione recedit
Quem minor attingit cyclus: quo tempore maior
Omnibus, ingentem rapide sublineat orbem. '
Aeris et regio, quam dicunt inferiorem,
Hinc non continuam sibi vendicat undique formam,
Sunt ubi sublimeis monteis, vallesque profundae,
Aequora, stagna, lacus, fontes, fluvii atque paludes,
Perpetuaeque nives subiectae, ut proximus aer
Hinc magis ad centrum terrae tendatur, et inde
Se retrahat sursum montis penetratilis alto
Vertice, nec passim in mediis stationibus aeque est
Insitus, iniectus, superinfususque liquenti
Corpore. Sed nobis qui annumeravimus intra
Telluris membra hoc (4) aequatum montibus altis

(1) Questa virgola manca.

(2) II testo ha tepente, e noii pu6 stare. Tutto questo periodo poi inanca di punteggiatura.

(3) II testo ha : conscripsa.

(4) U testo ha: huv.c.

[Gloria]

— 104 —

Aereum spacium, ventorura concutiturque
Flabris, et vapido nubes in corpore pascit,
Quod (1) rapida .cum Telluris vertigine currit,
Tranquillo externum semper cmn robore linquit
Aera, Telluris quia non cum corpore vadit,
Nec varium affectum terrae cum corpore carpit.
Atque ideo caeli circum virtute fluentis
Turbineam in formam se versum utrumque polorum
Exacuit, calido quae non temeretur ab orbe.
Ac si respicias quo se ordine frigida virtus
Paullatim versus tinem subtollat, utrumque
Compositum incurvis definitum atque recurvis
Describit corpus, cuius sese angulus alte
Adtollit quadruplex (2) bina e regione polorum.
At vero ad fictum caelum si caussa relata
Ignis non fuerit : sed clari ad Apollinis alte
Fulgentem clypeum, tropicos qui binc indeque metas
Et facit et servat, medio se planius axi
Insinuat, versusque polos obtundit utrinque
Cornua, quae exacuat rigido de corpore frigus.

Sunt principia a Peripateticis posita, ex qnibus nimirum alia tel-
luris, aeris regionum, et ignis sphaerae sequitur figura, quam, ut sibi
confingunt, sphaerica, globosa, orbicularis: ut mirum sit quales a
positis et concessis conclusiones deducantur.

Si rite consideremus , inveniemus ignem non esse elementum et
corpus per se ad numerum specierum in ordine naturae revocabile:
idque positis Peripatetkorum principiis. Mirum ut magis densum



(1) Iltesto ha: qui. II Bruno ha ibrse avuto in mente aer, epercio ha scritto: hunc, qui. w

(2) II testo ha: quatruplese .



— 105 —

et minus, spissuni et attritum, distinguant species in elementis et
ex aere faciant ignem; in coelo vero sit densum et rarum, sensibile
et non sensibile, lucidum et, non lucidum, astrum et quodinani com-
paratur, (nisi ipsnm sit inane), quae specie consimiliter non differant.
Mirum ut caelum sit contactu quodam vere violento (quod tamen
esto, utPeripateticinominari voluerint)et elementumaerissittactum,
alteratum, transmutatumque in speciem diversam, nempe ignem: ni-
hilominus tamen nullam intelligantur habere in materia communi-
cationem: cum omnino necessarium (etiam ex peripateticis elemen-
tis) sit, activa et passiva in orhe contrariorum degere, maxime vero
quae contactu quodam alterantur et alterant; et quae licet specie dif-
ferant, (1) geYiere tamen (communi nempe materia) minime aliud at-
que aliud esse possunt. Adde quod actio illa coelestis, in morem alio-
rum elementarium, (2) intensionem recipit et remissionem, gradus
insuper a maximo ad minimum usque per medios; neque perpetuo
oadem caeli pars eadem virtute operatur, ea, qua Sol infra tropicos
huc illucque pervagatur, ratione. Mitte quod et ipsum coelum non
regulariter motum non semper supsr aequinoctiali eadem linea, et
eodem insistit super quo et circa quem moveatur orbem, ut hodie
omuibus est manifestum. Alias manifestabimus'melius ut Tellus ad




(1) Questa virgoTa manca nel testo.
(2)Questa virgola e la prec 1 tnte raancaa



14



— 106 —

Solem contiriue (1) diversitates regionum efficit; nec eadern ubique
perpetuo temperies dominetur, vel intemperies.

Nunc ergo ignis convexa sphaericitatis perfectae superficie M,
(qualem vulgus belle circinando sibi depingit) secundum omnes eius
extremitates undique tangit superficiem concavam orbis Lunae L.
Eodem ordine aequidistantium circulorum integram cuiusque plane-
taesphaeram sursum accipiunt, et elementorum sphaeram deorsum.

Nos vero haec aliter figurata ostendemus deinceps, tali .qualem
mox accipies figura, ex principiis, fontibus, atque coloribus peripa-
teticis (2) maxime deducta. Neque, inquam, ipsa aeris regio quam
dicunt inferiorem, quoad eius superficiem est uniformis: quando-
quidem caloris effectus atque frigoris mira difformitate, seu multi-
formitate, capiunt planities, montes, valles, et maria, rursum aliter
aliterque uno, aiiter aliterque (3) alio in climate.




( 1) II testo ha eontinuae

(2) II testo ha pei

ha due voUe:



- 107 -

Connumorantibus ergo inter Telluris membra aerem altissimis
montibus comprehensum, media illa aeris regio frigidior, nubigena,
atquo ventosa, minime potest, aequata ratione, infimac attigua esse
vel continua. Per superficiem quoquo superiorem (qua perpotuae
tranquiliitatis attingit regionem, quacque cum motu passionibusque
Tclluris non participat, proprio vereque extra Telluris membra ab-
soluta cst) quam aequaliter terminet, modo videamus.

Caelum rapiditate sua circumgostans ostendetur ignoam sphaoram
recava quadam concavitate definire in eam figurae speciem , cui
(credo) non est impositum nomen, et quae describitur circumiluxu
spaeii quod est inter lincam AVSB, et lineam AKDB, circa axom
AEB circumduetum, <iuoadusque ad idem vestigium redeat, unde
circumfluere coepit (1), contiuuando se cum spacio simili interiecto
inter convexitatem ATZB, et concavitatem ACINB.

Inde necessario subsequitur turbinea subsequentis sphaerae regio,
quam definit arcus ASB super diametro AEB eousque circumductus,
quoad eidem insistat vestigio, continuando se cum simili linea ATB.
Caelum quippe quanto magis inclinat versus polos, tanto movetur
tardius, sic et tanto minores describit parallelos circulos; igneaequo
vires gradatim ad polos usque A et B extehuantur consequenter.
Rapidissimi nempe motus efficacia maxima est in circulo CD, medio-
eris in circulo FG, et HI, nulla in A, nulla in B; ideo relinquitur aeri
figura turbinalis proximo designata. Sed et audi nunc reclamantem
virtutem frigiditatis, quae contraria consurgit eihcacia. Mirum quam
diversa sibi occurrunt figuratione; tali, inquam, qualis (2) cum al-
tcra minime consistere queat, dum interim non minus habeat sui do-
minii suaeque figurationis rationem, quam altcra suae. Ex ordine
enim, quo frigus grassatur contra calorem versum convexitudinem
coeli, figura illi turbinalis non esse pote*st: dimensio enim ES vel
ET , quae est sub aequinoctiali , quam dominium calidi gradatim

(1) II testo ha: caepit.

(2) II testo h;ti qwili



— 108 —

versus polos se remittentis configurat, facit subiectum corpus, quod
ab igne non alteratur (quod hac sola ratione dico frigidum), altius
pollere sub linea torrida CD, quam sub temperatie FH, HI, minus
sub frigidis, KL, et MN, minime sub maximo frigore. Quod si ne-
queamus ostendere ut sit conveniens, cogemur aliter frigidam ordi-
nare regionem.

Alia, inquam, exurgit figura, si e contra virtutem frigoris am-
plius atqueamplius versus polos in superiorem regionem gliscentis ac-
cipiam. Eam sane delineat linea composita ex incurva AK etreeurva
KM, et ex incurva MB, quae eousque circumducitur super axem AEB,
quoad redeatad idem vestigium unde coepit circumduci, constituens so-
lidum dimensionatum, quale in plano duaeincurvaeKAL, et MBN (1)
cum duabus recurvis KM et LN deflniunt: secundum quam figuram
regio aeris versus polos super ignis regionem adtollitur per angulos
KLMN. Itaque ex duabus figuris, quarum utraque propria ratione
necessaria est, ut necessariae sunt calidi vices atque frigoris, sequitur
neutrius figurae possibilis consistentia.

Cylindricae vero figurae natura humens*et spissioris substantiae
universam Telluris constiUicns machinam, (2)(secundum quam forte
rationem aliqui lianc figuram huic nostro globo tribuerunt) non ad
coeli motum, sed ad solis adproximationem et elongationem referen-
tes caloris causam et igneae regionis figuram continuo variabilem,
contrahibilem, inquam,et extensibilem hinc indeque, coneipiant opor-
tet, ut continue sol ad corpus Telluris aliam atque aliamhabet rela-
tionem. Accidit ergo ut, cum Sol a medio in latitudinem Zodiaci
excurrat, curvitatem lineae KLNM ad rectitudinem adigat, et angulos
consequenter KLMN nunc obtundat magis, nunc exacuat, unde con-
sequenter(confuso iicet orrline),cylindrica(3)figura verius consequa-



(1) II tesioha: MBM.

(2) Questo periodo non corre, e la parentesi noo si chiude veramente, se non alla fine del
periodo, rimanendo in sospeso questa prima parte. Io 1' fio lasciato eom' e.

(3) II testo ha: cilyndrica.



— 109 —

tur, licet non adeo oblongo ut prolixo urubrae terrestris proiectn, et
extenuatione diaraetri non possit videri in rotundam desinere figu-
ram ad apparentiam in coelo; itaque istius mundi hac stante consti-
tutione, quorundam philosophorum sententia non usque adeo conte-
mnenda debeat videri. Etsi, inquam, ex rei veritate non constet, ex
suppositis tamen vulgo principiis syllogizabilis remanet, sed hanc
contempktionem ociosis relinquo persequendam. Mihi satis est illis
monstrasse locum: quo forte negocium hoc ocio peius intermittere
pOssint.

Nobis vero cognoscentibusTelluris corpus undique et ubique ethe-
rqgeneis partibus consistens, et animatum, non tantum ab extrin-
soco principio, quantum ab interno, quod est anima, figurationcm
habere constat: si quippe anima spiritusque ille vitalis non esset ,
minime tanto ordino (qui in toto est corpore), (1) tantarumque ve-
narum ordinatissima non minus quam cuiuscunque animantis serie,
symmetricaque contextura consiStere posset.

Neque ita ordinatum cst hoc astrum, vjt frigidissimum sit in medio
seu centro, frigidius versus eas partes, calidiusque supra, atque ita
caliditatis frigiditatisque gradibus eatur a spissiori (2) ad rarius, a
graviorique (ut fingunt) ad ievius: atqui omnino circa centrum oportet
calidissimas esse parteis, non minus quam circa medium animalium
est cor et fons omnium qui per universum funduntur spirituum, et
aeris ingens veluti regio praecordialis refrigerans.

Partium ergo suarum et regionum seriem non a sole accipit aut
a coelo, sed ab anima propria: in iis vero quae aguntur, atque tum
interno tum externo reguntur calore, accidit alteratio quaedam non
secundum ftguram, sed secundum simplicem, quam calor intensior et
remissior infert, passionem; sicut in partibus animalium propter hye-
mem efc aestum , alii atque alii effectus suo ordine partibus tum
exterioribus tum interioribus ad intimum usque imprimuntur inno-



(1) Questa chiusura di parentesi manda.

(2) 11 testo lia : spissori.



— 110 —

vanturqne, haud quidera simplicis caloris frigiditatis(ut aiunt) virtute

elementari praeter (1) quam instrumentaliter concurrente, sed vir-

tute animae principaliter; alioqui non essent omnes sub quocumque

Telluris parallelo dispositionum differentiae, quilibet (2) enim liorum

suas habet aquas, aridas, montes, valles, aequora, frigidiores, tem-

peratiores, calidioresque, steriliores, fertilioresque, habitabiliores ,

inhabitabilioresque partes: puro quippe calore agente, uniformiter

oportet esse sub zona torrida exustam Telluris circumquaque super-

ficiem, quae ita versus polorum cardines sensim tepesceret, et frigida

constaret in suis uniformiter zonis per totum gyrum, sicut definitis

gradibus solis protenduntur radii, vel caelum versus polos (ut proxi-

me dictum est) (3) minori aerem velocitate atterit, Atcertum est, ut

omnium dispositionum participatio reperitur ubique, interdumque in

regionibus versus polos magis inciinantibus maior est temperies; ver-

sus tropicos (4) maior est aestus, ut plurimum, quam circa aequinoc-

tialem telluris cingulum. Configuratio ergo illa ab orbibus stellarum

corpora circumvectantibus, a deliro prorsus sensu exorta est et propa-

gata; stat enim circa Tellurem, Solem, Lunam et omnia unum idem-

que aethereum spacium, quod circa singula eorum termino et flgura

configuratum . intelligitur. Neque autem per se figuratum dicere

possumus, quod non est corpus, sed per accidens, tanti quibus et ta-

liter finiti corporis tantum et taliter finiens oportet esse spacium ,

insitum et comprehendens ea qua comprehendere intelligitur su-

perficie.

(1)11 testo hn: ptaeter.

(2) II testo ha: qualiter.

(3) Questa chiusura di pareutesi mauca.
(■1) 11 testo ha: rropicos.



JORDANI BRUNI NOLANI

DE IMMENSO ET INNUMERABILIBUS



LIBER V.



CAPUT I.

I>e compositione omnium ex elementis, utque quodammotlo omnia sint in omnibus

Porgimus haec paucis, vulgus procul esto prophanum,
Ne liceat laico sacrum conscendere montem.
Forma quaecumque obliqua natura notavit,
Ingenium ut vultu stupidi referant animantis,
Luminibus, mento, naso, fronte, ore, palato:
Diva, caput Iovium geminum testata parentem,
Praecipit hinc revocare pedem, Maiaeque propago.
Si quemquam infoelix knmundaque bestia" norit
Congeneum, paribus poterit testarier esse
Moribus affectum, et Genio meliore carentem.
Ergo admittendum, arcendumque a limine templi
Providus aspiciat custos, solersque sacerdos.
Scribimus haud multis, tamen inculcanda sophistae
Auribus, ut dubitans careat dubio tamen uno,
Ne fors cum ratione loqui se et credere credat.
Dignus amor pulchri, atque boni dilectio, et ardor



— 112 —

Virtutis, pectus succendens, intemeratae,

Verique illecebrae, et dignae meditatio laudis,

Nos illam egere ad metam, qua despiciamus

Iudicium fato neglectum, et turbida secla,

Quae claudunt somni populos, umbrasquc vagantes,

Et nebulas per inane obscurum, genitantiaque inde

Millia portentum vario phantasmata coitu.

Dea, lethei gens haec glomeramine caeco

Fumi oppressa, (1) carens sensuque insana malorum,

(Nempe animae grandi tacta est substantia morbo)

Docta suum celebrare statum, et non visa videri

Credere, quae primis hausit suetudine ab annis,

Naturae ut poterit matris convertere frustra

Donatos oculos ad vim sparsae undique lucis,

Ut dicat: (2) Quidquid circum est spectabile coram,

Est mundus, quidquid stellamque astrumque vocamus,

Quorum sensibilis globus unda hic, ille per ignem est, (3)

Omnia comprendo ex unda, terra, aere et igne ;

Nam vix vel nhnimis unum (4) absque alio est tribuendum,

Si viva, et certa in specie composta locentur.

Partibiis ex variis (globus hic est qualibusj omne

Compostum est operae ut constet, licet hasce latente

Conditione ferat non aptas sensibu' cunctis.

Unda etenim a terra concrescit, terraque ab unda,

Undaque vitali in motu ac virtute per ignem est,

Nec nisi concreto se lux de fonte propagat, (5)

(1) Qui il testo ha due punti.

(2) Qui il testo ba' uu puuto.

(3) 11 testo ha uu puoto. ,.

(4) 11 testo ha: a absque. •

(5) Qui il testo ha un puuto



— 113 —

Vivida subiecto cui virtus exit ab igne.
[Jnius haud generis subiectum concipio ignem,
Humida sed (qualem capias hunc cunque) repascit
Natura ac refovet. Porro horimi non meat unum
In reliquum, vector nisi constet spiritus aer
Tamquam animus quidam, ni animus fors hic siet ipse.

Ergo persimUi, vel eodem cuncta tenore
Ire putem, et simili certe constare figura.
Nec me purturbent animantia lata minore
Corpore, quae longo proiectu errantia multas
Ostendunt facies, ut cum hoedis (1) caprea, serpens,
Tergore stellanti, aut spirale volumine currens,
Continuum siquidem est corpus, molesque globosa
Quae passim vivis depingitur ignibus, aut fors
Lymphis obiectu solis radiantibus ad nos,
Inde ubi telluris nigranti libera ab umbra est.
Tandem si speciem substantia lucida opacae
Immixtam obiectat, velut in tellure videri
Inde licet, pariter maculoso et 'corpore lunae.
Ignitasque trabes telluri in parte propinqua
Vi motus rapida porrecto corpore credunt,
Atqui sunt sphaerae, quarum substantia vere est
Continua, (2) lucis parili concreta tenore, et
Novimus haec signis praelata animantia certis.
Quare de genere ac specie manifesta figura est
Sphaerica telluris, cunctorumque orbe micanti
Mundorum, qui se obiectant illi undique circum,
Interneque valent anima exagitante moveri

(1) 11 testo ha: aedis; e dopo, una virgola.

(2) Questa virtrola nianca. La prosodia del verso non va per Va finale di continua.



— 114 —

Quorsumcunque libet, sed non violabile lege :
Nam quo principio motant animalia corpus
Remigio alarum atque pedum; terram, aera, et undas
Findendo, et mutilo magnes se corpore adactat
Aera per spissum hunc. Sic non hisce est opus illis
Quae non terram, undas, nimbosumque aera tranant,
Sed sese innata virtute ac principe coelum
Libera per purum exagitant, quod sit locus illis
Primum gignundis, reliquis exinde per illa :
Quorum ut miranda partes ratione feruntur
Fragmina, quae vix sunt propria constantia forma:
Nam minus hoc animal totum, parteisque per omneis
Cum membris alimenta capit pro tempore, et illi
Omnia restituit rursum, siquidem nihil ex se est,
Totius exiguo praeterquam portio in actu.
Quapropter quidquid mundana in parte tuemur,
Convenit id toti sublimius, (1) et tribuendum est.
Singula quae capiunt, tribuantur et omnia toti,
Dico divitias quae contestantur et actum,
Non quo sunt parteis, et totius indiga quaedam :
Nam nec ut in toto, ac per totum haec membra feruntur
Organicis queisdam ac mediis nixantibus, ipsum
Consimili totum debebit sorte cieri,
Qua nihilum obsitit, nihilum rapit, et nihil extra est
Ipsius, inque ipsum influitans motumque animumque,
Et quas continue parteis renovando fatiget :
Sed tantum tenebrae et frigus, lux et calor exit
De mundo in mundum, reliqua integra omnia in illis.
Fallitur humanus mire quoque sensus in iisce,

(1) II t^stn hn: sublimius et, tribuendum.



— 115 —

Queis se mensuram rerum supponit, et actus
Corporis ac vires omnes comprendere credit :
Cum et quidam lapides sensu ac virtute vigescant ,
(Quam instinctum vocitat talparum turba sophantum)
Qui proprimn admotant corpus, tractentque alienum,
Spirituum invertant vires, sensusque alienent
Humanos, ast nunc vim motricem meditabor,
Mustellam bufo qua conripit : ipse manendo
In statione sua, adaperto ore, opperit illam
Passibu' quo infelix invitis cogitur ire.
Non est qui norit qua vi, cui brachia nulla,
Vir prensam certo ex humeris ictu ire securim
Fecerit ac firmo, crudeli sorte peremptus
Multorum pro morte reus. Sed particulare
Omitto. Speciem integram capio istricis. Illi
Picturata seges iaculorum infixa tenaci
In cute nativa, in totoque hastilia dorso
Adservafa, suae sunt pro tutamine vitae.
Non labor humanus, non est industria compar,
Quae ex oculo usque adeo certum discusserit ictum ,
Ut, nihilo fallente feram, (1) conanima docti
Visus muta, cutis facile (ut consentiat) audit.
Evolat excusso nativum missile tergo,
Error abest omnis; quodque hic facit e cute tota,
( trdinibus nullis, (2) hominum solertia posset
E manibus, multaque aptatis arte balistis.
Quolibet e pellis puncto conlineat ille,
Quolibet e puncto directim decutit : atque

(1) Questa virgola, la precedente e !a seguente inancano.

(2) Questa virgola manca pure.



— 116 —

Cuilibet est puncto (1) iaculum, pharetra, arcus et ars, et
Artificis pulsus: (2) oculi, votique animantis
Praescripto haud dubio leve telum obtemperat actu.
Militiae tanta ars, visque explosiva, suique
Parca seges iaculi, extremos .se servat in usus,
Consiliumque ducem sic puncto corpus ab omni
Exaudit, centroque animus regit omnia ab uno.
Pars omnis, (3) nervus, digitus, manus, atque lacertus ,
Aeque hastam perdocta suum iaculatur in hostem,
Duxque idem simul e variis definit, obitque
Munia, et obverso dispensat spicula dorso,
Ut bene distincto rarescant ordine tela
Undique, seque aeque armatum custodiat, et non
Informis fiat pro expensis area spiclis.
Quam multa ratione magis donabitur astrum,
Corpore de cuius constant, animo vegetantque ?
Sic sese obvertit tellus, regit omnia, sicque
Uno se circum ingenio moderante, sua, et se,
Ad certum spectans signum non fallitur unquam,
Immensum et quotcumque colunt mundi aethera circum.

Quatuor rerum gradus ferunt. dixisse Anaxagoram. Immortalem
aeternitatem (4), Immortale tempus , Mortalem (5) aeternitatem ,
Mortale tempus. Primus gradus est mens, secundus coelum, tertius
homo, quartus aniina irrationalis. An non iocundae contemplationes?
nugae ?



(1) II testo ha: pactn.

(*2) II testo ha una semplice virgola.

(3) Questa virgola inanca.

(4) II testo ha: eternitatem.

(5) II testo.ha: Morralem.



— 117 —

Tria (Proclus ait) sunt genera corporum, quaedara materialia si-
mul, atque composita, qualia sunt ex elementis conflata quatuor.
Quaedam sunt materialia et quodammodo simplicia, sicut elemento-
rum sphaerae. Alia simplicia et immaterialia, ut coelestia corpora.
Deus (inquiuntPlatonici quidam) (1) caelestem materiam semel cun-
ctis ornavit formis, elementalem singulis momentis exornat, sicut na-
turam deorum semel omnibus ideis implevit, et animalem quotidie
implet. Sicut in ordine mentium est ultimum incorruptibile, ita in
ordine corporum. Corporum enim ordo non aliter sequitur ordinem
intellectuum, quam pedis vestigium ipsum pedem, et umbra corpus:
inde qualis ordo probatur in mentibus, talis et in corporibus reperi-
tur, Mens altior, paucioribus subiecta, pluribus praesidet, (2) a pau-
cioribus capit et patitur, in plures distribuendo agit; infima mens ab
omnibus accipit, nulli tribuit, in prima ergo omnia sunt active; in
infima, omnia passive. Sic et ordo quidam est in coelis. Supremum
coelum cunctas vires formarum omnium efficiendarum continere
necesse est, per quas tanquam efficaces et activas inferiora corpora
ad varias formas suscipiendas disponit. Quapropter variis naturae
suae viribus, configurationibusque, atque motibus varios producit in
inferioribus istis infiuxus, formans, ornans,movens, ut merito dici (3)
possit, sublime coelum formas corporum reliquorum vel actu, vel acti-
va virtute complecti. Corpora vero sequentia affirmant, (4) illi adeo
subiici, ut ipsa quidem in quadam potentia susceptiva atque passiva
easdem habeant formas, atque actu ab illa suscipiant: verum hunc
habent ordinem, ut quo sublimius sub illo corpus est, eo magis acti-
vum, potentiamque minus passivam habeat. Haec platonice, quae a
peripatetico sensu non abhorrent, et ab ordine politico et oeconomi-
co: ut sint patres tantum, praeceptores, omnipotentes, sint filii tan-

(1) Questa chiusura di parentesi mauca.

(2) 1! testo lia: praesideti. Le virgole urecedeuti e le seguenti mancano.
(3)11 testo ha: dicit.

(1) Questa virgola mauca.



— 118 —

tum, omniexecutores, nullius authoritatis, sintque inter istos, patres
respectu inferiorum, et filii respectu superiorum. Nobis vero quibus
nulli sunt illiusmodi coeli, nulli motores, nullae divitiae extra tel-
lurem, animam telluris, et huius animae facultatem, quae sub solis
favore in hoc spacio vigescit: ubi illae intelligentiae , illae mentes ,
illae phantasiae, illae nugae, et illae, plusquam poeticae, fabellae phi-
losophicae ? Heic in nostro globo, astro, mundo, tellure inquam, vir-
tus terrae non est ab aqua superiore vel inferiore, virtus aquae non
est ab aere, sed elementa haec proprias peculiaresque habeni quali-
tates atque vices, quibus species cernuntur (1) ab invicem, sed non
existentiae actu, non minus terra indiga est aqua ad suam forma-
tionem, qnam aqua, terra. Nihil est ex iis infimum, frigidissimum,
patiens, segne, sed aequali virtute omnia ad omnium compositionem
concurrunt: non aliter quam ex elementis vocis atque scripturae non
est una litera, quae magis alia sit necessaria, et sub qua aliae plus
esse possint ordinatae, quam ipsa sub aliis, sed omnes per se sunt
et sui iuris, et singulae cum singulis aeque concurrunt. Quod ad
necessitatem ergo et dignitatem, non est quippiam quod inhoc ordine
aliis praeponas. Sic enim syllabam BA non potest constituere B sine
A, sicut neque A sine B, et sic principaliter et necessario ad eius
constitutionem concurrit B sicut A, et A sicut B. Quid ergo circa
eum (2) elementorum ordinem platonicis nugamur mysteriis et ari-
stotelicis, et verbis sane sine sensu porrigimus aures? quid ultra ad
coelos illos et coelestes illas umbras atque somnia istiusmodi per
scalam, platonicis, divinis, mathematicis, abstractis, evanidisque su-
stollimur alis, quasi nihil habeamus ante oculos quod nos alte mo-
veat, incitet, invitet, perficiat, ornet; quo relinquimus veras rerum
species umbris quae nuliam omnino habent subsistentiam, non aliter
alienati quam canis ille aesopicus, qui, relicta carne, quam habebat in
ore, per aviditatem maioris umbrae, praecipitem se iecit in fluvium?

( 1 ) 11 testo ha: specie acernun lur.

(2) II testo ha: cum.



— 119 —

Sed ut ad propositum deveniaraus, ubi manifestum est primo de
gravitate et levitate quod nulla sit in corporibus universi et maxi-
mis mundi membris. Seeundo de naturali omnium ad proprium con-
veniensque sibi appulsu. Tertio de indifferentia horum, quae sunt
apud nos, atque propinqua, (1) abiis quae sunt remotiora, necessario
infertur, nos (2) nihil abnegare de illis posse, quod de istis affirmare
possimus, et e contra. De compositione igitur simili, eque similibus
partibus in iis atque istis ambigendum non est. Sique heic nusquam
ignem subsistere videmus sine terra; nusquam terram sine aqua vel
igne, horumque omnium compositionem tum contineri, tum et pe-
netrari ab aere et inani: idem necessario et illic esse, hinc iudicare
debemus, quia neque sensus neque ratio ulla nos ad aliud cogit af-
ferendum vel suspicandum. Sensus quippe nusquam aliquid lucere
percipit, ubi humida non sit substantia subiecta, velignis actus, sive
per se, sive per aliud luceat. Iudicamus ergo tanquam per sensus et ra-
tionis suffragium, omne, quod circum undique lucere videmus, aquam
ignemque esse: omnia praeterea uno in spacio constituta subsistere,
unumque aethereum omnia haud aliter complecti, quam tellurem et
lunam et peregrina corpora, sicut in proposito cometarum dictum est,
et amplius (pro rei tanti momenti corroboratione) dicetur. Aerem
quoque coelum dicimus, qui, propter suae substantiae subtilitatem
atque vim, spiritus universi dicitur intus alens omnia per naturam
humidam, calidam, lucidamque, per quem universa vegetant et sub-
stentantur.

Heic triplicem loci intelligimus speciem: prima est spacium cor-
ponbus plenum, quod et corporibus interiectum dicitur, nempe cuius
dimensiones excipiunt aequales corporum dimensiones. Secunda est
spacium extra corpora, velut quod inter unum et alterum astrum
mediat. Quod a Mose dicitur firmamentum dividens aquas ab a-
quis, idest astrum ab astro, mundum a mundo. Super nos declaravi-

(1) II testo ha: ptopinqua.

(2) II testo ha: vos.



— 120 —

mus, ut omnes mundi, maxime ex substantia corporea et materia
praedominante, aquae sint. Tertia est spacium quodcunque sit il-
lud quod inter superficiern unius corporis contenti et continentis in
teriicitur , quod inter aerem ambientem complexamque sphaeram
est. Immo inter atomum et atomum, quae non sunt neque possunt
esse continua invicem, sed vere singula per se. De reliquis enim
quibuscunque compositis nihil est quod vere possis dicere conti-
nuum, alioqui non esset divisibile, omne autem divisibile ideo est
divisibile, quia est penetrabile: omne ideo est penetrabile, quia est
compositum haerentibus partibus, quae non sunt unum sed unitae:
omne quod non est unum, sed unitum huiusmodi, est tangens illud
cui unitur: omne tangens, superficie ad superficiem adposita, tangit:
ibi distinctio est inter tactum et tangens, superficiem unius et alte-
rius. Ubicunque sunt duae superficies, est lineam mediam vel spa-
cium interiectum intelligere realiter distinguens illas: hoc est va-
cuum omnino, quod alio non possis appellare nomine, sive in pleno,
sive in solido. sive in spacio accipias (1).

Praeter astra magnosque mundos, sunt et animahtia lata per
aethereum spacium minora, in formam parvae sphaerae, quae vi-
vacissimi toto corpore ignis prae se fert (2) speciem, et trabs ignea
iudicatur a vulgo, cum prope nos infra nubes etiam fertur, qualis a
me notata est quasi attingens tecta domorum: sed proiectus (3) cor-
poris ille videbatur propter motus velocitatem, qua longam rectam
vel curvam lineam titione vibrato possumus designare in aere, ut
ignis illius appareat figura. Erat autem illa sphaera seu (ut dicunt)
trabs , vere animal, quam ego semel vidi, recto enim motu cum
quasi abraderet tecta Nolae urbis, debuisset in montem Cicadae (4)
impingere, quem sublato corpore superavit.

Apparent in caelo constantes figurae serpentum, caprearum, et

(1) II testo ha : accipins .

(2) II testo ha : feret.

(3) II testo ha : Piecltis.

(4) II testoha: Cicadr.



— 121 —

inordinatorum corporum lucentium, sedcerte, quando huiusraodi
ita vieinae impressiones apparent, sunt tinius integri magni corporis.
cuius aquae in superficie opaca distinctae et interiectae passim inte:-
lucent, i*eliquo corporis latente, sicuti in luna accidit et tellure. Sed
ista longe maiori spacio discriminata videntur, quia corpus illud
integrum advenit ad partes luna propinquiores, sicut ostendemus
infra.

Heic etiam meminisse debemus, animam esse in omnibus motus
principium, et plures omnino esse sensus atque motionis et adtactus
species, quam homo experiatur in se ipso, sicut sunt quidam effectus
in aliis animantibus, et lapidibus, et plantis, quibus occulta ratione
moventur, et nos movemur ab iisdem.

CAPUT II.



Ut possiut astra (distantissimi seilieet planetae) a sole in eadem synodo aeque calefiei i
atque viciniora. Astra item ab invicem ita distare perpetao ac per totum, sicut hic
videmus, neque enim est in una aequidistantia multitudo illa praeter haec septein vul-
gata.



Hos opus est certis distinctos legibus ire,
Legibus adscripto moderantibus (1) intervallo,
Se rapide magis atque minus vertendo, facessant
T~t. calidum ac frigus conceptent lancibus aequis
Et quae vicino sunt orbe, et quae amplius abstant.
Sic pariter valeant propius posita, atque remota
Calfieri: immo etiam possit distantius, (2) ardens
Esse magis, si forte means ibi tardius astrum est,
Ac magis infixos radiorum sustinet ictus,
Ut tanto interius subiecta in mole profundent,

(1) II testo ha : moderamib

(2) Qnesta virgoia manca.

16



— 122 —

Quanto directim immissos capiendo moratur.

Idem se rapide magis actans discutit illos.

Vel minus impense recipit, certove refringens

Pro modulo ad vitam oppositi conamina vertit.

Aethera non igitur confusa lege pererrant,

At vero ut vitae sint adservata tenori

Comparili, (1) nec se implicitent, alienaque turbent.

Astra a (2) telluris tantum regione remota
Iudicat orbatum volgus, quanto minus illa
Velocem intendunt cursum: et discrimen ob istud
De innumeris tantum haec varie distare, (3) refirma
Quae sibi sunt tantum ac soli spectata propinqua;
Caetera in immensum sic accipit ordine in uno,
Ut nullo apparent circum discrimine vecta.
Haud aliter stultus, quem circum sylva coronat
Undique plantarum, septem ex iis ille propinquas
Iudicat, imparibus devinctas intervallis,
Namque et apparent: non*sic reliqua omnia, namque
Non etiam apparent. Neque plus rerum esse deinceps,
Namque apparerent : quasi finiat omnia sensus. (4)
Heic ubi finitur sensus, convexa coercent
Incavaque intensi circum undique spicula vi
Nempe oculi sine mente dati. Sed somnia quantum
Phantasiae (5) possint tutari d oculorum,

Si ratio ac sensus ostendere velle reclamant,



(1) Questa virgola liiauca.

(2) Qui il testo ha una virgola.

(3) Questa virgola manca
( \) Questo punto n:

(5) 11 tesio ha: Pla



— 123 —

(Quandoquidem semet sensus subcorrigit ipse), (1)

Tunc qui afflrmarat, sensum hunc negat et rationem, (2)

Praecipiti quidquid primum dimisit ab ore

Concupit esse ratum, (3) naturam huc obligat, atque hanc

Monstrosam inquit, mendacem, et miracla ferentem.

Divino interdum nutu quia deviat extra

Leges, attoniti exitium (4) mundique minatur,

Naturae effractis tabulis pessum omnia labi

Malunt, quam tuto quisquam coeeo sycophantae

Errorein appingat, sed divum consacret aras.

Quamlibet apparent alta in regione cornetae.
Et motum similem stellis errantibus actant,
Et molem longe abstantes iinitantur eorum,
Legibus et propriis, non raptu, aut lege aliorum
Discurrunt ; forma redeunt persaepe in eadem,
Atque loco, et norma ad solem referantur eadem,
Millia; non tamen audendum rescindere flrma
Mortalem quemquam, aut sophiae temerare elementa,
Quae vult nil vacuum, vult non penetrabile totum
Corpore repletum, deinc, ultra concava lunae,
Corpus divinum. immortale, inscissile, nulla
Naturae virtute aliter tractabile coelum.
Quod spacium septem concentrica corpora replent
Orbibus ex variis composta, astrisque notatis
Dumtaxat septem: ne sit qui demere quicquam
Audeat ingenio, nec natura adiicere ausit
Vel quantum formica valet, quia machina in illam,

(1) II testo qui ha un punto.
'■-'i Questa virgola e la precedenti mancano
sta virgola raanca.
Hitrni



— 124 —

Adiectis numeris, partem inclinando procumbet
Non absque exitio. Casus siet ergo, vagansque
Phantasia, aut divum forsan novus (!) ordo prophetans, (2)
Vel quidvis potius, quam quicquam oracla receptae
Convellens sophiae, quo stultitiaeque magistros
Doctoresque putes phoebeos architriclinos. (3)
At nos, qui nulla pro maiestate doceri
Ambimus, rermn dominos gentemque togatam
Spernimus, et sperni nihilum reputamus ab iisdem.
Omnia sic uno in spacio comprendimus esse,
Utque per exemplum hic stabilis sol, hique planetae
Circa ipsum medium, pariterque esse ulteriores
Soles, inde vagans quos circum lympha recursat.
Quae sic inde cluit, velut hinc cluere est opus istam,
Illic si nobis consistere posse daretur.
Ast datur, atque datiun est rationis sistere plumis,
Et meliore oculo non fallente, (4) omne tueri
Undique, et est species sine fine ex fine recepta.

Etiam quod propinquius est igni, vehementiam caloris ex una par-
te praevalentis, ex positione diversarum proprii corporis partium,
nernpe circa proprium centrum motu velociore contemperat: quod si
tardiuscule remotiusculum faciat, tardissime vero remotissimum, e-
voniet ut extensioni unius, alterius intensio caussae succurrat ad ae-
qualis virtutis a lucifero astro influxum impressionemque concipiant.

Existimant Peripatotici, a quibus forte sic informatum est vulgus,
tardius moveri quae remotiora sunt a tellure; proindeque quod con-



(1) II testo h:i: IIOJI '

(2) 11 testo ha: prophaetans.

(3) 11 testo ha: pltocboeos urchiliclinos
(i) Questa virgola manca.



— 125 —

sequenter tartlissiuii deberet esse motus: remanebat olim stellife-
rum octavum, quod subiectum esset illius motus ra])idissimi uni-
versalis regulariter, atque continue, et aliam motus contrarii dif-
ferentiam non cognoverunt: quae posterioribus manifesta est, ubi
et ipsum stelliferum citra comparationem et analogiae alicuius le-
gem tardius circa hoc centrum moveatur. In eo tandem conve-
niunt, ut fixa illa astra ad unum orbem referantur, quia uni tan-
quam continuatorum motui sunt adstricta. Hoc cum positum sit, (1)
quidquid contrarium et absurdum consequatur, quantumlibet sen-
sus experientia , compertaque naturae species reclamet : necessa-
rium est, Aristotelem non errasse:non est possibile ut tanti docto-
res aristotelici a tanto seculo, in tam magna multitudine caecutierint.

CAPUT III.



Certissima ratio distiniruendae distaotiae maioris et minoris uniuscuinsquesensibilis^o-
lis a nobis, est macrnitudo. Ad rationem vero distantiae freometrice concipiendam
dod est roedium nisi sopbisticum.



Ergo, maiori quaecunque ibi mole relucent,
Corpora scintillantum, sic reputo esse propinqua
Iis, quae plus constant pro mole minore remota,
Tauri oculus, spica Astreae, candens Basiliscus,
Consimili atque pari quae sunt mole atque figura,
Quaeque ut sol noster sunt scintillantia, mittuntque
Ignitos radios, flammantique orbe favillant,
Sunt certe soles, tantum hoc a sole remoti
Consimilique alio quique ex iis, quantum opus esse
Ad rerum novit vitam natura gubernans.
Nam soli circum tinita potentia cuique,

(1) Quesla virgola uel testo manca.



— 126 —

Qua mundis vitae Lmmittat lucem atque calorem;
Nec soli usque adeo debet sol esse propinquus
Quo igniti virtus duplicata hinc, inde rigoris
Excessu absumat lympharum pabula, et ita (1)
Vadant undae igneisque extrema sparsa ruina,
Inque nova.s alibi formas cessura, retenta
Consistant, ubi fata favent pro munere vi
Nam male adorta cito pereunt, tandemque necesse est
Materiae pro sorte geri sic omnia, quamvis
Non certi actentur decretis efficientis:
Namque adeo natura diu sequiturque fugitque .
Convenientis avens captum, et contraria abhorrens,
Quo sit adusque loci meliori sorte repressa,
Quamque diu possunt, consistunt haec ubicumque.
Ergo diu tandem ac varie exagitata necesse esl
Ut tandem lianc subeant cita corpora disposituram, (2)
In qua vel maneant semper, vel plurima secla
Contineant. Ergo si quae sors destruat unum
E mundis, plu vel si lubet omneis,

1 sane haud rerum patitur sine fine potestas,
Extensusque vigor, sor i idemque locorum,
Qui ad fatum innumeri nequeunt tractarier unum),

recursabit, naturaque mate
IIoc ipso instaurata, (3) suo dat cum l recessu
Sed non propterea rationis carpo elementa
Impia, Democriti itus sensibus, atqui ha

Mentem alta agnosco modei^antem cuncta paternam.



(1) N--1 tosloil verso 6 iacorap I iaro osonioic.

(•2) Qui il testo ha uu |jUnto.

(3) Quesic. virgola e La precedente nianeauo.



Diximus planetarum corpora infinita, et soles infinitos; sed ho-
sce innumerabiles subiici oeulis nostris: planetas vero tantum tis, (1)
qui sunt vicini. Ut veru absurdissime^esi illud confictum caelum
ultinium, ubi sic eiusdem generis corpora sparsim sunt in aethere,
sicut tellus est et luna , et planetae et cometae. Horum~corpora
non sunt notata, imo nec observata ab omnibus ultra stellam Sa-
turni, et sane neque multo amplius possunt distare, ut virtuose a
superficieilluminataa sole possint, tanquam a speculo, reflexam illam
lucem praesentare sensibus;multum enim abest, ut imago lucis, quae
est in speculo, sic longe possit apparere, quemadmodum quae est
in accenso ignitoque corpore ; est igitur comparative breve et cer-
tum intervallum , ultra quod non est quod cometarum et plane-
tarum sensum possimus habere , qui a superficie illuminata , non
autem per se luminosa, sunt sensibiles.

CAPUT IV.

Prosequitur propositurn aliis rationibus et signis inducendo.

Sidera praeterea sociali corpore iuncta
Ne reputes hoc esse magis, quo longius abstant
A nobis, quia sic apparent: (2) sitque diurno
Conreptum motu caelum, nempe ultima sphaera,
In qua stellarum sese arctant corpora, lege
Ut coeant illic nulla magna atque minora
Ad minima usque, (3) oculorum aciem exaequantia nostram,
Et quae non est qui tollat plus plusque minora.
Ac stupide, arboream spectans circum undique sylvam



(1) L'ii$ aiaDca nel testo, e ue potrebbe nascere equivooo.

(2) Qui il testo ha un puuto.
(3J Qneyta virgola manca.



— 128 —

Per totum simili quisquam plantamine densam,
Crediderit quae sunt prope se situata, recessu

Dissita maiori ; dein tanto congrediantur

Ulteriora magis, quanto adglomeratio tandem

Confuse innumerae turbae siet una eademque,

Millia ut est sensus coniectans ordine in uno; (1)

Nec non (2) lias circum viventia degere tantum ,

Quando videt nihilum circa illas ; namque videret.

Ast sunt quae multo apparent distantia coelo,

Sed mire plus sunt propria statione propinqua,

Quam quae contigua, atque unum ferme esse videntur.

Nempe oculo Tauri propior Spica, atque Leonis

Credendum (3) cor est, quam Pleias atque Hyadum lux.

Affinis siquidem inveniuntur in ordine gyri

Ad nostrum hunc mundum ac solem, cui luce superba

Ingenti spacio prope sunt, prope plusque vicissim.

Credendum quippe est, immani corpore soles

Consimili sic esse modo, velutique planetas

Non aliis alios multo discerno minores.

Pleias ex alia non est minus una remota,
Quam, veluti dictum est, alium sol linquere solem
Natura cogente habeat. Paria esse videntur
Astra tamen nobis, modico comprensaque in orbe,
Nam sunt comparibus radiis hinc illa remota.
Hoc quisquis sensu perpenderit omne profundo,
Dicere nos nihil a sensu ac ratione alienum
Comperiet. Synodum mundorum deinde putandum

(1) Qui il testo lia mi punto.

(2) II testo hu : nos; e non 5' intentle.
'.) II testo ha: cre&en&us.



— 129 —

Heic, ubicunque suis rapidi tentoria soles
Fixerunt radiis, (1) hortos vitae atque salutis,
Luminis inspergunt grato roramine et undis,
Motum dant vegetum, et species genitare valere.

Notavimus quoque in antecedentibus, ut compertum sit contra
illam unius stelliferi imaginationem, hoc etiam quod stellae fixae
ab invicem elongatiores, et invicem fiant propinquiores: et hoc ad
instar huius nostri solis, cum quo conveniunt secundum speciem;
habetur quippe ipse in numero stellarum fixarum, quia non adeo
sensibilem motum eminus aspicientibus offert, sicut neque illae;
nec est quod (2) natura obsequatur stultorum opinioni, qui omnem
astrorum motum volunt esse circa tellurem, vel intra nobis con-
spectos polos. Stantibus enim terminis, quibus ostensum est univer-
sum infinitum, et sol medius inter suos planetas seu cometas, inter
quos minore circulo deferatur; constabit reliquos soles (nempe fixas
omnes per se lucentes stellas, et ignes caelestes) (3) huiusmodi cir-
culos efficere secundum eandem speciem, sicut eiusdem speciei sunt
corpora : et circa ipsos secundum proprii motus speciem discurrere
planetas, quos dictis de caussis non est quod videre debeamus; nec
non necessitate naturae affirmare: similibus enim stantibus iisdem-
que principiis atque caussis, similes quoque necessum est esse effe-
ctus, et eosdem, perpetue, et ubique.



(1J Questo periodo uoa e perfetto a cagione del primo inciso ch' e contorto. Io ho corretto
la ponteggiatura del rimanente, per renderlo piu chiaro. II testo lo scrive cosl.

Heic ubicumque suis rapidi tentoria soles
Fixerunt radiis, hortos vitae, atque salutis
Luminis inspergunt gratororamine, et uudis
Motum dant vegetum et species genitare valere.



(2) 11 testo ha il qitod ripetuto due volte.

(3) Questa chiusura di parentesi manca.



17



— 130 —
CAPUT V.

Cur soles non eclypsentur, et quod intermediante niaiore opaco non sequatur eclypsatio.

Non te perturbet tantis telluribus, atque
Tam multis circum vastum per inane repertis ,
Quae cuiusque sient medii iuxta atria solis ,
Quod non deficiant soles, non corpora opacent
Illorum, ut nostri Tellus et Luna, magisque
Cum tantum bina haec habeantur sole sub isto,
Subque illis opus innumera est reperirier; id cum
Suppositum fuerit, se circum poscere plureis
Undantes terras solem unumquemque vagari.
Iccirco multas oculum nostrum inter et unam-
Quamque ex iis, quae abstant a nostris longius oris,
Credere cogemur frequentius ire, simulque:
Non inquam turbere, licet verum exstet, ut alte
Tellures numero soles maiore relinquant,
Namque id non satis est, quinimmo nec facit hilum
Quod se interponant, numerosoque ordine currant
Corpora telluris solari quoque sub uno,
Cum specie constent furva tantoque minore.
Corpus enim tenuat citius distantia opacum ,
Quod quando usque adeo est oculum intra et visile lumen
Extremo medians positum distanter utroque ,
Ut consumpta siet spectabilis orbita utrinque:
Tunc, veluti nihilo interiecto, lumina tenso
Directim radio excurrunt, feriuntque vicissim,
Nec plus praepedient absumpto corpore multa,
Quam si unum exstiterit: quia nil nihilo adiiciet nil.

[Gloria]

Illa virum spernens solio removetur avito:
Succeditque Esther Regis amata toro. [note: Anno mundi. 3449. ]
Hostis ibi Isacidum, mox pensilis ornat Hamanus
Quam Mardochaeo struxerat ante, crucem.
At Rex Hebraeae tranquilla dat ocia genti,
Et Solymae muros restituisse iubet.
Fit Mardochaeus, fuerat quod nuper Hamanus,
Et laetis mutat maesta repente DEUS.
Mox etiam Assyrios capta Babylone rebelles
Contudit, ingenio, Zopyre fide, tuo. [note: 3452. ]
CimmeriosqueAsiae dicionibus expulit hostes:
Nec Tanain ultra sivit habere domos.
Illo MarteGetas domuit sub iura reductos
Persica, Sauromatum distinuitque greges.
Post Macedum Regi legatos misit Amyntae,
Ut terram Persis victus aquasque daret.
Iones interea properant incendere Sardis:
Et duce Aristagora bella nefanda movent. [note: 3459. [reading uncertain:?] ]
Obviat huic celeri ductus MavorteDarius:
Oppressaque necat seditione Duces.
Tempore tunc illo Susis fuit exul in urbe
Hippia, Cecropii pulsus ab arce soli. [note: 3473. ]
Impetrat hic PersaGraias a Rege reduci
In terras, sceptro restituique patris.
Tum contra infensas Rex milia mittit Athenas
Centum, qui Graiis mutua bella ferant.
Hos sed Miltiades e Pallados expulit ora:
CecropiamqueAsio sanguine tinxit humum:
Quo non livor abit? quid non facit invida tabes?
MiltiadaePersas vicerat Hellas ope:
Capta etiam bello felicia iugera Lemni
Subdiderat patrio Cecropis ille iugo.
Accusata tamen virtus livore maligno
Supplicium in diro carcere triste luit.

page 460, image: s476

[note: Anno mundi. ]
Quique prius patrium discrimine solverat orbem
In patria clausus vincula saeva tulit.
Filius ut XERXES suscepit regni Darii,
Quem tulerat, Cyri sanguis, Atossa patri. [note: 3479. ]
Protinus in duros rapta expedit arma Pelagos,
Atque Hellesponti ponte flagellat aquas.
Is decies centum Persaemilia gentis
Duxerat, hostilem perdomiturus humum.
Omnibus amissis patriam remeavit ad urbem
Exigua aequoreas puppe remensus aquas.
Primum hic Thermopylae victa statuere trophaeum
Perside, parva manus milia multa necat.
Altera ad Artemidis vicit certamina portum,
Et palmam domito Graecus ab hoste tulit.
Tertia pugna fuit victis Salaminis ad undas
Navibus haec Xerxem iussit inire fugam.
Ultima MardoniusPlataeensia proelia fecit,
Pausaniae victus bellipotente manu.
Gesserat interea Persarum sceptra Darius:
Esthera quem peperit mater Hebraea patri.
Sed Xerxes magna in patriam cum clade reversus
Tempora luxuriae posteriora dedit.
Uxorem incestu fratris natamque puellam
Comprimit: et fratrem perfidus ense necat.
Mox poenam Artabano crudeli funere solvit:
Nam quo quis peccat debet obire modo.
Ergo ARTAXERXES fratri succedit, et heres
Accipit ut Regnum sic quoque nomen idem. [note: 3500. ]
PersiaLongimanum dixit, quia dextera Regi
Longior, eximii Principis omen, erat.
Fatidicum hic Solymae in terras dimiserat Esram
Cum templi sedes aedificata fuit:
Iussit et antiquos in fana reducere cultus,
Et Mosis priscis legibus esse locum.

page 461, image: s477

Filius huic nullus, sed sceptra sororius heres
Accipit, egregii nomine dictus avi. [note: Anno mundi. 3544. ]
Ille suos inter cauturus iurgia natos
Regem ARTAXERXEM [correction of the transcriber; in the print ARTAXEXEM] Persidos esse iubet. [note: 3563. ]
IoniamCyro et Lydos commendat habendos:
Sed tamen hic fratri bella inopina facit.
Cum medios inter superatus concidit hostes
Et poenam Cyrus pro levitate dedit.
Regibus his arsit civili Graecia bello,
Historiam cuius longa referre mora est.
OCHUS ubi regno Persae successit avito, [note: 3599. ]
Niliacasque suo Marte subegit opes:
In Solymae templum primo est grassatus [reading uncertain:?] et urbem,
Exseruitque feras trux homicida manus.
Intestina tamen fratrum discordia bellum
Saevit, et ambitio plurima Pontificum.
OCHUM interfecit furiata mente Bogoas,
Et Regem PersisARSAMIN esse dedit. [note: 3625. ]
Quem tamen heu ferro crudeli occidit et ipsum,
Sic finem Cyri stemma potentis habet.
Ultimus hinc subit Armenia de gente Darius [note: 3629. [reading uncertain:?] ]
Magnus Alexander quem bene fudit humi.
Terminus hic Regno Persarum, hic ultimus ordo:
Pristina nam mutat sceptra subinde DEUS:
Non ergo quisquam fato sibi debita credat
Regna, et immota posteritate genus.


page 462, image: s478

ELEGIA IV. DE BELLO ELEGIA QUARTA DE BELLO GRAECIAEPELOPONNESIACO TEMPORIBUS secundae Monarchiae.
[note: Anno mundi. ]

Fert animus Graeci cursum memorare duelli:
Aspira coeptis CHRISTE benigne meis.
Sunt longae ambages: hic sed fastigia rerum,
Vitato nemorum tramite, summa sequar.
Cusa mali tanti meretrix delecta Pericli:
Saepe ignem magnum parva favilla facit.
Forte duo Iuvenes Megaraeo sanguine creti
Aspasiae secum scorta tulere duo. [note: 3505. [reading uncertain:?] ]
Atticus hoc postquam, Aspasia queritante, Pericles
Rescivit Megarae scorta reposcit humo.
Reddere sed quando Praetori scorta negassent
In Megaram edictum bile furente tulit:
Ne sola CecropiaeMegarensis tangeret orae:
Aut capitis poena crimen atroce luat.
Ut vero Regi Spartano questa fuisset
Hoc Megara, et Misera voce petisset opem:
Edictum tolli poscunt cum Rege Lacones
Atticus ab renuit Praetor, et arma capit.
Hinc bellum exarsit terris fatale Pelasgis:
Nam Rex SpartanusCecropis ussit humum.
Saeva quoque obsessas invasit pestis Athenas
Vicinum late depopulata solum. [note: 3554. ]
CliniadesSiculas bellum traducit ad urbes,
Et quadraginta milia perdit iners.
Hoc est Trinacriae pingui dicione potiri,
Suaserat ut demens ambitionis opus.
Dux tibi Cliniades patrias revocatus Athenas
Iudicium cauta providus arte fugit:

page 463, image: s479

[note: Anno mundi. ]
Transfuga cum factus Decealae moenia munit:
Et patriae diris hostibus addit opem.
Tandem ubi vim sensit Spartana a gente parari
A LacedemoniaPersam alienat humo.
Seque iterum patrii cum militis agmine iungit:
Fidus ubique comes, Dux Thrasibule, tuus.
Urbem quin etiam praeservat ab igne tumultus
Ne patriae miles civibus arma ferat.
Ipse in Spartanam navalia proelia classem
Infert, victrici vela premitque manu.
Mindarus hac cecidit Pharnabazusque fugatur [note: 3557. ]
In pugna: Spartam luctus et horror habet.
Cyzicon hic rursum dominis accedit Athenis:
Imperiumque tenent Attica vela maris.
Tunc etiam ByzaeSpartanus in urbe Clearchus
Civibus oppressis dux truculentus erat:
Cuius ut imperium miseris avertat iniquum
Urbem Cliniadae dedit Anaxileos.
Navibus hic victor viginit venit Athenas
Cliniades patrii fida columna soli.
Post etiam validis expugnat viribus Andrum
Subiectaque SamoPontidis aequor adit:
Sed prius AntiochumLysandro opponit Achivo;
Ne qua tamen faciat proelia, rite monet.
Immemor Antiochus moniti, committere pugnam
Ardet, et adverso proelia Marte facit:
Adque Aegos potamos triginta milia capti,
Post interfecti: mersaque classis aqua est.
Nec mora, cum capit obsessas LysanderAthenas [note: 35XX. [reading uncertain:?] ]
Atque aequat muros aere canente solo.
Triginta hic domita praeponit in urbe Tyrannos:
Qui mox crudeles exseruere manus.
Hos inter Critias captis cauturus Athenis [correction of the transcriber; in the print Atyenis]
PersaCliniaden auxiliante necat. [note: 3527. ]

page 464, image: s480

[note: Anno mundi. ]
Mox et Theramenen truculento interficit ausu:
Saevitiaeque novae non sinit esse modum.
Exsul ibi patrias recipit ThrasybulusAthenas:
Trigintaque feros pellit ab urbe viros.
Nec fert Pausanias saevis socia arma tyrannis,
Spartanam quamvis saepe rogatus opem.
Hinc sunt praeteriti sancita oblivia facti,
Redditaque antiquo iura fuere loco.
Heu mihi, quam pauci memorem deponere possunt
Irarum mentem, trux odiumque fovent.
Humani est animi commissae ignoscere culpae:
Irasci certae stat feritatis opus.

ELEGIA QUINTA. DE BELLO THEBANO, TEMPORE SECUNDAE MONARCHIAE.

[note: 3504. [reading uncertain:?] ] Quem vero, quem te memorem Agesilae, Mycenis
Orte: o Spartani famaque luxque soli?
Te Duce Persarum deiecta potentia Regis:
Et Tissaphernis debilitata manus.
Saeva sed in patria movit Bellona tumultus,
Te Rege in Persas arma gerente foris.
Phocenses etenim et socios discordia Locros
Concierat. magni semina parva mali.
ThebaniLocros, Spartanus, Phocida iuvit:
Attulit et ThebisAtticaPallas opem.
Exsulibus quoniam Thebanus ab Attide civis
Hospitium dederat praestiteratque fidem.
Urbs Haliarton erat, Thebano subdita Regno
Hanc Lysander atrox obsidione premit. [note: 3566. ]
Ocius erumpunt cives caeduntque latronem
Attica qui aequarat moenia nuper humo.

page 465, image: s481

[note: Anno mundi. ]
Tum Regem ex AsiaSpartanumaccersere [correction of the transcriber; in the print accerssere] cives:
Persas, qui terra vicerat atque mari.
Maiorem is patriae rationem ubi duxit habendam:
Thebanos contra bella parata movet:
Sed maris IoniiPisandro credit habenas
Ad Cnidias pugnans, quem Cono fudit, aquas.
Ipse Coronaeam post Agesilaus ad urbem
Dimicat, et capto vulnere victus abit.
At Cono navali praeda redit auctus Athenas:
Restauratque opibus moenia quassa suis.
Mittitur hinc Byzae fortis Thrasybulus ad urbem:
Spartanos contra ductor ut arma ferat.
Aspirat primo fortuna optata labori,
Et Byzantinae restituuntur opes.
Forte sed Aspendi miles dum diripit agros:
Erumpit noctu civis et arva petit.
Caeditur hic caeca noctis Thrasybulus in umbra:
Et pro sonte insons crimina morte luit.
Spartani interea Tiribazum impellere Persam
Aggressi, furias Attica in arva cient.
Sed Persam placare sibi nituntur Athenae,
Et misso foedus dulce Conone petunt.
Barbarus hunc contra communia iura fidemque
Corripit, et caeco carcere Persa necat.
Thebanisque simul deponere civibus arma
Imperat, et Grais ocia mandat agris.
Si qui Artaxerxi furiata mente resistant,
Omnibus his bellum Persa minatur atrox.
Hanc Antalcidae dixit tum Graecia pacem
Nomine nam tali conditor eius erat.
Primi hic obsequium gaudent praestare Lacones,
Seque adiuturos regia iussa docent.
Sed primi violant, Cadmaeae moenibus arcis
Vi captis contra publica iura, fidem.

page 466, image: s482

[note: Anno mundi. ]
Pelopidas tamen obsistunt atque Epaminondas
Praesidiumque arcent Sparta nefanda tuum.
Moenia Rex igitur BoeotaCleombrotus intrat,
Thebanam late depopulatus humum.
LEUCTRA loco nomen Scedasi quem pignora clarant
Constuprata viris a Lacedaemoniis. [note: 3594. ]
Hic Rex commisso cadit in certamine belli:
SpartaqueThebanos palma coronat agros.
Hinc ArchidamusBoeotam ingressus in oram
Ducit Spartanos agmen equestre viros.
Arbiter at beli motum componit Iason,
Et pacem certa condicione facit.
Illo interfecto sed non sine fraude suorum
Natio ThebanosThessala poscit opem,
Quo cum Pelopidas movisset castra Pheraeo, [note: 3595. ]
Captus Alexandro praeda cruenta fuit.
Liberat hunc tandem ThebanisEpaminondas
Ensibus, et fidam praestat amicus opem.
Ille tamen rursum Aemathias ingressus in oras
Hostilem victus sanguine tinxit humum.
Saevus Alexander somno compostus et ostro
Caeditur, et, telum coniuge dante, perit.
Arcades interea dum Mantinaea reponunt
Tecta, Antalcidae pace tenente locum.
Impedit inceptum (nam gens Spartana rebelles
Eruerat muros) Agesilaus opus.
Inde novi subito consurgunt semina belli
Spartanis valde perniciosa focis.
Nam quadraginta Boeotae milia gentis
In LacedaemoniosTheba coegit agros.
Vastavitque locos et multas terruit urbes,
Terruit Eurotae vi violante vadum.
Non tamen est tumidi transgressus fluminis undam,
Sed stetit in ripa ductor uterque sua.

page 467, image: s483

[note: Anno mundi. ]
Hinc cohibente suos Thebano, hostemque morante
Illinc Spartano Rege tuente suos.
Et quamquam in magno discrimine, non tamen urbem
Deseruit firmis Agesilaus equis.
Insidiisque hostem Sparta submovit adortus,
Incusso ThebisArcadibusque metu.
Tres tamen oppressam tenuit Lacedaemona menses
ThebanusSpartae diripuitque solum.
Donec Cecropia Rex Agesilaus ab urbe
Posceret auxilium: cui tulit Attis opem.
Trinacrias etiam Dionysius aequore naves
Oppletas Celtis misit et Hesperiis.
His instructi armis sua moenia capta Lacones
Defendunt patrio restituuntque throno.
Arcades hic Regis nato Celtisque resistunt:
Sed victi a Sparta bellipotente cadunt.
Inde novis sese sociis ex Elide firmant:
Arcades inque urbes Epaminonda redit:
Thessalicasque agitat turmas, equitumque catervas
Boeotasque acies Euboicamque manum.
At Lacedaemonios tunc tutabantur Athenae:
Addebatque suam miles Achivus opem.
Hic ut Mantineae pater Agesilaus ad oras
Constitit, obsessae moeniaque urbis habet:
Dux SpartamThebanus adit tutoribus orbam
Incustoditos ut premat ense lares.
Sed prior Arcadibus Rex Agesilaus ad urbem
Advolat, et patriae fert inopinus opem.
Pugna fit, atque ignem spirantes naribus hostes
Vi senis, e patria reiciuntur humo.
Digressus tandem EurotaeThebanus ab amni
In Mantinaeo limite castra facit.
Instructaque acie magna Dux providus arte
Non infelici proelia Marte ciet.

page 468, image: s484

[note: Anno mundi. ]
Sed tamen accepto lethali vulnere, cedit
Ex acie, et stragi fors vetat esse locum.
Utque suis palmae et pugnae data praemia Thebis
Comperit, e crudo vulnere tela rapit.
Gratatusque suis superato ex hoste triumphum,
Commendat famae nomina, corpus humo.

ELEGIA SEXTA DE BELLO SACRO ET INITIIS TERTIAE MONARCHIAE.

Nondum fine Ducis ThebaniGraecia bellum
Finierat vires exseruitque novas.
Forte Amphictyonum multaverat aere Seantus
Phocida, Thebano damna querente foro.
Sed dare cum nollet Phocis pro crimine multam
Sparta instiganti bella cruenta movet.
Dux Philomelus erat Phocaeae gentis asylon
Agmine collecto tendere doctus iter.
Ille Amphictyonum evertit decreta, columnis
Inscriptas, et sacros ense receptat agros.
Delphica cum patrii praedatus limina Phoebi
Sacro adimit decies mille talenta loco.
Opponunt LocriThebanique arma coloni
Delphicaeque aedi Thessalus addit opem.
Ter victor quarto pugnae certamine victus
Praecipitem e Saxo se Philomelus agit.
Alter PhocaicasOnomarchus in agmina turmas [note: 3612. ]
Impulit. heu somni falsus amore sui.
Viderat hic, caeca cum dormit nocte, colossum
In templo ad nitidum tollere posse polum.
Hinc sibi pollicitus victricis praemia palmae
Boeotosque domat Thessalicosque lares.

page 469, image: s485

[note: Anno mundi. ]
Illi mox Macedum Regem sociare Philippum
Aggressi, vires expediere novas.
Marte sed hos vicit felici [correction of the transcriber; in the print felice] Onomarchus utrosque:
Et statuit forti bina trophaea manu.
Tertia sed postquam commisit proelia ductor
Phocius, a Macedum Rege domatur iners.
Heu, fati seriem suspensus ab arbore demum
Augarii implevit somnia vana sui.
Proximus insequitur laevo MavortePhayllus,
Agmen agens equitum milia multa virum.
Thessalus hunc armat mutata mente Philippo,
Hostis et huic Cecrops tela dat, atque Laco.
Sed triplici victus pugna dat terga Phayllus
Boeotum imbellis sustinuisse manus.
Postea Locrorum sedem expugnavit Arycam
Aequavitque imo moenia capta solo.
Tabe sed hoc rapto castris successit et armis
Phallaecus: natus Dux Onomarche tuus.
Cui Mnaseas belli consors, Phocensia iunxit
Agmina, Boeota mox superata manu.
Tres tamen hoc bello iam Phocis ademerat urbes
Boeotis patriae quae velut agger erant.
Viribus ergo suis Thebe diffisa nec auro
Instructa, a Persa mutua Rege petit.
Ille sed his mittit ter centum forte talenta,
Unde sui lectum militis agmen alant.
Advenit et Macedum collecto MartePhilippus
Thessalaque hic acies Phocidos hostis adest.
Viribus inferior pacem Phallaecus acerbam
Impetrat, et patrios deserit exsul agros.
Servitio addicti Phocenses diruta passim
Moenia, et in villas plebs fuit acta suas.
Inde magistratu stipendia ferre quotannis
Iussa assignatos vomere trivit agros.

page 470, image: s486

[note: Anno mundi. ]
Atque Amphictyonum renovatus in Hellade coetus
Et Macedo summo iussus adesse foro.
Graiorumque Ducis communi voce Philippus [note: 3620. ]
Finito belli tempore, nomen habet.
Fulminis at saevo periit Phallaecus ab ictu,
Miles at in Creta proelia miscet inops.
Exitus hic sacri fuit illo tempore belli:
Quisquis es, a sacris disce cavere focis.
Nulli res umquam cessit felicibus ausis
Attigit aetherias qui male sanus opes.

ELEGIA SEPTIMA DE MONAR. [abbr.: Monarchia] MACED. [abbr.: ? ] ET GRAEC. [abbr.: ? ] DUC. PHILIPPO ET ALEX. [abbr.: Alexandro]

Maius opus moveo quam fert Elegia, sed hostem
Martia non semper classica pulsa fugant.
Multum saepe potest victrix opulentia linguae
Et quos nescit Ares flectere, flectit Eros.
Finierat sacri Macedo certamina belli
Threicias urbes subdideratque iugo:
Euboica simul expulerat de sede tyrannum
Callia cui nomen non tamen omen erat.
Interea gliscunt civilis semina belli
Thebani vires quae minuere soli.
Urbs Amphissa fuit Locrae notissima gentis
Dempserat haec Delphis iugera multa sacris.
Tradideratque suis ea rura tenenda colonis,
Esse locum villis, frugibus esse locum.
Haec Amphictyonum ceu furto ablata Senatus,
Reddere sacrilegos iussit, et arma tulit.
Mox Amphissenses furiata mente rebellant:
ThebanoLocros cive invante suos
Ergo accersitur Macedum de sede Philippus:
Thebanos valida qui dicione premat. [note: 3623. ]

page 471, image: s487

[note: Anno mundi. ]
Punit is Amphissam ferventi milite pronam
Iniecto ThebisCecropidisque metu.
Huic tum legatos renovatum foedera mittunt:
Persida ne sociis inferat arma viris.
Ille nihil motus Plateam capit impete belli
Phocaicumque agrum sub sua iura trahit.
Suasit ibi ut iunctis reprimantur viribus hostis:
Os Demosthenicis dulce piumque sonis.
Cheronaea fuit Boeotum in limite sedes:
Huc ubi Mars robur contulit omne suum.
Anceps pugna diu multum trepidante Philippo
Donec Alexandri protulit arma phalanx,
Qui medium Graii perrumpens militis agmen
Thebanosque neci Cecropidasque dedit. [note: 3627. ]
Pace inita, MacedoGraios ad tecta Corinthi
Convocat, et magno nomine victor ovat.
Dux etiam eligitur Persarum et Medica contra
Agmina, Pausania [correction of the transcriber; in the print Pausonia] sed Duce caesus obit.
Natus ALEXANDER patria tum sede potitus
Suscepta in Persas induit arma patris.
Mittitur hunc contra Persarum a Rege Dario
Dux Rhodiae classis Mnemo, peritus aquae.
Isque in AlexandrumPelopeias concitat urbes
Cui Demosthenico succinit ore tuba.
Sed prius Illyrios domuit Macedo atque Triballos
Et Syrmum vicit finitimosque Getas.
Utque sibi Thebas bellum movisse rebelles
Comperit, et pulsos inde abiisse suos.
Ocius in Graias convertit proelia terras,
Et Thebes fuso moenia cive capit. [note: 3630. ]
Milia sex hominum caesa, et ter dena virorum
Milia servili colla dedere iugo.
Urbs tota occubuit multos dominata per annos,
Hospitaque exsulibus tecta negata viris.

page 472, image: s488

[note: Anno mundi. ]
Post etiam Imperium miseri amisere Lacones,
Et poenas scelerum Gracia capta dedit.
Pace tamen rursum sancita Demadis ore
PersidiAlexander bella parata facit.
Marte suo felix, et sumptis strenuus armis,
Sed clemens victor, iustitiaeque tenax.
Ille ubi vicisset pugna fervente Darium, [note: 3631. ]
Reginam et prolem convenienter alit.
Inde Tyrum longa postquam obsidione gravasset
Septima post Lunae cornua plena capit. [note: 3632. ]
Mox arma Hebraeis infert altaeque Sioni, [note: 3633. ]
Sed populo Regis quaerit Iaddus opem.
Sacra viri auratos redimiverat infula crines,
Vesteque divina conspiciendus erat.
Territus hac specie, caecae quam somnia [correction of the transcriber; in the print samnia] noctis
Obtulerant, Macedo dat sine fraude fidem.
Quemque tributa ferox genti praescripserat Ochus
Condonat furias Samariaeque domat.
Protinus Aegypti depellit Persica regno
Praesidia, et Macedum subicit arva iugo.
Urbs Arbela iacet Syriae clarissima gentis,
Huc belli vires contulit ille sui.
Et sua mox castris opponit castra Darii,
Instructaque acie fertur in arma furens.
Parmenio laevum cornu dextrumque tenebat
Clitus, sed medios Rex stimulabat equos.
Acris pugna fuit: pulsusque Darius, et urbem
Susa potens victor cum Babylone capit.
Hinc Regem insequitur per Medica rura Darium
Sed profugum Bessi dextra necarat iners. [note: 3634. ]
Non tamen impunem tulit hanc fera bestia caedem:
Arbore nam gemina dilacerata fuit.
Inde coloratos sua transtulit agmina ad Indos,
Et Gangis domuit saeva sarissa lacum.

page 473, image: s489

[note: Anno mundi. ]
Primus ei patrias ultro concessit habenas
TAXILUS, et Regi regia dona dedit.
Hunc Macedo iussit sceptrum retinere paternum:
Mens demissa DEO Principibusque placet.
Proxima cum valido commisit proelia PORO, [note: 3637. ]
Et capto Regis iura fidemque dedit.
Hinc urbem ingressus magna Babylona caterva
Ad se legatos totius orbis habet:
Quos tum Regali donatos munere mittit,
Et lites audit constituitque forum.
Omnem sed postquam domuisset acinace mundum,
Indomito aversum pectore carpsit iter.
Nam luxae indulgens animum laxavit inerti,
Et Baccho et Veneri tempora cuncta dedit.
Haec inter vini occidit certamina Clitum
Invictumque armis Parmeniona Ducem.
Praemia victori proponit quisquis amicum
Potando victum fortior ore necet.
Thessalus hic quidam Regem ad convivia palpo
Dum vocat, heu turpi largius arte bibit.
Ac subita e potu correptus febre meraco,
Undecimo claudit fata suprema die.
Finis Alexandro fuit atque hic exitus ater:
Qui sapis, a foeda disce cavere gula. [note: 3640. ]

ELEGIA OCTAVA. DE SUCCESSORIBUS ALEXANDRI IN TERTIA MONARCHIA, qui Macedoniam tenuerunt.

Iam domitum gladiis totum possederat orbem
Magnus Alexander, cum cadit ante diem. [note: 3640. ]
Filius huic fato nullus nisi postuma proles
Et qui Barsena de genitrice fuit.

page 474, image: s490

[note: Anno mundi. ]
Perdiccas primus regni affectavit habenas,
Saevaque Niliacis intulit arma plagis.
Namque AsiamAntigonusSyriamqueSeleucus habebat, [note: 3647. ]
Cesserat Aegyptus Rex Ptolomaee tibi.
AntipaterMacedum populos in pace regebat:
Cui Craterus dulci factus amore gener.
Sed cadit ad celebrem PerdiccasMemphidos urbem [note: 3654. [reading uncertain:?] ]
Quem suus, heu, dira caede peremit eques.
Interea Antipater bello est agressus Athenas:
Quem gens ThessalicisAttica vicit agris:
Et Lamiae inclusum dura obsidione repressit
Dum Craterus ferret auxiliator opem.
Pugna fit Aemathiam notae Cranonis ad urbem
Et praebet victas Attica terra manus.
Eumenis inde furor truculenta exarsit in arma
Et bellum Cratero fecit, et Antipatro.
Occubat in pugna Craterus; nec deinde superstes
Antipater raptus praecoce morte cadit.
Excipit hinc heres regni Cassander habenas: [note: 3648. [reading uncertain:?] ]
Regia cui coniux Thessalonica fuit.
Regis Alexandri Germana, enixa marito
Antipatrum fratris nomina quique tulit.
Quo non Imperii furiosa cupido potentes
Incitat; ausa viris vim facere, ausa DEO?
Mater Alexandri dum tentat Olympias orbo
Tradere Alexandro debita regna patris:
Sustulit hanc dirus PydnaCassander in urbe
Reginasque ambos filiolosque necat.
Infert huic bellum Antigonus, SyriamqueSeleuco [note: 3643. ]
Eripit: et magno nomine Regis ovat.
Impius hic saevo Cleopatram percutit ense:
Regis Alexandri qui fuit alma soror.
At non impunem tulit hanc audacia caedem,
Victus enim bello corruit Antigonus.

page 475, image: s491

[note: Anno mundi. ]
Et victor Ptolemaeus ovat: SyriamqueSeleucus:
CassanderMacedum regna quietus habet.
Impunita tamen parricida saeva tyranni
Haudquaquam iratus sivit abire DEUS:
Nam mox phtiriasi Cassandro ad tartara misso
Antipatri manibus Thessalonica perit.
Heu crudele nefas; mater ferro impia nati
Concidit, inque vicem mutua saevit Eris.
Antipatrum frater saevo ferus ense trucidat
Ultus maternam caede furente necem.
Filius AntigoniDEMETRIUS arva tenebat [note: 3656. ]
Tunc Asiae, Syrio Regis in orbe socer.
Hunc sibi AlexanderPellaeam accersit in urbem
Praesidio illius salvus ut esse queat.
Nusquam tuta fides: saevo Demetrius ense
Tollit Alexandrum regnaque avita capit.
Hunc tamen arma sibi cum ferret iniqua Seleucus
Coepit, et has Asiae sub iuga mittit opes.
Filius AntigonusMacedum moderamina gessit;
Et pacem Graecis et pia iura dedit.
Spartani et domuit funesta Cleomenis arma:
Exutumque sua victor abegit humo.
Cui post successit regni Demetrius heres: [note: 3687. ]
Nec tenuit multos frena paterna dies.
Cum Macedum rexit populos sine mente PHILIPPUS
Cecropidum telis ausus adire solum.
Scilicet ut claris iterum potiretur Athenis
Exemplum magni grande secutus avi.
Quid? quod et Annibalis socius Romana citarat
Agmina, et invictas laeserat hostis opes?
At Dux Palladiae succurrit Romulus urbi
Flaminius pressis auxiliumque dedit:
Et magna victum domuit virtute Philippum
Iuraque restituit civibus aequa suis.

page 476, image: s492

[note: Anno mundi. ]
Tempore tunc illo dominator AratusAchivum
Aetoles contra cum Sycione fuit. [note: 3714. ]
Sustulit hunc belli socium cum prole PHILIPPUS,
Compressaque nuru virus utrique dedit.
Talis amicitiae solet exitus esse potentis:
Qui sapis ex imo despice summa loco.
Scipio mox etiam AntiochiSyria arma repressit, [note: 3776. ]
Atque Asiae magnas victor ademit opes.
Interea reparat collapsas undique vires:
Et multo complet MartePhilippus humum.
Funere sed nimium celeri praeventus, iniqui
Heredem PersenMartis et artis habet. [note: 3787. ]
Qui postquam patrio Demetrius ense perisset,
Aspera Romanis bella paravit agris.
Sed Ducis AEMYLII victis legionibus, arma
Tradidit, et vinclis cernua colla dedit. [note: 3798. ]
Tandem cum nato necuit custodia Regem:
Haec Macedum sceptris ultima meta fuit.
Discite mortales nulli confidere sorti:
Unde putes minime prima procella fuit.

ELEGIA NONA [correction of the transcriber; in the print nova] DE REGIBUS SYRIACIS, IN TERTIA MONARCHIA.

Nunc etiam SyriosPellaeo a sanguine Reges
Dicere fert animus: Musa benigne fave.
Principiumque, mihi rex carminis esto Seleucus: [note: 3654. ]
Ultima nam nobis meta Seleucus erit.
Vicerat is generum sibi bella cruenta parantem,
Antigonique omnes ense iugarat agros.
Hinc Syriam tenuit Babylona, Asiamque minorem
Demetrii domitor Lysimachique Ducis.

page 477, image: s493

[note: Anno mundi. ]
Addidit et Regno sinuosa cacumina Tauri,
Ionii fines victor ad usque maris.
Tandem iniusta movens Ptolemaeo bella Cerauno
Occubat, et nato regna dat Antiocho. [note: 3685. ]
Ipsum sed GalataeBrenno ductore Ceraunum
In Macedum terris Marte furente necant.
Nam Gallo ex agro Celtarum egressa iuventus,
Pannoniam et Graiam depopularat humum.
Post Theos Antiochus patrii cognominis heres
Succedit, gemina coniuge fitque pater. [note: 3704. ]
Illi LaodiceAntiochum dedit atque Seleucum:
Quos ambos cruda mors tulit atra manu.
Altera sed coniux Philadelphi filia Regis:
Quam Rex privignus matre iubente necat.
Huic bellum adversus Regem fatale Seleucum
Germanam ulturus Rex Ptolemaeus init. [note: 3719. ]
Atque illum Syria victor depellit ab ora:
Niliacoque addit regna subacta throno.
Collecto tamen ex AsiaSyrus agmine fertur
Memphiacaque adimit sceptra paterna manu.
Bella Hierax demum parat intestina Seleuco,
Et Galatas socios in sua castra trahit.
Viribus his fratrem vincit, Syriaque potitur,
Et Galatis sedem ponit amicus Halyn.
At regno exutus petit arva feracia Nili,
Et Ptolemaei orat rite Seleucus opem.
Expellitque iterum regnis fraterna receptis
Agmina, magnanimi sede potitus avi.
Memphin adit Hierax, quaesitum Aegyptia Regis
Hospitia: at profugum deinde trucidat eques.
Occidit et delapsus equo celerante Seleucus:
Tempore subque uno frater uterque perit.
Hoc fatum ambitio tulit exitiale duobus
Germanis, fratrum cetera turba cave.

page 478, image: s494

[note: Anno mundi. ]
Interea ArsacidesParthusBabylonaSeleuco
Eripit; Assyrii Rex dominator agri.
Bithynosque alio victos sibi subiugat orbe
Attalus: Attalicae nobilitatis avus.
Sic geminas uno discordia praesecat alas
Tempore, quas concors consociarat amor.
Filius Antiochus patri subit inde Seleuco,
Atque AsiaSyriam rursus adauget humum. [note: 3742. ]
Primaque PhilopatriPtolemaeo bella tyrannus
Infert: sed pacis foedera victus amat.
Altera mox rursum Aegypti movet arma per urbes
Epiphani patrias demat ut orbis opes.
Dux ibi SamariosAegyptius occupat agros
Duraque Iudaeis gentibus arma parat.
Expulit hunc tandem victum Iordanis ad undas
Inque fide Antiochus tecta Sionis habet.
Ille etiam bello Graiorum vicerat urbes,
A domitis MAGNI nomen adeptus agris.
Annibal huic Syrias ausus coniungere vires
Iussit in Ausonios bella movere greges.
Nam pater EpiphanemRomae mandarat alumnum
Cum puerum patriae deseruisset humo.
Ergo illum Syrias contra sua Roma cohortes
Defendit mundi Roma futura caput.
Exutumque Asiae multis dicionibus intra
Augustum mundi iussit ovare latus.
Post autem Assyrii praedatus limina Beli
Antiochus, populo vim faciente, perit.
Tres nati Antiocho; quorum patria arva SELEUCUS [note: 3778. ]
Imperio tenuit non dominata diu.
Nata quoque EpiphanisPtolemaei regia coniuix
AntiochiEphiphanis et Cleopatra soror. [note: 3790. [reading uncertain:?] ]
Hic Syriae regnum post funera fratris adeptus
Aegypti invadit fraude doloque thronum.

page 479, image: s495

[note: Anno mundi. ]
Nam se tutorem simulans impuberis aevi
Cuius tum Nili Rex Philometor erat:
Praesidia imponit specie tutoris in urbes,
Et Syria in celebri Memphide castra locat.
Summus erat templi Solymaei praesul Onias:
Legatus patria missus ab urbe procul.
Advocat interea Antiochum germanus Iason [note: 3789. ]
Praesulis et summae munia sedis emit.
Ergo ibi delubrum Solymes ingressus, in illo
Antiochus cives cedit opesque rapit.
At populo invisus procul urbe excedit Iason:
Inque Arabum infelix occubat exsul humo.
Inde locum MENELAUS habet, percussor Oniae [note: 3792. ]
Adiutorque feri maximus Antiochi.
Ipse sed AegyptumSyrio Rex orbe reversus
Pupilli raptas tutor habebat opes.
Mittitur hinc contra Romani nomine fascis
Popilius, terris et procul ire iubet. [note: 3798. ]
Ille virum ridet, sed ducta in pulvere meta
Se circa, intra arctum cogitur Antiochus.
Respondere prius iussus, quam cedat ab illo
Pulvere, num pacem malit an arma sequi:
Pila sed Antiochus metuens Romana recedit.
Pupilloque suas, fas uti, linquit opes.
Mox Solymam rediens Menelao praeside templi
Hebraea statuam ponit in aede Iovis.
Et iubet hanc prona cervice ut civis adoret:
Mosaicosque libros igne furente cremat.
Mandat et Assyrio thyrios inducere Baccho
Et Dionysiacos concelebrare dies.
Quique rebellarent edicto interficit omnes
Matres atque viros decrepitosque senes.
Tunc impleta sacri sunt primum oracula vatis
Qui Daniel cecinit plurima fata Ducum.

page 480, image: s496

[note: Anno mundi. ]
At Macchabaeus templis eiecit Iudas
Praesidia, et vani signa profana dIovis.
Quem contra Antiochus dum fervens expedit arma
Excussus curru praecoce morte cadit.
Mutua post ipsum certamina, mutua caedes
Grassata in tota posteritate fuit.
EUPATOREM natum patruus Demetrius ense [note: 3804. ]
Opprimit, et Syriam trux parricida capit.
Hunc occidit Alexander regumque potentum [note: 3814. ]
Auxiliis Syriae moenia raptor habet.
Victus Alexander socero sibi bella parante
Occidit, Arabiae praeda cruenta manus.
Tunc SyriamNicanor habet Demetrius oram, [note: 3819. ]
Quem frater regnis expulit ANTIOCHUS. [note: 3821. ]
AntiochumqueTRYPHO funesto interficit ausu [note: 3824. ]
Heu scelus, in Dominum rara ministra fides,
Expulsum rursus Syria dicione TREPHONEM [note: 3827. ]
Oppressere sui vindice caede foris.
At Nili Dominus SyrioNicanora regno [note: 3839. ]
Adduxit, patrio restituitque throno.
Alcimus hunc Solymae sceleratus in aede Sacerdos
Attractum Solimis addere iussit opem:
Cui parens magnas adduxit in arva cohortes
Iudaea, et notis finibus hostis adest.
Bracchiaque extendens contra sacra limina iurat
Igne crematurum, vel Iove teste, focos.
Sed pugna victo praecidi iussit Iudas
Et caput et diris bracchia bina modis:
Tum foribus templi voluit suspensa videri
Exemplum spreti triste novumbue DEI.
Filius huic Gryphus qui fecit bella Sedetis [note: 3845. ]
Filio, et Antiochus reppulit Antiochum.
Caesus uterque fuit: ferali Gryphus ab hoste:
Sed nato a Gryphi concidit Antiochus.

page 481, image: s497

[note: Anno mundi. ]
Ultimus Imperio tenuit Syria arva Seleucus
AntiochoGrypho de genitore satus. [note: 3874. ]
Quem Rex Armenus magno certamine fudit
TIGRANESSyrii sede potitus agri: [note: 3884. ]
Nec tamen iste diu terrae moderamina gessit
Pulsus ab Ausoniis e dicione viris. [note: 3895. ]
Namque Asio passim deletis orbe Tyrannis
Isti Roma dedit iura aliena loco. [note: 3902. ]
Terminus hic Syrii fuit illo tempore regni,
Metaque supremum contigit ista diem.

ELEGIA DECIMA DE PTOLOMAEISAEGYPTI REGIBUS IN TERTIA MONARCH. [abbr.: Monarchia]

Hinc Ptolomaeorum canimus fortissima Regum
Sceptra, quibus tollit Nilus ad astra caput.
Nam postquam Macedo terras domuisset, et omnem
Traxisset Phariam sub sua iura domum:
Pellaei tenuit Ptolomaeus regna Canopi [note: 3641. ]
Perdiccaque fuit Marte togaque prior.
Iustitiae cultor, Rex servantissimus aequi:
Munificaque potens auxiliator ope.
Fraude tamen Solyma victor fuit urbe potitus,
Dum simulat vero velle litare DEO.
Filius hinc patrias cepit PHILADELPHUS habenas: [note: 3679. ]
Quo Rege optatae tempora pacis erant.
Memphidos hic intra muros illustre Lycaeum
Condidit, edoctos praeposuitque viros,
Scriptaque conquisita illuc congessit, ut esset
Undique plena bonis Bibliotheca libris.
Iussit et antiqui divina volumina Mosis
Transferri in GraiosMosis ab ore sonos. [note: 3895. ]

page 482, image: s498

[note: Anno mundi. ]
Ergo quod hoc Hellas sacra Biblia tempore novit
Debetur meritis Rex Philadelphe tuis.
Qui sacro ut posses libro feliciter uti,
Emisti donis munificaque manu.
Tum quoque Callimachus vixit, tum vixit Aratus
Et Cono, et Hipparchus, TrinacriusqueBio.
Post EUERGETES regno successit, et arma [note: 3717. ]
Intulit in Syrias, res ea nota, plagas.
Doctrinas idem ingenuas servavit, et artes,
Iudaeosque sua iuvit amicus ope.
Illo Syracides conscripsit Rege libellum [note: 3734. ]
Plenum praeceptis et pietate librum.
Proxima PHILOPATOR suscepit sceptra Pelusi [note: 3743. ]
Degener, Antiochi sed tamen ense prior.
Impius Eurydicen ferro iugulavit acuto:
Quae soror et coniux regia Regis erat.
Postea foedatus fervente libidine, et atris
Caedibus, infausta fauce venena bibit.
Hoc rapto EPIPHANES succedit et auspice Dio [note: 3760. ]
Reprimit Antiochi bella nefanda Syri.
Fitque gener ducta Cleopatra, pace sequestra
Antiochi soceri qui prius hostis erat.
Hinc satus EpiphaniPHILOMETOR regia proles [note: 3784. ]
Commendata tuo Roma patrocinio.
Nam quando Antiochus fera movit avunculus arma
Pupilli patrias ut spoliaret opes.
Suscipit oppressi tutamina fida Canopi,
Popilius puerum nec sinit hoste premi.
Hinc EUERGETESSyrioNicanora regno [note: 3819. ]
Qui bene restituit Memphidos usus ope.
Inde duo fratres subeunt, sed uterque Tyrannus
Quorum PHYSCO prior trux parricida fuit.
Sustulit is caram saevo mucrone maritam.
Quae Germana soror ponderis huius erat.

page 483, image: s499

[note: Anno mundi. ]
Natum etiam apponi genitrici iussit edendum
Inter inhumanas, pro [correction of the transcriber; in the print proh] scelus acre, dapes.
Frater ALEXANDER regno hunc eiecit avito: [note: 3843. ]
Sed sceptrum amisit pulsus et ipse solo.
His dein successitt monstrum ferale LATHURUS [note: 3848. ]
Exsul in Aegyptum ductus ab orbe Cypri.
Is Iudaeorum ter milia dena cecidit,
Et captis posuit viscera cocta viris.
Quando Sionaeum gessit moderamen Iamneus:
Editus Hircano de genitore fuit.
Excipit Auletes istum, virtute Gabini [note: 3883. ]
Redditus antiquis exsul ab urbe focis.
Ultimus hac serie regnum Dionysius istud [note: 3913. ]
Obtinuit frater, trux Cleopatra, tuus.
Pompeium hic acie victum crudo aere trucidat [note: 3938. ]
Usus Achillaea Rex homicida manu.
Caesaris inde aciem fugiens, fervente tumultu
Eversa cymba sub maris ivit aquas.
Semper caede DEUS consuevit plectere caedem,
Nequa impune luat vis truculenta nefas.
Iulius hinc regni Cleopatrae cessit habenas:
Quae post Antoni facta marita Ducis.
Illos Actiacas Princeps Augustus in undas [note: 3936. ]
Mersit, et AegyptoRomula iura dedt.
Sic finis regno, Ptolomaeis addita meta
Regibus: has fato distribuente vices.


page 484, image: s500

PRECATIO NICODEMI FRISCHLINI P. L. [abbr.: ? ] AD DEUM QUOTIDIANA.

Omnipotens aeterne DEUS: DEUS arbiter orbis
Qui sine principio, qui sine fine manes.
Trine DEUS genitor, Fili, cum flamine sancto:
Alme Pater, Fili, Spiritus, une DEUS:
Ad te confugio, et supplex tua numina posco:
Fac DEUS has aliquod pondus habere preces.
Ipse quidem venio peccati mole gravatus:
Nec faciem dignus posse videre tuam:
Quando tuam toties violavi crimine legem:
Heu toties diro factus in orbe nocens.
Tu tamen offensae iamdudum oblitus, et irae,
Contrahis extenta turgida vela manu.
Nam tu dixisti: sic vivam: occumbere nolo,
Quem sceleris video paenituisse sui.
Tu mihi dixisti passis utrinque lacertis,
Huc age, peccati quem grave pressat onus.
Huc age: namque tuo, per me relevabere fasce:
Hoc quodcumque onus est, est leve, dulce iugum.
Eia pater miserere mei, miserere precantis:
Et venientem ulnis excipe quaeso tuis.
Et quibus aspectas oculis pia numina CHRISTI,
Aspicias animi vulnera saeva mei.
Esse tui meritum fateor me numinis iram,
Difficilem precibus te quoque iure meis.
Nam mea te coram transversis moribus acta,
Mens fugienda facit, mens facienda fugit.
Ambitione, dolo, fervore, cupidine, et ira,
Hoc DEUS offendi numen in orbe tuum.
Nam tua victa meis pene est clementia factis,
Et venit ad vires ira coacta suas.

page 485, image: s501

Hinc dolor in lacrimas non frustra erumpit acerbas,
Hinc illa est animi carnificina mei.
Ah ne comminuas calami mea fragmina quassi,
Nec parvae extinguas fumida ligna facis.
Mica quidem fateor, fidei mihi, vixque sinapi
Est granum: sed mons, te duce, magnus erit.
Tu placidus facilisque parens, veniaeque paratus:
Cuique fere poenam sumere, poena sua est.
Hinc tua me misere conservat gratia lapsum
Consortis nati, quem tibi praestat amor.
Nate DEI vivi, fons vitae, caelice panis:
Qui mollem e duro marmore promis aquam,
Qui patribus quondam es largitus ab aethere panem:
Corporis umbra tui: sanguinis umbra tui.
Corpus et umbra simul, sanguisque et sanguinis umbra.
Sis mihi tu potus, sis meus oro cibus.
Una tuo manans e corpore gutta cruento,
Exstinguit nostri criminis omne nefas.
Spiritus alme veni, nostri rege coepta laboris:
Ne me praecipitem devius error agat.
Tu suppone manum, tu nostros dirige gressus:
Inflammaque tua pectora nostra face.
Ut quidquid faciam, quidquid scribamve loquarve,
Ad decus id vergat nominis omne tui.
Tandem etiam vitae, quam nunc ago, fine per acto,
Fac trinum aeterno numen honore colam.
Interea defende domum, defende penates,
O unum in trino numen ubique DEO.
Sors mea sit tua sors, mea mors, tua mors, pie CHRISTE,
Sec Sathanas obsit, nec mihi mundus iners.
Dirige, quos figo, clementi numine gressus:
Sisque viae et vitae, duxque comesque meae.
Utque furant in me mundi, feriantque procellae:
Tu mihi sis portus, tu mea vela DEUS.

page 486, image: s502

Hoc precor, hoc animi votis ardentibus oro:
Tu modo ne votis supplicis obde fores:
Accesssum sed da nostris DEUS OPTIME votis:
Et sis promissis, sicut es ante, memor.
Annue: sic CHRISTI nomen celebretur in orbe:
Et tua venturus praedicet acta nepos.

[Gloria]

page 396, image: s412

Quare agite, o patriae ductores, inclita terrae
Germanae proles, rebus succurrite lapsis,
Finibus et nostris commune arcete periclum:
Ne ruat in cladem damni securior aetas:
Contemptusque mali premat: amentumque magister
Heu nimium sero doceat post exitus ingens.
Dixerat: unanimi vires, atque arma virosque
Assensu patres promittunt largiter uno:
Imperioque assunt alacres, ac iussa facessunt. [note: Bellum TurcicumAn. [abbr.: Anno] 66. gestum. ]
Continuo armatas cogunt toto orbe cohortes
Carolus, et duris acer Fernandus in armis,
Archiduces: patriaeque cient magna agmina gentis
Ter mille Austriacos pedites, totidemque Carinthos
Et centum turmas equitum: quos Styria mittit,
Quos Athesis, quos Murrha parit, quos ditior Oenus.
Hi primam ante aciem densa inter tela feruntur.
Ducit ab Italia florentes aere catervas
Fregosius: qua Tibris aquam, qua devehit Arnus
In mare TyrrhenumThusco de litore lymphas.
Ter mille hunc pedites armati, equitesque sequuntur
Magnanimi. quin et patria de sede volentes
Advenere viri, generis de stirpe vetusti,
Quingenti: quos urget amor concurrere Turcis:
Ipse etiam Caesar Maxaemilianus in aere
Constitit, et lectos armatque locatque maniplos
Divisos acie: simul urbe excedit, et Istrum
Consequitur, totoque petit latum agmine campum
Possonii: et tacite vires explorat, et hostis
Militiam, et Getico viventes orbe catervas.
Longius hinc tendens Taurini ad moenia densum
Agmen agit peditum: quantum non ante Mycenis
Eductum Phrygio fervebat litore Troiae.
Proxima Caesareis coniungit Gallica signis
Guisius, et mediis educit magna Salinis
Agmina: Burgundosque equites turmamque pedestrem.

page 397, image: s413

Non hic Sarmaticas poscebant gaesa sagittas:
Sed, que flammivomos edunt cum pulvere bombos,
Tormenta, et rapidum sclopeta rotantia plumbum.
Quin et Lignitius valido Mavorte potentes
Silesos agitat: quos Odera dives inundat.
Bis mille hunc equites patriis comitantur ab oris.
Te quoque Saxonia digressum vidit ad arma
Proruere haec aetas, mediosque huc ire per enses:
Nudaque pro patriis opponere pectora muris,
Dux Pomerane: Sacra qui nuper Caesaris aula
Imperii magnum munus non segnis obibas.
Iungunt se castris Moravi: geminisque ruentes
Lausnitii terris peditum dant milia fida
Bis centumque viros. It Suevicus ordo sub armis
Qui ripas Alemanne tuas, qui flumina Nicri
Accolit: et liquidi potat de fontibus Istri.
Hos agitat, pulchraeque docet virtutis amorem
Suedius, et sociis comes illi Hatstattius armis,
Martia progenius et avitae haud indiga laudis,
Aemula maiorum et duris exercita rebus.
Hos super accedit, rigido Rosabergius aere
Squameus, et magnum ductor praevertitur agmen,
Agminis ipse instar: vir bello clarus et armis.
Huic parere dati, quos cincta Boemia silvis
Pascit ad Aegranas, et praepetis Albidos undas,
Octo mille viri, praestantes viribus omnes.
Sed mihi nec numero fas est, nec nomine cunctos
Enumerare datum: qui exciti ad proelia fortes
Ductores capitum: quae regem quemque secutae
Complerint campos acies: quibus arserit armis
Teutoniae pubes. neque enim plaga gentibus ulla
Ditior: aeterno quamquam Germanica pubes
Ense cadat, fetu numquam tamen ubere desit.
Postquam omnis legio campis fulgebat apertis:
Iungit et ipse suas Caesar toto orbe cohortes

page 398, image: s414

Eductas: qua clara caput super aethera tollit
Austriadum sedes Regum, materque Vienna.
Mille equites lecti, comitesque Ducesque sequuntur,
Nobilitasque omnis simul, armigerumque caterva,
Et litui strepitant reboantia tympana bombo.
Inde Duces alii sclopetis undique cincti,
Et comites magni, priscaque a stirpe dynastae.
In medio volucris volitat Iovis unguibus uncis
Sceptrum ensemque tenens, curvatam in fronte coronam.
Protinus officii partitur rite laborem
Caesar: sortiturque vices, operasque sagaci
Dividit ingenio, et curas ductoribus aequat.
Prima datur statio Ciliam tibi Carle tueri,
Carnorumque urbes: oram munire Liburnam
Nicoleos iussus Sigethaque castra Serinus.
At Ladislao commissa est arcis Iulae
Tuta fides: Ecco custodia tradita Rabae:
Aerato Thurius servabat MartePolotam.
Tempus erat: calidos quo sensim contrahit ignes
Sirius: et tepido Titan allabitur astro
Virginis, extremoque ardet fervore Leonis:
Cum loca deseruit Caesar vicina Viennae:
Possoniumque venit: properantique agmine fertur
Densa Aldenburgi sub moenia: qua celer undas
In rapidum Leytes evolvit fortius Istrum.
Hic equitum levia, et Germani velitis arma
Praemittit, quatiant campos, viresque Getarum
Explorent pugnis, et prima pericula tentent.
Ipse locum castris legit, et tentoria vallo
Circumdat. nec longa labor munimina durus
Addidit: ipsa loco mirum natura favebat:
Exiguis tantum fossis atque aggere cingit.
Iam gelidas DraviTurcus superaverat undas
Ponte novo iunctas, Sicluschi sede relicta:
Et magno fines transiverat agmine Bessos:

page 399, image: s415

Inque Liburnorum penitus perruperat oras. [note: Sigathi obsidio. ]
Arx erat aeria praestructa in rupe Sigethum:
Natura munita loci: quam stagna lacusque,
Et non accesso cingebant amnes paludes.
Huic iuncta e lignis haerebat proxima saeptis
Urbs nova contiguis veterem quae saepibus urbem
Tangebant: duro stabant ubi moenia saxo,
Protinus haec late armato loca milite complet.
Et pons in validam ducebat saxeus arcem.
Turcus et horrendis premit obsidionibus urbes:
At Maxaemilius tuto ut munimine valli
Constitit: exspectatque hostem, belloque lacessit:
Nusquam se Geticis offert Solymannus in armis,
Slavorum [correction of the printer; in the print in] Hungaria qui ceperat arva relicta.
Sed nec Oroslanus, Budae qui praeerat urbi,
Et centum aeratos ductabat mille maniplos
Turcorum: sua deseruit loca, proxima Budae:
Oppositam tantum muniverat aggere ripam:
Castraque servabat: nec se committere Marti,
Nec struere audebat aciem, nec credere campo.
Ignescunt irae Austriacis: dolor ossibus ardet,
Inque hostem furit absentem: mirantur inertes
Non aequo dare se campo: non obvia ferre
Arma viros hosti, sed vallum et castra fovere. [note: Vesperini expugnatio. ]
Non procul a ripa fervente binominis Istri,
Castellum modico firmatum robore valli
Vesperium, acclivis pendebat vertice montis.
Hoc primo capitur deiectis agmine Turcis.
Tandem progressus magna comitante caterva,
Ductor Oroslanus premit obsidione Polotam,
Oppugnatque arcis muros. sed Caesar ab Istro
Subsidium mittit Thurio: armatusque cohortes
Expedit: et vallos ac propugnacula iungit.
Hic subitam nigro glomerari pulvere nubem,
Prospiciunt Turci, ac tenebras insurgere campis.

page 400, image: s416

Convertere vias retro, et mox terga dederunt,
Seque intra tutos retulerunt undique vallos. [note: Iulla arx amissa. ]
Parte alia valido praecelsam expugnat Iulam
Impete Pertavius, citius, quam fortia mitti
Auxilia obsessis tam longo in limite possent.
Nec minus interea Slavorum in moenibus arcem
Oppugnat, duris atrox Solimannus in armis.
Et nunc eversis utriusque potentibus urbis
Moenibus, et toto vulsis a culmine tectis
Arcis. erat medius celsae in penetralibus hostis,
Nec spes ulla fugae, nec opis iam cernere quicquam
Fas ulli, lethumque viris cuncta arma minantur.
Et nunc ingenti per regia castra tumultu
Nuntius it, subitisque locum terroribus implet:
Instructos acie, cunctisque a partibus arcem
Oppugnare Getas, et duris cingere flammis.
Hic aliquis pugnandi avidus, quem dira cupido
Armorum, et rabies insani Martis agebat:
Quae finis standi? quo nos decet usque morari?
Hostis adest: captumque tenet MahometaSigethum.
Et ferus eversae Turcus dominatur Iulae:
Cur non auxilium ferimus? cur proelia Turcis
Non dudum facimus, pugnaque lacessimus hostem?
En fugiunt metuuntque tuum Rex Maxime robur:
Nec quisquam se audet Germano opponere Marti.
Omnibus hic amor est ferroque armisque cruentas
Conseruisse manus: magnoque accensa tumultu
Pectora fervescunt: populique queruntur, et ipsi
Ductores fera bella trahi. Non vivida Marte
Dextra viris, animusque alacris, patiensque pericli,
Non mens firma deest. Duc nos, duc maxime Caesar,
Armarique iube, inque aciem dispone cohortes.
Sic ait: ingemuit Caesar, sensitque furorem
Militis, et laxas effrenae plebis habenas.
Tum populum proceresque suos affatur amicos:

page 401, image: s417

O socii, quae sit rerum fortuna videtis,
Et quo cuncta loco. Ciliam vix parva tuetur
Ense manus: refugitque hostis, simulataque vertit
Terga, dolum fingens: procul absunt castra Sigethi:
Nec tuto hinc aciem regnis inferri Liburnis,
Aut vacuam firmis hanc defensoribus oram
Linquere consultum est: anceps volat alea Martis.
Omnia cur uni credam certamine pugnae
Aut cur praecipiti mergam simul omnia casu?
Nam si quis (quae multa cadunt discrimine tali)
Si quis in adversum raperet casusve Deusve,
Omnis in exitium veniat Germania, et alta
Romani Imperii ruat hoc de culmine virtus.
Non semper nocuit rebus differre paratis.
Cernitis Hannibalem ut Fabii mora fregerit olim,
Et contra insanus subverterit omnia Varro
Flaminiusque ferox. si vox Pompeia [correction of the transcriber; in the print Pempeia] pondus
Pharsalicis habuisset agris: praecepsque quiesset
Lentulus: Ausonio non exundasset Enipeus
Sanguine: nec victor pessum daret omnia Caesar.
Nil desperandum CHRISTO duce, et auspice CHRISTO
Deficiat si nostra manus, non desit Olympo
Praesidium: nostrosque iuvat DEUS ipse labores.
Delphica sacrilegus peteret cum limina Brennus:
Ira DEI rapidum iaculans e nubibus ignem,
Disiecitque acies, evertitque omnia ventis.
Sic ubi Marcomanos contra stetit acer in armis
Marcus, et ingenti fremuit fera Dacia motu:
Horrendi sonitus et flammeus ingruit imber,
Evertitque hostes: et diram fulmina gentem
Aequavere solo, liquefactaque sulphure cuspis
Canduit, et subitis fluxere vaporibus enses.
Sic quando Ausonias exul possederat urbes
Eugenius, forti Gallorum milite cinctus:
Munissetque locos: Aquilonis inhorruit ala:

page 402, image: s418

Eugeniique aciem pressit: revolutaque tela
Vertit in auctores, et turbine reppulit hostes.
Durate, et vosmet rebus servate secundis.
Vix haec ediderat facundo Caesar ab ore:
Cum subito adventat vox nuntia Regis ad aures
Tristia cum laetis referens: cecidisse superbum
Turcarum misero sublatum funere Regem,
Ante Sigethani quam caedes dira Serini
Contigerit: captasque daret victoribus arces
Christiadum populus, crudorum praeda Getarum.
Sic palmam obtinuit ferali morte cruentam
Turcus, et amissis viginti milibus, amens
Nil sibi periurum sensit prodesse furorem.
Filius Imperio Selymus succedit et armis,
Caesare cumque Italo, Germanorumque potente
Foedus init: belloque ardet propere addere finem:
Iusta soluturus diro suprema parenti.
Tunc octo pepigere annos, et pace sequestra
Quisque suas iterum victor remeavit ad oras:
Turcus ob excelsas captas feliciter arces:
Caesar ob incolumes hostili ex agmine cives. [note: Comitia Spirae celebrata Anno 1570. ]
Quattuor exierant revolutis mensibus anni,
Iam placida Hungaria celebrat Spirensia Caesar
Comitia, indicitque forum, patribusque vocatis
Iura dat, ac falsas iubet emendare monetas.
Tum Cameram, et lites forma meliore forenses
Corrigit, ac multas patriae fert undique leges.
Hoc magnum virtutis opus, dignumque supremo
Caesare, collapsum ius instaurare, bonasque
Iustitia, atque manu tutari vindice leges.
Qualis erat sapiens Spartana in gente Lycurgus,
CecropidesqueSolon: qualis Iessaeius heros
In SolymisSolomo: qualis, laus Persica, Cyrus:
Et similes alii, quos fama aeterna caduco
Liberat interitu, et magnum super aethera tollit.

page 403, image: s419

Tum pater Aemilius, Nemetum de finibus Annam,
Natarum fuerat quae maxima, mittit in oram
Hesperiam, ut Regi coniux societur Ibero.
Illinc et Gallo reginam iungit Elisam
Illustrem natam, Carlo ducente Badano
Francorum ad fines: qua rura Metensia lento
Amne Mosella quatit, piguesque intersecat agros.
Namque ut vesano vidit fervere tumultu
Gallorum terras, et Belgas arma moventes
Civica, subiectae saevire in viscera gentis:
Nil intentatum, nil undique liquit inausum,
Ut pacis firmaret opus: Martemque nefandum
Reprimeret, miserisque hostes averteret oris.
Hinc tot ad Hesperios firmatum foedera pacis
Misit ab urbe viros: hinc tot linguaque disertos
Egregiosque fide, Belgarum misit in oras:
Qui placido motas componant foedere gentes.
Ipse etiam Reges dictis aggressus amicis,
Utile consilium bello dedit, utile paci:
O quoties animos, atque effera pectora mulsit
Commotorum hominum? quoties surgentia bello
Germina praecidit, primoque repressit in ortu?
Ut cum serpentes celeri medicamine morbos,
Provida Poeoniae [reading uncertain:?] avertit sollertia dextrae:
Maturoque secat ferro: ne longius errent
Ulcera possessis alte suffusa medullis.
Tandem etiam natas Regi coniunxit utrique:
Cognatasque urbes voluit, populosque propinquos
Teutoniae et Francae, nec non et gentis Iberae
Aeterna unanimes transire in foedera pacis.
Dumque gerit patriae curam: rerumque suarum,
Pondera metitur: quae non incommoda vidit?
Quas non excubias per noctem pervigil egit?
Huc animum celerem rapiens, nunc ocius illuc:
In partesque agitans varias, perque omnia versans.

page 404, image: s420

Quis centum armatus Briareus aut mille lacertis
Tot simul obiectis possit confligere rebus:
Tot responsa suis dare: tot pervolvere curas?
Tot reperire animo, manibusque reperta patrare?
Quis tot sufficiat visu percurrere partes:
Tot lustrare urbes loca tam longinqua tueri?
Quis tot prospiciat casus, tot cernat in orbe
Eventus immenso Argus? centum licet illi
Bracchia: centeno caput Argi lumine vinctum.
Lenior agrestum somnus solet esse virorum:
Et raro umbrosi fastidit limina tecti.
At metus, et patriae cura obruit anxia Regem,
Sollicitamque tenet mentem, laqueataque circum
Tecta volat: quocumque ibat comitatur euntem:
Et currus una conscendit, et ocior Euro
Asservat turmas equitum, peditumque catervas.
Quid loquar? ut plebem placidis admorit egenam
Alloquiis: manibusque preces hominumque libellos
Suppliciter scriptos acceperit ipse, fidemque
Iuraque supplicibus dederit. Non ille retorto
Aspexit lacrimas et verba rogantia vultu,
Sed mitis princeps dextra clemente levavit:
Servavitque fidem pactis: nec polluit umquam
Saevitia fasces: nec civem fronte superba
Respuit: haud illo quisquam de Caesare tristis
Discessit. nec enim ille sibi quaesivit atroci
Praesidium ferro, populi munitus amore.
Tutius imperium est, quod miti adiungitur ore:
Quam quod crudeli ferro stabilitur et armis.
Adde quod et variis linguis pollebat, et ore
Facundo: poteratque suis responsa clienti
Reddere cuique sonis: Itala seu voce benignam
Caesaris implorasset opem. seu voce Latina,
Seu Galli lingua, seu Teutonis ore locutus,
Hispanove [correction of the printer; in the print Hispaniove] sono. Nec gentis verba Bohemae

page 405, image: s421

Nesciit, aut populi durissima verba Liburni.
I nunc, atque animos Enni mirare tricordis:
Aut Ponti regem, qui vicenasque duasque
(Si qua fides famae) vocum discrimine sectas,
Dicitur ore uno potuisse expromere linguas.
Sed tamen ille asper verbisque austerus, et aegra
Fronte minax: noster placido mitissimus ore,
Et poenae parcus: non insultare iacenti
Assuetus: precibus lenis, non voce tremendus.
Vidi ego, vulgus iners nullo turbata timore,
Ad non mortales protendere bracchia calces
Caesaris: et duplices terrae submittere palmas.
Nec maiestatem vidi timuisse: sed ore
Intrepido sua verba loqui: vidi ipse precantes
Caesaris alloquio miti remeare beatos.
Haud minus in sontes divinam exercuit iram:
Iustitiaque hostes potuit frenare rebelles:
Et poenam vitiis infligere vindice dextra. [note: Bellum Gothanum Anno 1567. ]
Exemplo tibi sit bello oppugnata feroci
GothaThüringorum, disiectaque moenia Grimmae,
Et quam proscripti solverunt sanguine poenam,
Flebile supplicium miserorum. hinc discite seri:
Et memori deinceps evolvite mente nepotes,
Indomitum nihil esse DEO, firmumque nocenti.
Montibus accumula montes, atque aggere cinge,
Et fluviis circum, turres, impone superbas:
Nullus erit sceleri murus, munimina nulla.
Publicus hinc excrevit amor, patriaeque parentem
Plebes Aemilium agnovit, demptoque pavore,
Officium prompto fecit propensa labore.
Nec patrii tantum coluerunt arma coloni
Caesaris, et vultus veriti sunt ora sereni. [note: MaxaemilianusPoloniae Rex electus, Anno 1576. ]
Ecce Polonorum proceres sanctusque senatus,
Centum Oratores fidos, regnique coronam
Cum sceptro mittunt,mandatque insignia Lascus:

page 406, image: s422

Sed iam tarda gelu, saeclisque effeta senectus
Regnum occludebat, seraeque ad fortia vires: [note: Rudolph.Maxaemil. [abbr.: Maxaemiliani] F. [abbr.: Filius] Rex Hungariae coronatur Anno 1572. ]
Et nunc Pannoniae nato mandarat habenas:
Hungariaeque sacrum dederat diadema Rudolpho,
Sceptraque, cum trabea gentis graviore Bohemae. [note: Idem Germaniae Rex eligitur et coronatur Ratisponae, An. [abbr.: Anno] 1575. ]
Quin etiam regni consortem, operumque suorum
Legerat hunc comitem, procerum statuente senatu
Teutoniae, ut patrio quondam succederet heres
Electus solio, Germanis Caesar in oris.
Sed tamen officio non ulli defuit umquam,
Sustinuitque laboris onus, fractasque senecta
Exhaustasque diu vires ad publica vertit
Commoda: dum regeret vitales spiritus artus.
Felicem iactat sublimis fama Metellum,
Quod Romae natus, magnorum e stirpe parentum,
Et raras animi valido cum corpore dotes
Servarit: lectique parem, sociamque laborum
Fecundam nactus: quod fasces gesserit ampli
Imperii Consul: quod eodem tempore natos
Viderit, urbanas tres insedisse curules.
Quod totidem natas nuptum cum fruge locarit:
Et seros illinc spectarit in orbe nepotes.
At Maxaemilius non infelicior illo:
Caesare qui natus genitore, et matre potenti
Regina, virtutis opus sortisque benignae
Munera possedit, mentem bene cultus et artus
Nec minus uxorem divino Caesare natam
Prolificam invenit: patrisque atque orbis habenis
Successit: natumque throno conspexit eodem,
Germanis dare iura locis: gentemque Bohemam
Hungaricasque sacris moderari legibus urbes.
Tum binas natas geniali iure duobus
Regibus, et sacro sociavit foedere lecti.
Attamen exercent aliae pia pectora curae
Caesaris: et stimulis animum mordacibus urgent.

page 407, image: s423

Hinc plaga Sarmatiae regnum cum gentibus offert:
Hinc sua bellaces promittunt foedera Moschi [correction of the transcriber; in the print moschi]:
Hinc fremit insanis AmurathesTurcicus armis,
Pannoniosque rapit violata pace colonos:
Invaditque oras: et celsas eruit arces.
His rebus Caesar primis ut consulat orsis,
Concilium legit, et proceres ad moenia cogit
Celsa Ratisponae: gelidi qua saxeus Istri
Pons adstringit aquas, et firmis molibus arctat. [note: Comitia Ratisponensia: An. [abbr.: Anno] 1576. ]
Convenere patres Germani, atque agmine longo
Ductores adsunt, et seria iussa facessunt:
Aut oratores praescripta ad moenia mittunt.
Hic postquam coetus magna convenit in aula,
Exspectantque patres: vulgi cum stante corona,
Infert se medium, solioque insidit eburno
Caesar, et imprimis proceres consideres sellis
Imperat: atque oculos paulum tellure moratos
Attollens, tales effundit pectore questus: [note: Oratio Caesaris ad Imperii Status. ]
O patria, o divum sedes Germanica tellus:
Turcarum gravis ira et inexsaturabile pectus
Cogunt me partes iterum descendere in omnes:
Quos nec pacis honor, nec foedus mitigat ullum.
Non iam Pannonias infesto milite fines
Invasisse satis: cladem traxisse per omnem
Reliquias Hunni, Carnos et Styria rura
Occupat et muris Labaci hic imminet hostis.
Nec Savus avertit: nec ripis invius Ister
Deterret: facili contemnunt flumina saltu,
Et rupes Turci: quas campi more pererrant.
Pro scelus ecce etiam laceratae moenia Rabae
Armis infestant, improvisoque Comorram
Marte petunt: celsaque audent in rupe Polotam
Tundere: nec sat tuta suis Tocaja muris,
Quam ferus infractis Amurathes terruit armis.
Dalmata quin etiam patitur fera castra Getarum:

page 408, image: s424

Et Iaderae pressis vim Turca penatibus infert.
Vix sese IllyriiScythico tutantur ab ense:
Nec satis armati defendunt obvia cives
Castra Liburnorum: ruptis hostilia portis
Agmina succedunt: nec vim, nec tela retardant.
Quid memorem infandas caedes? quid facta Tyranni
Effera? tot ferro cives post terga revinctos?
Tot raptas ad stupra nurus? tot milia nuper
Finibus e patriis servitum abducta colonis
Threiciis? ipsis deflenda tot agmina Turcis?
Nobis ad belli auxilium, finesque tuendos
Exiguae vires. quis enim stipendia solvat
Dispositis passim per proxima moenia turmis?
Quis tot defendat tam longis finibus arces?
Tot crudos patriis abigat regionibus hostes?
Nemo mihi credet referenti singula: nemo
Credet inexpertus: quanto hic opus aere, manuque,
Et quo tot fines possim custode tueri.
Quare me vestris manibusque opibusque iuvate,
Pro se quisque viri: et patriae commune periclum
Arcete: ac mecum quemvis durate laborem.
Nam si illos Turci vincant: nihil abfore credunt,
Quin omnem Hungariam penitus sua sub iuga mittant:
Teutoniamque omnem vertant: quae deinde cavere
Vestrum opus, o proceres, et primo occurrere morbo.
Non hoc difficile est: sunt nobis fortia bello
Pectora: sunt animi, et rebus spectata iuventus:
Sunt et opes patriae: sunt arma. nec extera nobis
Auxilia hic deerunt: sociataque foedera Moschi
Magnanimi missis huc oratoribus optant:
Quorum nos quavis adventum luce moramur.
Sarmata praeterea sceptrum trabeamque Poloni
Regni offert: nostrisque suas coniungere vires
Gaudet, et unanimi Turcis obsistere Marte.
Quare agite, o regni proceres communibus armis,

page 409, image: s425

Et sociis manibus patriam defendite vestram,
Subsidioque viros, qui diros finibus hostes
Threicios reprimunt, dextraque opibusque levate.
Dixerat, illi omnes obtutu Caesaris uno
Haerebant taciti, et tantis de rebus agentem
Mirati, largas gaudent promittere dextras.
Vix e concilio discesserat arbiter orbis:
Protinus inter se proceres consulta petebant:
Ingentemque auri molem, magnum aeris acervum
Subsidio Hungariae decernunt: ut simul omnes
Imperii patres communibus aera tributis
Dependant: finesque fero tueantur ab hoste. [note: Legatio Polonica]
Interea terris propere advenere Polonis
Magni oratores: veniamque a Caesare poscunt:
Quod regni admorint solio, sceptrisque Polonis
Vaivodam: causasque sui pro tempore facti
Suppliciter reddunt: ac rura fidemque remittunt.
Non tulit hoc aegre, quamvis potuisset: et auro
Ditatos ab se Caesar dimittit: et orbem
Sarmaticum Imperio nullis obsistere coeptis
Iussit, et infestis numquam succurrere Turcis.
Quippe ratis satis esse operae, durique laboris
Tutari Hungariam, Carnosque ac Illyris oram
Threicios contra: neque mole opus esse recenti.
Tunc etiam MoschiScythico [correction of the transcriber; in the print Schytico] de rure profecti
Hos super adveniunt: Turcis immanius ipsis
Concilium, torvi fratres et torva tuentes. [note: Legatio Moschovitica [reading uncertain:?] ]
Quales Aetnaeis habitarunt montibus olim
Cyclopes crudi, et vasta se mole moventes.
Diri hominum vultus, et lurida frontis imago:
Ora incana situ, Scythicis labra pendula barbis:
Frigore adusta cutis duro, contractaque rugis:
Barbarici gestus, agrestis vita, ferini
Mores, civilis mens consuetudinis expers.
Vidit ut hos Caesar foedus commune petentes,

page 410, image: s426

Horruit: inque ipso damnavit foedera vultu:
Nec quisquam voluit socios admittere tales,
Caesareave fide dignari. hos respuit omnis
Aetas, hos pueri fugere virique senesque.
Nec tamen indignum quicquam se Caesare Caesar
Commisit, dans hospitii regalia iura:
Et magnos habuit genti tam taetricae honores.
Tandem etiam responsa dedit, Regique remisit
Donatos opibus largis, auroque superbos.
Ipse autem interea vires decrescere sensit
Corporis, et diram membris subrepere tabem. [note: Maxaemiliani in Comitiis Ratisponensibus aegrotatio. ]
Nam labor, et gravib. [abbr.: gravibus] curis comitata senectus,
Hauserat e gracili firmum compage vigorem:
Aegraque fatalis veniebant semina morbi.
Et facie color omnis abit: succedit ubique
Pallor: et exiles corpus tenuatur in artus.
Ut cum purpureos amittit terra colores:
Altaque formosis viduatur frondibus arbor:
Aut curvo languet succisum gramen aratro.
Nil operae prosunt, curaeque manusque medentum.
Nil cumulata iuvant magnis altaria donis:
Inque dies aliquid valido de corpore cedit.
Iamque dapes, sapidusque movet fastidia potus:
Os hebet, et succo lingua est imbellis amaro.
Nec quicquam reliquum, nisi edentes pectora curae:
Nox abit insomnis: vigilantur tempora lucis.
Nec mora, finitima Regem de sede Rudolphum
Imperat acciri: fasces uti Caesaris illi
Commendet genitor, latique negotia regni
Imponat. venit ille cito velocior Euro:
Et patri improvisus adest: macieque suprema
Conspicit oppressum, et lethalis semine morbi.
Exsistunt gemitus, lacrimaeque in verba solutae:

page 411, image: s427

O quem te aspicio? quantum mutatus ab illo
Caesare, qui nuper patrias ingressus es urbes?
Indoleo, et vitae melioris comprecor usum.
Nec plura effatus: verbis quem Caesar amicis
Solatur, paucisque monet, mandatque vicissim
Quae fieri velit, et lacrimis affatur obortis. [note: Oratio Caesaris ad D. RodolphumF. [abbr.: Filium] ]
En ego, qui toto sublimior orbe ferebar:
Maiestate potens regni, et Diademate Caesar,
Hic iaceo, et cunctas nunc cogor linquere terras.
Nate diu (res si qua diu mortalibus ulla est)
Viximus: et cursum iamdudum implevimus aevi.
Tu, cuius viridi aetati pubentibus annis,
Et generi fatum indulget: quem numina poscunt
Imperii frenis iam nunc succedere nostri:
Ingredere o patriae spes, o fortissime Ductor:
Auspicioque DEI sceptrum de Caesare patre
Fili Caesar habe. siquid tamen usibus aevi
Edocto credis: dictis animum adde paternis.
Principio patrios cum religione penates,
Et sacros tutare focos: quos conscia poscunt
Pectora: nec quemquam ferrove ignive cruento
Supprime, diversos ob religionis honores.
Certius imperium est, quod nullo sanguine constat,
Quam quod caede fera, et duris extenditur armis.
Donec enim morem praestat tibi patria tellus:
Inque data solet ire fide: tu semper eandem
Assere: nec pacis patiaris foedera rumpi.
Imprimis Germana tibi sit patria curae:
Teutoniosque fove, genus armis acre togaque:
Unde tuos ducis primis a stirpibus ortus.
Non illi auxilium, non obsequia ulla negabunt.
Sis felix, facilisque tuis, alienus ab ira:
Ultricemque cave Nemesin, nisi iusta sit olim.
Non acies, non bella tibi, non proelia amori.

page 412, image: s428

Nulla salus belli furiis: Pax optima rerum,
Quas homini novisse datum. prius omnia certo
Consilio tenta, quam praeceps arma capessas
Effera: et in media sis paulo mitior ira.
Consulere in medium: afflictis succurrere rebus:
Parcere subiectis: cede abstinuisse ferina:
Largiri pacem saeclis: orbique quietem:
Haec summa est virtus: hic trames ad aethera ducit.
Et nunc quando suum reperere mihi ultima finem
Comitia: ut grates verbis animoque benignae
Teutoniae peragas: quod tanto munere nobis
Auxilium praestat, nostrasque tuerier oras
Subsidio cupit, et prompto nihil abnuit ore.
Haec ait: ille animo dilecti verba parentis
Condit: et in magni regalia tecta Palati
Omnes accersit proceres, monitusque paternos
Exsequitur: gratesque animo verbisque disertis
Convenienter agit: quod toto ex orbe Latini
Imperii tanto venissent agmine cives:
Qui prompte auxilium praestare, atque aera tributo
Pendere communi patriae, pro finibus, optent.
At patris interea properat lacrimabile lethum:
Tunc ille uxorem (namque haec a Caesare nusquam
Anxia cedebat) dictis affatur amicis:
Cara mihi coniux, vita mihi carior ipsa:
Qua cum tot placidos egi concorditer annos:
Cara vale, et prolis serva communis amorem.
Me mea fata vocant mortali e limine vitae.
Nam tellus linquenda, domus linquenda, placensque
Uxor, et unanimis tot suavia pignora lecti.
Sed mihi pro terra caelum, pro coniuge CHRISTUS,
Cui soli fido, soli mea pectora mando:
Pro tot pignoribus, proavique atavique dabuntur,
Caelesti ambrosia qui dudum, et nectare vivunt.
Longius in terris quid me iuvet usque morari?

page 413, image: s429

Per liquidum Caesar volucri ferar aethera penna:
Inque domus superas: ubi sedes fata quietas
Ostendunt: illic me caelica vita moratur.
Maiestas terrena vale: mihi gloria maior
Parta salutiferi pretioso sanguine CHRISTI:
Non omnis moriar: non omnis obibo: sed urnam
Pars multa effugiet nostri. sic fatur. at illa: [note: Responsio uxoris. ]
Si te animae nostrae mors abripit aspera partem:
Quid moror, haud illi post aeque cara futura?
Illa dies, inquit, deducet utramque ruinam.
Ibo, ibo quocumque praeis: iter omne parata
Carpere deinde tuum. nec me flammata Chimaera,
Nec si centimanus Gyges consurgat Averno,
Usquam divellet: ambos rogus obruet idem.
Dixit et ambabus vellit sacra tempora palmis. [note: Mors Caesaris Maxaemiliani. ]
Ecce DEUS ramum, Letheo rore madentem
Vique soporatum mortis, super utraque quassat
Tempora, luctantemque animam de corpore solvit.
Volvitur in lethum Caesar: sacrosque per artus
Livor it: inque umeris cervix collapsa recumbit.
Ut quando pluviis imbrique gravata ruenti,
Demittunt lapso caput alta papavera collo,
Hic animus caram Reginam deficit aeger:
Succumbitque malis: illam lacrimabile vulgus,
Aegre suscipiunt famulae, collapsaque membra
Marmoreo referunt thalamo, stratisque reponunt.
Aula tepet gemitu, et plangoribus atria passim
Femineis resonant: tensisque ad sidera palmis
Grandaevi patrem superum in penetralibus orant.
Hic alius tunsis utrisque ad pectora pugnis?
Septimus hic, inquit, spatiis fatalibus illi
Annus erat: dederatque climax septennia vitae
Septima: quid mirum tali periisse senecta?
Subicit huic alius (quid enim non omina [correction of the transcriber; in the print omia] fingunt?)
Hoc illud, rutilas quod vidimus hiscere nubes [note: Chas. An. [abbr.: ? ] 1575. Septemb. conspectus. [reading uncertain:?] [abbr.: ? ] ]

page 414, image: s430

Horrendum: atque atras passim volitare favillas
Sanguine puniceo, et nigra fuligine mixtas: [note: Eclipsis Lunae, quae mortem praecessit. ]
Et longo anfractu medium se scindere caelum
Hoc illud, fratris quod Cynthia lumine cassa,
Abscondit totos nigra caligine vultus,
Paucos ante dies, quam mors properata veniret
Caesaris: et pullo corpus velavit amictu.
Ah miseri: sua cuique dies, suus exitus instat
Et calcanda semel funesti semita lethi.
Dives ne Inachidae sis natus origine prisci,
Nil prorsum intererit: nil prorsum, an pauper, et ima
Plebe satus, vitam sub luce moreris: eodem
Cogimur hic omnes: urna versatur eadem
Sors hominum, cymbae nos impositura Charontis:
Aetheria quotquot mortales vescimur aura,
Hic regi atque inopi tellus recluditur aequa,
Nec gemmis vitae tempus venale, nec auro,
Nec pretio, aut Afro bis tinctis murice lanis.
Quid iuvat auratis aedes fulcire columnis,
Taenariasque trabes, et picta toreumata caelo
Adstruxisse tholis? cum vis adamantina mortis
Advenit: et clavus figit tua membra trabalis:
Cedes magnificae celsis laquearibus aedis:
Nec mortis laqueo caput expediisse licebit.
Ecce autem maestus Regis compleverat aures
Nuntius, et fatis patrem cessisse, Rodolpho
Cum fletu et lacrimis memorat: gemit ille doletque
Non potuisse vale morienti efferre supremum,
Aut oculos clausisse manu: fidam tamen alto
Ore creatricem solatur, et erigit aegram.
Illa solo fixos vultus aversa tuetur:
Pectora frangit amor: pietas exhaurit ocellos:
Verba ori desunt, eadem tam saepe querenti,
Stant natae et peplis tergunt humentibus ora:
Quales exanimum miseris Phaethonta querelis

page 415, image: s431

Flevere Heliades: et tunsae pectora palmis,
Frondibus ac duro riguerunt cortice membra.
Haud mora reliquias medici, defletaque iungunt
Corpora aromatibus. tum pullo velat amictu
Artificum manus, et peplis regalibus artus
Induit: imponitque toro: ostenditque catervae
Conspicienda sui feralia Caesaris ora.
Iusserat hoc olim, Maxaemilianus et ipse. [note: Anno 1519 Welsa. ]
Nominis istius qui primus Caesar, habenas
Imperii flexit: famuli morientis ut atra
Fronde caput, vittisque ligent: positumque feretro
Civibus ostendant: mors ut sua quemque, diesque
Admoneat summus, fragilis de tempore vitae. [note: Luctus Rudolphi Caesaris]
At postquam feretro vidit patris ora reposti
Filius, ingenti percussus pectora luctu
Procubuit super: atque haeret lacrimansque gemensque:
Quis te care parens nostris amplexibus arcet?
Quo ruis hinc? inquit: quae nunc colis aurea templa?
Non haec praecipitis sperabam funera sortis:
Non praematuram fatali a numine lethum.
Tu nunc umbra aterque iaces cinis. heu mihi quantum
Teutona praesidium tellus, quantum Austria perdit?
Adsis CHRISTE precor, mea sola atque unica vitae
CHRISTE quies: nostrumque fove caput: ulla laboris
Si nostri te cura movet: qui cardine summo
Vertitur, atque omnis manibus nunc pendet ab istis.
Da mihi virtutem: da provida pectora curis:
Da decus Imperio: et cineri largiri paterno
Perpetuam pacem rursumque ad lumina vitae
Surgere: et aetherio tecum requiescere Olympo.
Haec ubi deflevit: tolli haud ignobile corpus
Imperat: et patrio lectos et agmine iungit
Mille equites, qui supremum comitentur honorem,
Intersintque patris iustis: solacia luctus
Exigua ingentis, tanto sed debita Regi.

page 416, image: s432

[note: Sepultura Maxaemiliani in urbe BohemorumPraga. ]
Praga iacet, veterum sedes amplissima Regum:
Qui sua per terras gesserunt sceptra Bohemas:
Inclita gymnasio: quo Mulda interfluit Albi:
Urbs triplici distincta loco: munitaque castro.
Huc omnis coetus pompa succedit equestri,
Exsequiasque patri, et feralia munera solvit.
Pars corpus stanno insertum lacrimabile gestant:
Et mediis templi penetralibus ossa reponunt,
Illic in placida Caesar nunc sede quiescit:
Spiritus ad superos, merito quos fovit honore,
Successit fama: vivusque per ora vagatur.
Dive pater patriae. tu nunc nova gloria caelo
Addita Divorum numerum super aethere comples.
Nos alias hinc ad lacrimas feralia terrae,
Fata vocant: tibi partus honos, tibi vita quieta:
Tu superum convexa tenes: coetusque perenni
Aetherios virtute colis. nos flebile semper
Tempus habet: raptumque iuvat lugere parentem,
Et nunc heu, quae digna tibi sollemnia, quasve
Largiar exsequias. aut te quibus alloquar orsis?
Salve siderei Caesar nova gloria caeli,
Aeternumque vale, divine et maxime Caesar.
Salve iterum divine parens, salvete Bohema
In terra cineres: animaeque umbraeque supremi
Salvete aeternum patris, aeternumque valete.


page 417, image: s433

PANEGYRICUS TERTIUS. DE RUDOLPHO II. MAXAEMILIANI II. F. [abbr.: Filio] ROM. IMPER. [abbr.: ? ] SEMPER AUgusto, P.F. [abbr.: ? ] ac Germaniae, HungariaeBohemiaeque Rege: Archiduce Austriae: Duce Burgundiae, etc.

Te quoque Caesareo nuper diademate vinctum,
Dive Rodolphe canam: quamquam tua cognita virtus
Nil de se metuit, nostrae non indiga laudis.
Incipiam tamen, et dignas hoc carmine grates
Pro meritis referam: non ut clarissima Solis
Lumina maiori accumulem super aethera flamma.
Sed grati ut specimen pro Caesare pectore edam.
Fama DEI superest: tamen hunc sua facta referri
Delectat, versusque iuvant, et carmina Vatum,
Cumque Gigantaei memorantur proelia belli:
Et caelo expulsae superato Dite cohortes:
Ipse suas avido perceptat pectore laudes.
Non quod carminibus reddatur gloria maior:
Sed quia vult grata celebrari voce suorum.
Quid vero referam primum? quo fine quiescam?
An loquar antiqui generosos stemmatis ortus?
Virtutes ne canam, laudemque decusque Rudolphi
Caesaris, et quo se tollit super aethera, nomen?
Ingeniumne sagax? Magnum mihi panditur aequor.
Si praelustre genus, primaque ob origine Reges,
Et proavos videam atque atavos, patruosque, patresque:
Non alium certe decuit rectoribus orbis
Esse Larem: nullaque magis se stirpe potestas
Caesarea attollit: quam Divi stirpe Rudolphi.
Quis genus Archiducum? quis Pannona nesciat arva,
Virtutesque, virosque, et tantae nomina famae?

page 418, image: s434

Haud indigna coli, nec nuper cognita terris
Austria progenies, toto clarissima mundo.
Haec est ex humili magna ad fastigia terum
Quae forte erepsit: modicaque a gente profecta
Sanguinis Habspurgi, sublimes contigit axes:
Solis ab occasu, Solis quae crevit ad ortus.
Haec orbis victrix, Rhenum subiecit et Istrum,
Pannoniamque omnem domuit fortesque Carinthos,
Et Styros vicit duros, Carnosque rebelles:
Imposuitque pedem superatis hostibus orbi.
Haec lAthes in regno adiecit, Laribusque paternis
Hungariae sceptrum desertae, orbisque Bohemi
Regales fasces, dotalia munera, iunxit:
Dalmatiaeque agros, et quas Savus alluit urbes.
Nec stetit ad virides ripas septemplicis Istri:
Sed Rhenum transgressa, sibi Burgundica rura
Subdidit, armorum vi nulla: oramque secuta
Obtinuit longo Belgarum moenia tractu:
Flandrorumque urbes, Batavosque acresque Brabantos.
Et Frisi regnum: qua Balticus arva subintrat
Oceanus: ditesque tenent sua prata Chumanni:
Haec est, extremos quae dotem accepit Iberos,
Herculeas acie quondam transgressa columnas:
Et Mauros bello petiit, Poenumque [correction of the transcriber; in the print poenumque] ferocem
Stravit: et Ausonias aquilis victricibus urbes
Terruit. Haec postquam SiculisBalearidas arvis,
Sardiniamque omnem, Calabrorumque adderet oram.
Et victo Insubrum statuisset rure trophaeum:
Vincendos alio quaesivit in orbe colonos.
Oceani fines iuxta solemque cadentem:
Armoricae qua rura virent: ubi verior Atlas
Axem umeris torquet, stellis ardentibus aptum.
Huius pacificis debemus viribus omnes:
Quod laeta in patriis traducimus ocia terris:
Quod leges, quod iura valent: quod Teutona floret

page 419, image: s435

Tellus: finitimum quod nescit IberiaMaurum:
Quod nondum Venetum diciones possidet omnes
Turca ferox: quod Pannoniae victoribus urbes
Threiciis nondum parent: quod Styria nondum
Horrendis data praeda Getis: nec terminus umquam
Germanae dicionis erit: nec cornua Lunae
Victrices aquilas ScythicoMavorte domabunt.
Haec eadem Regum mater fecunda Ducumque,
Dive Rudolphe dedit tibi primae exordia lucis:
Qua populosa caput tollit sublime Vienna:
Danubii munita vadis: augusta Deorum
Terrigenum sedes, firmis tutissima muris:
Saepius incursus Solymanni experta furentis,
Et Mahometicolae tormenta minacia Bessi,
Nam pater Aemilius: Marie tibi diva creatrix,
Ambo Caesariis nati, proavisque nitentes,
Caesar et ipse pater: genus alto a sanguine Divum,
Caesaribusque decem, sceptrum ad regale Rudolphi
Nobilitata domus, spoliisque insignis opimis.
Hic mihi fas ultra metas excurrere, et ingens
Nomen, et armatas paucis attingere laudes
Archiducum: quo non genus est celebratius ullum
Iam triplici saeclo. Veteris quis facta Rudolphi
Nesciat: Habspurgae qui natus origine gentis,
Imperium Oceano, famam definiit astris?
Archiducum primus genitor: qui Caesaris olim
Austriacae fasces supremus intulit orae? [note: Rudolphus Comes in Habspurg, Landgravius Alsatiae: Primus Austriacaedomus Caesar. ]
Cuius si celebres cupiam memorare triumphos:
Certabunt utroque pares a cardine laurus,
Haec Rauracorum spoliis plena, illa Tribocum
Ditior exuviis: illinc Basilaea supinas
Victori palmas accepta clade tetendit:
Hinc Argentinae vidit fera funera praesul,
Et Galli antistes, magna cum strage suorum
Finibus Helveticis. necdum moderamina mundi

page 420, image: s436

Sumpserat illa domus, meritis dotata trophaeis.
Caesare iam patrio decimusque et septimus annus,
Imperioque orbus fuerat: cum moenibus urbis
Francivadi, septem statuunt de Caesare patres.
Pars ibi magna, legunt Angla de gente Richardum,
Pars aliqua Alphonsum Regem dicionis Iberae:
Pars bona BojemisOthocarum laudat in oris.
Omnes corrupti tantorum munere Regum.
Tandem plus valuit nummorum pondere virtus: [note: Electio Rudolphi. ]
Et comes Habspurga legitur de gente Rudolphus,
Caesar uti lapsum pro viribus erigat orbem
Non hic imperium nummis quaesivit et aere:
Non generis dono, non ambitione petivit
Caesareos fasces. Ultro se purpura Regum
Obtulit: et primus meruit regnare rogatus.
Ima solet summis, magni dominator Olympi,
Mutare: et rursum mentem attenuare superbam,
Depromens obscura DEUS: parvaque locatos
In re, sublimes magna ad fastigia ducit,
Non adeo claris natalibus orta iuventus,
Sanguine quae PoenoSiculum mare tinxit, et acrem
Antiochum, Pyrrhumque trucem, Bochumque cecidit
Sed bellatorum proles exercita in armis,
Matris ad arbitrium fustes portare recisos
Assueta, et stivis glaebam versare Sabellis.
Ergo ubi Caesareis Rex est admotus habenis,
Protinus in toto compescuit orbe rebelles
Imperio, inque suos monitus iurare coegit.
Hinc sibi Bisgaviam subiecit fortibus armis
Alsatiaeque urbes, Suevorum oppida cepit,
Marchiadaeque arces Badani, omnesque dynastas
Forte rebellantes infesto Marte subegit. [note: OthocariBohemiae Regis seditio. ]
Rex Othocarus erat, Bojemis clarus in oris,
Quem locuples regnum, et vultu fortuna benigno,
Tot Vartislai patres, atavique Bohemum

page 421, image: s437

Ductores tumidi inflabant. Huic Margaris uxor
Filia LeupoldiAustriadae fuit: ultimus orae
Qui dux illius fuerat moderatus habenas:
Ante quidem Henrico nuptum data virgo Suevo:
Cui geminam ediderat partu sacra femina prolem:
Heu praedam Manfrede tuam. nunc grandior aevo
Nupserat infaustis Othocaro huic undique taedis.
Namque auri caeco, terraeque impulsus amore
Austriacae thalami sociarat foedere Ductor
Improbus: et rupto genialis foedere lecti
Rursum aliam ducit, patriaque hanc eicit aula,
Atque omnem Austriados sua sub iuga pertrahit oram.
Longa referre mora est, quibus incitus ille ferarum
Eumenidum furiis, quas fuso sanguine caedes,
Quas strages dederit: Busiride saevior ipso,
Et Phalaris tauro, Phariisque immanior armis.
At fessi tandem cives infanda frementem,
Imperii ad proceres referunt: coramque recenti
Caesare Germano accusant de turpibus ausis.
Ille nihil motus, pergit saevire, novique
Caesaris imperium dementi pectore temnit:
Nec venit accitus: nec facta immania purgat:
Nec veniam supplex poscit: sed ad arma furenti
Concilio praeceps ruit: obsidibusque receptis
Austriadum armato late loca milite complet.
Sed nihil evaluit. Nam Caesar ubique potenti
Oppida Marte capit, quasque Austria continet urbes,
Quas Styri, Carnique tenent, fortesque Carinthi,
Omnes Imperio felici subdit et armis.
Ipsum etiam belli dubium (quis credere possit?)
Ante tubam, lituique sonos sub pacis iniquas
Compellit leges, genibusque advolvier almi
Caesaris, inflato turgentem pectore, cogit.
Non tulit hanc speciem Chunigundis, regia coniux,
Aut pellex [reg: paelex] potius, fastu praeturgida inani,

page 422, image: s438

Instimulatque virum renovato insurgere bello.
Paret hic uxori, et turmas conscribit equestres
Instauratque aciem vastique ex urbibus orbis
Auxilia accersit. Coniungunt signa propinqui
Marcomanes, Bavarique truces, cum Saxone duro,
Et Suevi potor, fortesque ad bella Silesi.
Ipse sed Hungaricis Caesar collegerat oris
Arma virosque: ducesque suis sociaverat Hunnis.
Stat Moguntinus fido pro Caesare praesul.
Antistesque Ubius, Rhenique Elector, et omnis
Francorum virtus: nec defit Sueva iuventus.
Quin etiam auxilium Rauracus et Alsata praestant,
Et qui Neccario potant de flumine lympham:
Quique Lyci ripas habitant, Istrique per oras. [note: Pugna Rudolphi Caesaris ad Heymburgum, adversum Othocarum Regem Bohemiae, An. [abbr.: ? ] 1279. Sept. [abbr.: ? ] 2. ]
Iamque ruunt, galeaeque tremunt horrore comarum,
Sub pedibus tellus gemit: instigantur in hostem
Aeripedes: primusque virum consurgere pulvis
Incipit: et spatiis utrimque aequaliter acti
Adventant: primique hostem mucrone lacessunt
Chumanni, Hungaricis equitum genus acre sarissis.
Concurruntt per inane sudes, et mutua fiunt
Vulnera: Concurrunt hastae, celeresque sagittae
Aera condensant, et ferreus ingruit imber.
Ceu quando effusa nigrantes grandine nimbi
Praecipitant: solidaque domos nive verberat Arctos.
Iam gravis aequabat luctus, et mutua Mavors
Funera: caedebant pariter, pariterque ruebant:
Cum Styri excedunt acie, et sola proxima vertunt.
Inclinat fortuna diem, durique Bohemi
Instant vi patria, Germanosque acrius urgent.
Tum Caesar delapsus equo, similisque ruenti,
Ad caelum duplices palmas cum voce tetendit:
Per sanctam, pie CHRISTE, crucem, per vulnera quinque:
Unde cruor fluxit, quo gens humana resurgit,
Ante ferae damnata neci, per spinea serta,

page 423, image: s439

Te precor. hac memores recolunt quae luce nepotes.
Adsis o placidus coeptis ingentibus, adsis:
Pelle feros hostes, et causam protege iustam.
Da nobis palmam: voveo tibi templa focosque
In crucis aeternum, DEUS Optime Maxime, honorem.
Vix haec ediderat: cum vertit terga Milodus,
Marcomanum ductor, summoque in cardine pugnae
Haerentem liquit: sequitur pars magna Bohemi
Militis, et campis, certorum ignara locorum,
Huc illuc fertur: pars concidit ense Chumanni,
Pars Germanorum victricibus occubat hastis:
Pars bona Danubii rapidis submergitur undis. [note: OthocariBohemiae caedes. ]
Ipse etiam geminos princeps Othocarus in hostes
Incidit: et ruptis lethalia vulnera costis
Accipit octodecim: ac prono sola vertice pulsat.
Plurima Danubius tunc nigris corpora lymphis
Volvit: et Euxinas prope decolor ivit in undas
Cedant Druse tui, cedant Traiane labores:
Cedant Scipiadae veteres. victoria nulla
Clarior, aut hominum votis optatior umquam
Contigit. Antiochi stragem Romana iuventus
Hannibalisque feri caedem, captique Iugurthae
Vincula non olim maiori excepit ovatu.
Postquam iam Marchae victus cecidisset ad amnem
Rex Othocarus, et insigni MavorteRudolphus
Palmam servasset: tum certo foedere, certa
Cum Venceslao pax lege sacratur: ut ille
Uxorem ducat natam de Caesare Gutam,
Et diadema haeres Othocari, sceptra paterna
Accipiat: cuius germanam AgnetaRudolphus
Ducat: et Austriadae, maribus de stirpe Bohema
Exstinctis, solio succedant rite Bohemo.
Tunc etiam Albertum, procerum poscente senatu,
Praeficit Austriacis natum: TyrolensisElisa
Cui nupta, AustriaciLeopoldi e sanguine creta.

page 424, image: s440

Nam pater AgnetemMeinhardus duxerat olim
Marchiadae Hermanni natam, Gertrude creatam
Leopoldi subole: patria quam caede fugarat
Rex Othocarus, et a sceptris amorat avitis. [note: Austria Archiducatus ab Habspurgenses devenit. Anno 1282. ]
Tum procerum assensu latis in moenibus urbis
Augustae, Albertum regali iure potentis
Pannoniae creat Archiducem, Styrosque superbos,
Carniolamque omnem tribuit, marcamque Liburnam,
Vendorumque oram praescripto limite signat.
Sic omni patriae sedato rite tumultu,
Omne quod Oceanum, gelidasque interiacet Alpes,
Exiguo annorum spatio pacavit: et armis
Plurima, plura oris loca maiestate subegit.
Tandem ferventi correptus febre per artus,
Clara triumphatis possedit sidera terris.
Fallor? an augurium divini nominis imples,
Dive Rudolphe
, atavi de nomine mite Rudolphi
Nomen habens: patriam nunc ut tutricibus armis
Consilioque iuves, verus super orbe Rathylphus? [note: Rudolphus, quasi Rhathylpus, a Germanicorahten und helffen. ]
Scilicet imperii dominos, orbisque futuros,
Hoc tanto decuit rerum de principe nasci.
Hinc satus Albertus, summos cui laurus honores,
Nassovio peperit laurus quaesita triumpho. [note: Albert.RudolphiF. [abbr.: Filius] secundus Caesar Austriacus. ]
Namque ubi Nassovium coetus damnasset Adolphum
Teutonius, sceptrumque viro, fascesque supremos
Dempsisset: capit arma manu, quae sumere iussus
Iam novus Imperio Caesar, Semtemplice lectus
A coetu procerum. Hinc Nemetum sub finibus orae
Nassovium valido Mavorte aggressus Adolphum,
Ingenti superat pugna, victumque trucidat. [note: Adolphi Caesaris e familia Comitum a Nassau electi caedes An. [abbr.: Anno] 1299. ]
Tum res Imperii tranquilla in sede locavit.
Opposuitque pedem turbae sceptrumque rebelli,
Et motas diro pacavit milite lites.
Ille Phyretarum comitem victricibus armis
Perdomuit, celsasque viri ferro eruit arces.

page 425, image: s441

Ille Brigantino posuit quoque litore castra:
Et DocobergaeasEligonis subruit arces
Invictus bello, Boreae vastator, et Austri:
Terribilis Mogo, debellatorque Bohemi:
Misnica cui sumptis extorsit moenia telis.
Obvius haud illi quisquam se impune tulisset
Armato: sive infestum pedes iret in hostem,
Seu spumantis equi foderet calcaribus armos.
Bissenas patrio commisit milite pugnas:
Bis senos retulit felici Marte triumphos.
Heu tamen insano quod perditur ense suorum:
Cognatique manu, et violenta caede latronum.
Quem non atra dies, non Mars submisit acerbo
Funere: non duri tulit inclementia morbi.
Princeps, aeterno dignus qui viveret aevo:
Munificus, largus, scelerumque acerrimus ultor:
Iustitiae vindex: pietatis amator et aequi:
Rebus in adversis animo imperterritus alto.
Cuius adhuc feros inter praelustre nepotes
Exsistit nomen: quod nec ventura silebunt
Tempora: nec densa condet sub nube vetustas. [note: FridericusAlbertiF. [abbr.: Filius] tertius Caesar Austriacus electus et coronatus: Anno 1314. ]
Quid loquar AlbertoFridericum patre creatum
Caesare: Caesareas itidem qui rexit habenas?
Egregius forma dux et fulgentibus armis.
Huic sudor per membra frequens, creberque recurrit
Halitus: et tepidi radiarunt casside vultus:
Dum sceptri sibi delatum tutator honorem:
Aeratoque pedem pergit opponere Marti.
Nam procerum coetus geminos elegerat uno
Tempore: qui sceptrum teneant Germana per arva
Augusti: Ludovicus erat dux Boius alter,
Alter hic Austriacis ductor Fridericus ab oris,
Ambo sobrini, Rudolphique ambo nepotes.
Illum praesul AquisgraniMoguntius ornat
Caesareo: hunc UbiusBonnae intra tecta coronat.

page 426, image: s442

Tunc turbae exsistunt: passim furialis Enyo
Arma movet, varium studia in contraria vulgus
Scinditur: inque decem bellum producitur annos.
Ac veluti magno discordes aethere venti
Proelia cum tollunt, animis et viribus aequi:
Non ipsi inter se, non nubila, non mare cedunt.
Anceps pugna diu: tandem Fridericus arena
Impare congressus, Bavaro dat terga sequaci:
Inque manus hostis venit, et munimina claustri
Dira subit: donec Leopoldi pectore fido
Fratris: et immenso (rara haec est gratia) nisu
Exemptus vinclis, tranquilla in pace, fideque
Illaesa, reliquae transegit tempora vitae. [note: Albertus 5.AlbertiF. [abbr.: Filius] AlbertiN. [abbr.: Nepos] AlbertiPron. [abbr.: Pronepos] Alberti 1. Abnepos. quartus Austriacus Caesar. ]
Sed neque carminibus te Rex Alberte tacebo
Quattuor Albertis patre avo provoque atavoque
Edite: quorum atavus lati fuit arbiter orbis,
Augustus Caesar. te forma decora iuventae,
Te facies, orisque nitor: te fortia membra:
Et quae de pulchro provenit corpore virtus:
Venturi memores aevi suscepit in annos.
Austria terra tuo pacata est undique ductu,
Motibus ante feris quassa, et civilibus armis.
Inde Sigismundus natam sibi iunxit Elisam
Connubio: generumque sibi te prole revinxit
Augusta: Moravosque dedit, dotalia rura.
Caesare quo terris sublato ad sidera caeli,
Hungariae regnum, Varadini in moenibus altis,
Cum trabea et sceptro, sociaque uxore tulisti.
Mox etiam fasces iussus tractare Bohemos
Annuis: et gentes refrenas ense rebelles:
Templaque praedantes Thaboritas fundis: et omnem
Ruris agrum pulso tutaris ab hoste Silesi.
Addo truces Moravi motus, Hussitaque bella,
Castraque SarmatiaeCasimiro imbellia victo:
Et trepidos Russorum animos: addo ense subactam

page 427, image: s443

Barbariem, gentesque feras, et quicquid ad Istrum
Threicio paret Regi. Nam Caesar habenis
Ut primum Imperii succedis, et alta rogatus
Sceptra tenes: poterasque tua ad regalia cogi:
Protinus ingentes deducis in arma cohortes,
Extendisque aciem: Graecaque repellis ab Alba
Turcarum vires, et Byzae moenia vertit.
Heu mortem invisam, quae tantum inopina profanat,
Aggrediturque virum. cum vix moderamina rerum
Imperii binis tenuisset fortiter annis. [note: Fridericus 3. aut potius 4. Ernesti ArchiducisF. [abbr.: Filius] LeopoldiNep. [abbr.: Nepos] Albertipron. [abbr.: pronepos] Alberti5. [correction of the transcriber; in the print 15. ] Abnepos: Quintus Caesar Austriacus. Anno 1440. Imperavit annis 53. ]
Quo vero referam Fridericum carmine Regem:
Cui pater Ernestus, genitrix Cymburga, Vitoldi
Filia Massovii: primis hic ductor in annis
Invisit Solymos, rapidum Iordanis ad amnem,
Cedriferique iugum Lybani, montemque Sionis
Conscendit, sancti subiturus busta sepulcri.
Mox ubi sobrinus cessit mortalibus auris
Albertus Caesar, supera ad convexa profectus:
Imperii proceres Francorum in moenibus urbis
Unanimi assensu, voto concorde, serena
Fronte legunt regem FridericumTeutonis orbi,
Imperiique viro sceptrum, atque insignia mandant.
Tunc et Aquisgrani praesul Moguntius urbe,
Imponit diadema comis, regnique coronam.
Acclamant omnes: vivat Fridericus ovetque:
Traiano melior Princeps, felicior ipso
Augusto, et Domino, tenuit qui moenia Byzae.
Haud mora, Concilium Basileae in moenibus urbis
Caesar adit LatiumquePapam, patresque salutat,
Et fera Pontificum componit voce duorum
Iurgia: NicoleoFelicem cedere Quinto,
Exorans, ortasque monens dissolvere lites.
Nec tulit insani bella audacissima Galli,
Concilium quibus ille sacrum turbabat: et omnes
Irarum stolidus Marti laxabat habenas.

page 428, image: s444

Namque illum Alsaticis repressit fortior armis,
Et Suitiae fregit gladiis, arcuque Trebocum
Contudit: ac patrias iterum detrusit in oras.
Post Italum ingressus multis cum millibus agrum
Desponsam exspectat, Lusitani sanguine Regis
Progenitam, facie Leonoram et corpore pulchram,
Ut thalami celebret genialia foedera pacti:
Imperiique Papa capiat sibi dante coronam.
Nullius est hominis facundia tanta, nec ullum
Eloquium, meritis quod possit promere verbis
Laetitias, plaususque Italum, ludosque frequentes,
Et quos huic LatiumFriderico fecit honores:
Dum thalami foedus celebraret: et obvia deinde
Pontifici, in tectis ferret vestigia Romae:
Ac geminam acciperet de ferro auroque coronam,
Praesulis impositam manibus. quid gaudia dignis
Versibus illius possit aequare diei?
Quis numero magnos Italum comprendere plausus?
O te felicem, totus cui militat orbis,
AugustiFriderice potens cognomine sacro:
Patria quem tellus Rheno comitatur et Istro:
Itala quem regio sublimem ad sidera tollit:
Que regum thalamis praedives Iberia dotat:
Cuius conspectum multis petiere Quirites
Vocibus, et patriae dixit sua Roma parentem.
Quid loquar Hungariae motus, motusque Bohemi
Limitis, et cladem bellis civilibus ortam:
Quam Ladislao facto iam rege, secundis
Sustulit auspiciis binae dans ocia genti?
Quid fera commemorem Burgundi Principis arma,
Finibus Imperii, murisque illata Novesi:
Quem nata Caroli sociali lege iugata
Aemilii nato pacavit: et hoste superbo
Absque armis domito, Burgundica moenia, et omnem
Belgarum tractum, dotalia regna recepit,

page 429, image: s445

Nunc socer: infestis qui nuper venerat armis?
Sic olim Hersiliam memorant a caede virorum
Retraxisse patres, excussa cuspide ferri,
Et generos soceris medias iunxisse Sabinas.
Nec vos Aemilium prolemque impune ligastis
Audaces Flandri: nec vos impune Viennam
PannoniaequeHunni tenuistis regna: nec urbes
Austriacas ferro quondam populastis inulti.
Tandem ubi Caesareas orbis moderatus habenas
Quinquaginta annis fuit ac tribus: obsitus aevo,
Et vitae plenus mortales deserit auras.
Egregius princeps: quem duro Marte togaque
Praelustrem, non bella magis finita triumphis,
Quam res civiles, et fama domestica rerum
Extulit ad superos: caelique in sede locavit. [note: Anno 1494 Mortuus. ]
Hoc primum patriae rerum sub praeside Musae
Erexere caput: meritae et sua praemia laudis,
Et foliis lauri consertam habuere coronam.
Nec DEUS ulli umquam diuturnius ante priorum
Annuit Imperium: nec pene quietius ulli:
Omnia dimidii si spectes tempora saecli. [note: Maxaemilianus I. Frider [abbr.: Friderici] 3F. [abbr.: Filius] Sextus Caesar Austriacus. 1486. ]
Filius hunc sequitur Maxaemilianus, et aequo
Munere regna capit, coetu septemplice lectus
Arbiter Imperii: quem victi pristina Galli
Finibus Artoicis sublimem gloria tollit.
Nam qua luce illi Maria de uxore Philippus
Nascitur, hac hostes viginit mille fugavit, [note: Anno 1478. ]
Collataque acie Ludovicum fudit, et armis
Exuit: ac natae geniali foedere bellum
Finiit, ut nato Galli societur amici.
At postquam fasces Germani ceperat orbis,
Quam bello fortis? quam duris asper in armis
Ille fuit? monstrant etiamnum saeva Salinae
Funera, Gallorum tellus Atrebatia cladem,
Coniugis ob raptum Gallo praedone, Britannae.

page 430, image: s446

Viribus his duros eiecit fortiter Hunnos
Austriacis oris: Regalemque ultor ad Albam
Signa tulit: TurcasqueSavo, regnisque Liburnis
Depulit hinc, victorque Idem tot Geldria solus
Milia Flandraeam misere vastantia terram
Contudit: et profugos defendit ab hoste colonos.
Norica quin etiam populantes arva Bohemos
Bello repressit? validisque coercuit armis.
Nec furor hunc Galli, Latium vastantis: et urbes
Campanas regi male praeripientis Ibero,
Terruit: opposito quin milite civibus urbes
Redderet: et crudi raperet de faucibus hostis.
Nec levis Insubrum feritas bis victa, bis armis
Perdomita, hic quicquam potuit: nec falce timendus
Horrisona GrittusVenetorum hunc movit ab oris.
Extinctique forent penitus, nisi Caesaris iram
Supremus Romae antistes veniaeque paratum
Pectus, terrificas pressissent Martis habenas.
Quid Decios, Drusique genus miramur et Afris
Horribilem Marium, aut referentem signa Camillum?
Fama vetus Cossum taceat, taceatque Catonem,
Et Gracchi genus, et geminos duo fulmina belli
Scipiadas, et te sulco Serrane serentem.
Omnibus hic prior est: nec bello maior et armis
Ante fuit quisquam Austriaco de sanguine Regum.
Addo partes pacis, populoque aequata paterno
Iura, animumque viri sollerti Pallade cultum,
Literulisque bonis tinctum: linguamque polito
Praestantem eloquio, seu Gallica, sive Latina,
Sive Itala effari semota casside vellet.
Digna legi virtus. Adeo illi vita modesta,
Ingenuique pudoris amans: ut verba caveret
Ludicra: nec naturae operas nisi solus, et omni
Tutus ab arbitrio, ceu virgo insignis, obiret.
O impurati vestris hinc sumite, vestris

page 431, image: s447

Moribus exemplum: quos verba obscaena profari,
Res gerere obscaenas nostro non paenitet aevo.
At non hoc animo Caesar fuit Aemilianus:
Non hoc ingenio: vestris sed moribus impar.
Heu quantum ille sui moriens, toto orbe reliquit
Teutonio desiderium: canentia postquam
Velsaeis letho sub tectis lumina solvit? [note: Carolus V. PhilippiF. [abbr.: Filius] Maxaemiliani 1. Nep. [abbr.: Nepos] Septimus Caesar Austriacus. Anno 1519. ]
Carolus hunc Quintus tam claro nomine Caesar
Insequitur: victorque viros supereminet omnes,
Imperii tutor: tuus o ter maxime quondam
Aemiliane nepos: Rheni pacator et Istri.
Magnanimum cui pectus erat, mens altior omni
Fortuna. quibus ille armis sacra frena regebat
Teutoniae, et totum librabat sensibus orbem.
Hic postquam successit avo, fascesque supremos
Imperii accepit, procerum mandante senatu:
Prima rebellanti fecit bella aspera Gallo.
Insubrum terris, cum, rupto foedere, latum
Celticus implevit campum furor agmine Martis.
Anceps pugna diu, Ticini donec ad undas
Captivum duxit Papiae sub moenibus altis
Gallum, Caesareis fidus Fronspergius armis.
Tunc passim indomitos furor exercebat agrestes
Panicus, insana pro libertate ruentes,
Ius contra, et sacras leges, canumque senatum:
Sed DEUS in melius retulit, turbisque repressis,
Teutoniam antiqua pacatam in sede locavit.
CarolusHesperiis aberat tum Caesar in oris,
Hoste ubi dimisso, simul obsidibusque receptis,
Cum Nympha thalami celebrabat foedera pacti,
Cui pater Emanuel, Olysippo clarus in urbe,
Rex hominum Celtis qui miscent nomen Iberum.
At Gallus, suadente Papa
, nova moverat arma,
Foederibus ruptis, Italaque excludere terra
Caesareos omnes, sententia certa manebat.

page 432, image: s448

Hic furor exarsit Germani militis, urbem
Imperii dominam capere, et feralibus armis
Romanum delere Papam: subit ira rebellem
Ulcisci populum, et condignas sumere poenas.
Ergo duces operum, ante alios Borbonius acer,
Invadunt urbem, portisque patentibus omnes
Accipiunt socios, atque agmina conscia iungunt,
Defensi tenebris, et dono nubis opacae.
Diffugiunt cives, et totus cum Patre summo
Cardineus cedit sacra in Capitolia coetus.
Non secus, ac quondam Senonumgrassantib. [abbr.: grassantibus] armis,
Cum deploratae capta essent moenia Romae:
Providus arripuit TarpeiamManlius arcem.
Mox etiam patriis Solimannum depulit oris,
MartePalatini non inferiore Philippi,
Regem Threicium: qui Pannona ceperat arva,
Et nunc Austriacam aggressus vastare Viennam,
Omnia crudeli ferro popularat et igni.
Sic parvo annorum spatio tres ille Monarchas
Armis devicit, maiestati

[Gloria]

EPITALAMION IN CARMEN NUPTIALE, DE IISDEM NUPTIIS, SCRIPTUM A M. [abbr.: ? ] IAcobo FrischlinoBalingensi: Scholae Weiblingensis Moderatore.

Sic redit auricomus quondam post nubila Phoebus
Cum terrae pluvia commaduere diu.
Sic, postquam saevae requierunt frigora brumae,
Hibernum reparat mitior aura solum.
Nec fera perpetuo furit inclementia caeli:
Nec pelagi semper verberat Eurus aquas.
Ver redit: et verno redeunt cum tempore flores:
Iam nova de viridi cortice gemma tumet.
Nunc et opaca suis operitur frondibus arbor:
Prodit et in summum seminis herba solum.
Nunc tepidum volucres concentibus aera mulcent:
Ludit et in pratis, luxuriatque pecus.
Nunc blandi soles: ignotaque prodit hirundo:
Et luteum celsa sub trabe figit opus.
Nunc salicum tunicas labris modulantibus inflat
Rusticus: et longos decipit ore dies.
Nos quoque laetari decet, et nova prodere voce
Carmina: dum foedus DUX geniale ferit.
Salve festa dies: binos optata per annos:
Salve Tecciaco lux ter amoena solo.
Dicite magnanimo cuncti pia carmina sponso:
Dicite io Patres: dicite io pueri.
Tempus enim luctus, defletum pectore tristi,
Praeteriit: et nunc laetior hora venit.
Est modus in rebus: neque nos squalescere luctu
Condecet: et lacrimis debet adesse modus.
Sic pius Abramus, Cetura coniuge ducta
Pensavit vidui tristia damna tori.
Sic AbavusLudovice tuus, post funera binae
Coniugis, est aliam nactus in orbe parem.

page 365, image: s381

Margaris huic uxor, Clivensis filia Adolphi
Prima: sed hanc postquam mors inopina tulit:
Heinrici viduus Boiorum sanguine Elisam
Progenitam, thalamum iussit inire suum.
Hinc satus Ebrardus, Ducis inclita fama secundi,
Et comes Heinricus: qui tuus est proavus.
Sed quando hanc etiam stravissent funera nuptam:
Iamque aegram premerent tertia fata domum:
Illi sibi Allobrogem coniunxit foedere sacro
Margarin: Ammadeo de Genitore satam.
Quae binos itidem sepeliverat ante maritos:
Te primum, o Siculi Rex LUDOVICE soli:
Te Dapifer Rheni, Princeps Ludovice, secundum:
Tertius in fato cui subit iste Comes.
Haud secus ablata per funus flebile, prima
Coniuge, quae vere Dorotheaea fuit:
Nunc Wirtembergae Domino DEUS annuit aulae:
Coniugis alterius participemque facit.
Scilicet hoc meruit pietas in principe nostro:
Et priscae verus religionis amor.
Nam quis Ludvicum, quem Wirtenberga creavit,
Nesciat insignem religione Ducem?
Et qua mente DEUm timeat, qua numina CHRISTI
Virtute atque fide, qua pietate colat?
Haec virtus una, ante alias prastantior omnes.
Aeterna verum nosse salutis iter.
Nec minor est sponsae pietas, morumque pudica
Integritas, vitae perpetuusque tenor.
Haud illam nobis viles perperete parentes:
Edita sed prisca provenit illa domo.
Est Antiqua domus, famaque vetusta priorum:
Clara Palatinae nomina gentis habet.
Ex hac sponsa venit cognominis URSULA primae
Uxori: raptam quam sua condit humus.

page 366, image: s382

Huic Pater insigni pietate fideque Georgus
Ioannes: studiis deditus usque bonis.
Nam leges et iura fori civilia doctus,
Scit normam iuris iustitiaeque viam.
Interpres fuit is legum non ultimus olim.
Urbs ubi nunc celebri nomine Spira iacet.
Namque fori praeses fuit Imperialis: idemque
Quod Minos patriis, quod Rhadamantus agris
Consiliis atque arte potens, et fulmine linguae:
Praesidium iuris, iustitiaeque decus.
Salve praeclarum specimen virtutis avitae:
O Patriae salve gloria summe tuae.
Salve tota dies: albo signanda lapillo:
Salve Tecciaci sponsa venusta Ducis.
Non te paeniteat fortunatissima Nympha,
Huic te quod nuptam contigit esse Duci.
Nam licet antiquo sis stemmate clara parentum:
Et genus a celsa nobilitate trahas:
Non virtute sua, non sanguine sponsus avito
Hic tibi, non patris cedit imaginibus.
Quae tibi si vellem nunc omnia prodere versu:
Iliaco maius codice surget opus.
Aspice tu saltem, laetantur ut omnia passim,
Dum festos intras o pia virgo, toros.
Aspice turmatim Waiblinga civis ab urbe
Ut ruat, et sponsae det pia vota tibi.
Aspice Grüninga veniant quot ab urbe cohortes,
Atque Leonberga nunc quot ab urbe ruant.
Aspice Canstadio collectam rure phalangem.
Nam simul egressi sunt ibi mille viri.
Mille etiam Stuccardaeis e moenibus adsunt,
Ducturi ad nostros te, pia virgo, Lares.
Omnes ingeminant plausum, votisque precantur,
Felicem hunc nostris civibus esse diem.

page 367, image: s383

Annuat ut CHRISTUS coepto, thalamumque secundet.
Et det fecundi pignora multa tori.
Huc ades, exclamant, pater optime, Spiritus alme,
Et fili votis huc ades ipse, piis.
Da nunc te facilem DEUS Optime Maxime patrem,
Aspiraque novis, quo potes ore, toris:
Semper ut illa vetus Teccaeae gloria gentis,
Et Wirtembergae floreat arcis honos.
Floreat arcis honos, vigeant pietasque fidesque,
Et maneat verae religionis amor.
Vive diu Ludovice, tua cum coniuge coniux:
Sitque tuus felix, et sine labe torus.

eteozichom.

Ut MaiUs bis qUInqUe dies LUstraVerat Iste:
Ursula cum Tecco Principe sponsa fuit.

page 368, image: s384

PANEGYRICI TRES DE LAUDIBUS D.D. [abbr.: ? ] MAXAEMILIANI II. et RUDOLPHI II. MAXAEmilianiF. [abbr.: Filius] RomanorumImpp. [abbr.: ? ] semper Augustor: PP. [abbr.: ? ] FF. [abbr.: ? ] ac Germaniae, Hungariae, Bohemiae, etc. Regum: Archiducum Austriae, Ducum Burgundiae, Comitum Tyrolis, etc.

HABES IN HIS LIBRIS, DECEM AUSTRIAcorum Caesarum historiam tanta brevitate, tantoque studio comprehensam ut maiori vix possit.
PANEGYRICUS PRIMUS. DE LAUDIBUS MAXAEMILIANI II. Rom. [abbr.: ? ] Imp. [abbr.: ? ] Augusti P.F. [abbr.: ? ] etc. ab Anno Christi 1527. usque ad exitum Caroli V.
[note: Edit. [abbr.: ? ] Anno Christi 1577. ]

Pulsa Fides terris, quae quondam regna colebas.
Aurea, nunc raro prospectas numine gentes:
Huc vittata, comam, et ferali cincta cupresso
Tempora: qualis eras Traiano Caesare rapto:
Mitibus exsequiis: ades et mea dirige coepta,
Conatusque iuva vosque o gratissima Divis
Numina, Pierides manibus date lilia plenis.
Purpureos spargam flores, animamque parentis
His saltem accumulem donis, et funera plangam.
Este procul, quorum mens est adamantina, et omni
Asperio scopulo. Rex est, qui fletur et orbis
Arbiter: AustriacisRex Aemilianus in oris
Maximus: haud ulli veterum virtute secundus,
Sive fide, seu quis pace est expertus et armis.
Et quis non doleat? quis non pia pectora questu
Rumpat inexpleto? plorat viduata marito

page 369, image: s385

Caesare praelustris Marie: manibusque capillos
Implicat, et sanctum conspergit pulvere vultum.
Ipse etiam celeres genitoris filius annos
Caesar, et immites credit properasse sorores.
Macte pio fletu Caesar, gemituque Rudolphe
Macte pio: dabimus, quae fas, solamina dignis
Luctibus, aeternasque ultro sacrabimus umbris
Inferias. Patrium tu Eoa messe sepulcrum.
Sparge: et ab extremis venientia cinnama terris
Inde rogo. Tyrioque amici lacrimabile corpus
Murice: ut Arabios exhalet fumus odores:
Ut Germana suum gestent pia colla parentem:
Ut resonent planctu regna omnia: totus ut agmen
Funereum iunctis exercitus ambiat armis.
Conde etiam tumulum vivo de marmore, et omnes
Artificum curas vultum signare fatiga.
Munera nos nullis posthac arsura feremus
Ignibus, aeterno decorantes carmine patrem.
Quamvis ipse suo manet immortalis honore,
Nec laudis maioris eget: quem gentis origo,
Quem patrium decus aeternat, quem propria virtus
Et pia coepta beant, verisque coloribus ornant.
Non illi obscurae plebeio a sanguine gentis
Linea: non proavis orbatum stemma: sed ingens,
Sed praelustre genus: quod totum sceptra per orbem
Sparsit, et imperii summas tractavit habenas. [note: Ferdinandus ImperatorMaxaemiliani Caesaris pater. ]
Nam Ferdandus erat genitor genitore Philippo
Editus, Aemiliique nepos, hoc nomine primi
Caesaris: et frater Germani Caesaris idem,
Idem sublato super aethera Caesare Caesar:
Archiducum suboles: rerum quo frena tenente
Bellorum abiectis, tranquillo tempore, signis:
Laurigeras MavorsGermana per arva secures
Pacatis gessit manibus: potuitque micantem
Loricam mutare toga. Soror ipsa remotis

page 370, image: s386

Armorum sutis, placidas vectare curules
Caesaris? et trabeam manibus praeferre supinis
Tum non erubuit: nec quemquam fama fefellit
Iustitiae. Germana pium, Germana benignum
Ora habuit Regem: nec tali Caesare quisquam
Turbavit pacem, tranquillaeque ocia vitae.
Cumque prius totum domuisset Carolus orbem
Victor, et in populos vertisset tela rebelles:
Nunc Italos fines, nunc Gallica rura potenti
Marte petens, nunc Teutoniam victricibus armis
Invadens: qua Rhenus agros, qua perluit Ister:
Huic DEUS imperium sine vi, sine sanguine fuso
Annuit: et placidae concessit tempora pacis.
Non minor est virtus armis quaesita, tueri
Legibus: infesto quam res acquirere bello.
Quid mores memorem divino Caesare dignos?
Exemplumque boni Regis? quis mitior illo
Princeps, aut sancti fuit observantior aequi?
Quis melior iudex pacisque sequester, ubi ortae
Spectabant litem aut bellum lacrimabile turbae?
Non ille ignarus legum, iurisque Latini:
Non rudis Ausoniae, non artis amabilis expers:
Sed doctus princeps, et summus amator honesti. [note: AnnaHungariae et Bohemiae Regina, Uxor Ferdinandi, Maxaemiliani mater. ]
Uxor erat veterum pronata e sanguine Regum
Hungariae qui Sauromatas iunxere Boemis:
Pannoniamque omnem tutati fortibus armis,
Regnorum gessere trium decus atque coronam.
Nam Ladislaus genitrice creatus Elisa,
Progenie Augusti, (Latias qui flexit habenas
Imperii, et duros sua sub iuga subdidit Hunnos)
Atque idem proles Alberti posthuma Regis:
(Caesareos itidem socero de Caesare fasces
Qui cepit) lecti partem sibi fecit Elisam,
Sarmatico quondam Casimiro rege creatam.
Hinc satus HungaricisVladislaus in oris, [note of the transcriber: METRIK??? ]
Rex armis opibusque potens: qui coniuge Franca

page 371, image: s387

Annam progenuit, claram virtutibus Annam,
Uxorem Fernande tuam. sic sanguine ab uno
Se scindit genus amborum. Nam sextus ab Anna
Stirpis avus patriae, genti communis utrique:
Atque idem sextus patrum Fernande tuorum,
Quae vero conferri illi, si praemia formae
Aspicias, Nymphe possit? quae Gratia possit?
Quae Tanaquil, si sensa animi sollertia culti
Respectes? quae Penelope? quae Claudia possit?
Quae gravis incumbens casto Lucretia ferro,
Ingenuum possit Reginae aequare pudorem?
Quin etiam hospitibus communis portus, et aegrae
Confugium turbae fuit: et miserata dolores
Oppressorum, inopes verbisque opibusque levavit. [note: Hospitium publicum Viennense. ]
Monstrat adhuc largae monumentum nobile dextrae
Clara Vienna: gregi structam sapienter egeno:
Annae opus, hospitibus miseris aegrisque parata
Limina, Tarpeiis non inferiora columnis.
Fortunati ambo, divus cum coniuge diva
Caesar, et hinc nati, quique enascentur ab illis.
Qualis hic Aemilius, tantis natalibus ortum
Qui trahit: Imperiique huius moderamina gessit:
Omnia Fernando similis mentemque fidemque:
Inque pari Pacis studio, pare iuris amore,
Iustitiaeque pio cultu, et praestantibus ausis. [note: Ann. natal. [abbr.: Annus natalis] Maxaemiliani 1572. ]
Hoc nascente pater Budam Pestumque recepit,
Pannonias urbes, et finibus expulit hostem
Threicium, inque fugam convertit Iazygis arma
Vaivodae, et regni accepit Diadema Bohemi:
Sceptraque Pannoniae, rapidum trabeatus ad Istrum. [note: PhilippusHispaniae Rex natus. ]
Victrici obtinuit dextra. Simul orbe remoto,
Auriferi qua lympha Tagi regale Toletum
Alluit, HispanumRegina IsabellaPhilippum
Ediderat: pulchra faciens te prole parentem
Carole: quae patriis olim succederet heres

page 372, image: s388

Imperiis, placidaque urbis dicione teneret.
Tunc auro intumuit Tagus, et grave flumen Iberus
Lenior effluxit: vitreisque AtlanticaThetis
Luxuriabat aquis: tum floribus omnia vernis
Induta et roseis stabant evincta coronis:
Flumina tum mellis, nivei tum flumina lactis
Erupere solo: tum flavis Ister arenis,
Candida purpureis mutavit ovilia lanis.
Tum fulvum sacris volvit natalibus aurum
Rhenus, et Eois complevit litora gemmis.
Venit et excelso Themis aethere: venit Olympo
Austraea, ardentis deserta sede Leonis:
Utraque Diva potens, caelesti semina creta:
Utraque magnorum custos invicta parentum,
Et Regum nutrix. Quarum prior arva Toleti,
Occiduumque subit orbis latus, altera Eoos
Archiducum fines petit ocior haec uti Magnum
Aemilium uberibus sibi nutriat, illa Philippum.
Accedunt Themidi comites navalis Enyo,
Et vindex Nemesis, Virtusque et amicta trophaeis
Cana Fides, niveisque volans Victoria pennis.
Nec suus Astraeae defit comitatus amoenae
Virgineus: quam pone hilari Concordia vultu
Insequitur, spicamque tenens Pax aurea fertur,
Gratiaque et felix Pietas, et mellea Pitho.
Protinus officii partitae munera, cunas
Circumstant: escasque parant, atque ubera praebent:
Pars manibus gestant: Pars undis corpora tingunt.
Vota facit Pietas, componit Gratia vultum,
Os tenerum pueri Pitho balbumque figurat,
Affaturque, docetque loqui: Pax limine pellit
Terrores: placidamque indit per membra quietem.
Iustitiae inspirat ferventem Astraea calorem.
Iamque ubi paulatim patriis adolesceret oris

page 373, image: s389

Aemilius princeps: en patruus arbiter orbis
Hesperiis infert terris, natoque Philippo
Consociat, primis amor ut constaret ab annis
Mutuus, et charos connectat gratia fratres.
Non hic desidias molles, non marcida luxu
Ocia, non somnos Virtus permisit inertes:
Sed durare manus, et fortia membra laborem
Perferre edocuit: morumque aevique magistrum
Addidit imbellis, certo qui foedere legum
Et premere, et laxas sciret dare doctus habenas:
Ingenuasque animis indat puerilibus artes:
Et cruda teneras exerceat indole vires.
Sic Samius praecepta Numae, sic mitis in antro
Tradere Phyllirides animoso iussus Achilli.
Omnibus hoc stadio prior Aemilianus inibat
Certamen, studioque omnes superabat, et acri
Indole: nec libris cedebat mollior aetas: [note: Studia Pueritiae. ]
Quicquid Smyrna dedit, sublimes quicquid Athenae
Quicquid Roma vetus librorum, et Mantua dives:
Quicquid Agenoreae docuerunt limina sedis:
Viribus id totum ingenii sollertibus hausit,
Sic Pitho monstrante viam, clavumque tenente
Ambrosia Charite. Hinc pacis moderamine ductus
Spicula Pelidae manibus tractare cruentis,
Et nimium laxas irae damnabat habenas:
Aeneae pia facta probans, non effera Turni
Arma, nec Hetrusci furialia bella tyranni.
Non rabies illi placuit damnosa Periclis,
Non leve Cliniadae, et quovis variabile vento
Pectus, et insani numquam vis grata Cleonis:
Illi gratus erat benefido pectore Cimo,
Gratus Theramenes, Niceratoque creatus,
Miltiadaeque fides, et cauta Themistoclis arma:
Gratus Aristides patriae iustissimus unus
Qui quondam fuit, et turbae non asper egenae

page 374, image: s390

Gratus erat Curius: Latio qui litore Pyrrhum
Depulit: argenti gratus contemtor et auri,
Fabricius: nulli cui pervia pectora culpae,
Non illi rabidus Varro, ductorque placebat
Flaminius, caeco qui verteret omnia casu:
Sed qui consilio rerum momenta sagaci
Perpendens lento rapidum luctamine Poenum
Compressit Fabius: quique hostibus arma Camillus
Intulit, et signa Ausoniae captiva reduxit.
Sic Nemesis iuvenem, sic virgo Astraea docebat.
Scilicet in mores abeunt studia ipsa, suosque
Cultores primis deinceps comitantur ab annis:
Et semel imbutum conservat testa saporem.
Addo habiles artus, et membra laboribus apte
Consuefacta suis? praeceptaque fortis Enyus,
Quaeque Themis docuit: sub dio ducere vitam:
Pauperiemque pati: frigus tolerare Notosque:
Et solis perferre iubar: non cedere nimbis
Planitiem cursu, valles evincere saltu:
Ascensu superare iugum, vada caeca natatu.
Tum varias belli Victoria perdocet artes:
Qui locus aut fossae sit idoneus, aut mage vallo:
Unde aqua prorumpat quibus opportuna ferantur
Frumenta e terris: aditus quis durior hosti,
Commodior sociis: quae faustae tempora pugnae
Optima: quove aciem deceat componere caelo:
Qua pedites, qua fidi equites statione locandi:
Qui dextrum cornu teneant, cornuve sinistrum,
Aut mediam servent aciem: quae velitis alae:
Quis melius quadratum ordo consistat in agmen.
At Bellona sagax, quo sit discrimine miles,
Edocuit: quis equum curvo convertere gyro:
Aut per planitiem celeri transmittere cursu
Aptior: aut sudibus melior, volucrive satitta
Emissove hostem possit contingere plumbo.

page 375, image: s391

At ne per vanas credas mea carmina laudes
Errare, et nimium laxis procurrere habenis:
En bellis experta cano. nam Gallia testis
Landresiumque ferox, et Sandiosiria tellus: [note: Primum Maximiliani tirocinium in bello Gallico. Anno 1544. ]
Quam patrui ductu domuit victricibus armis
Pars ingens belli: cum nondum septimus illum
Annus ab undecimo caperet. tum pace sequestra
Archiducem genitor veteri pro more creavit
Limitis Austriaci: et genti dare iura Bohemae
Iussit, et Imperii paulatim assuescere habenis. [note: MaxaemilianusAustriae Archidux Bohemiae praeficitur. ]
Hic velox pietas, velox prudentia et aevo
Maior, adhuc teneris sese ostentabat in annis.
Nam iuvenis solio Fultus genitoris eburno
Noscebat causas gestarum ex ordine rerum:
Iuraque dicebat: veterumque exempla secutus
Iudicio sancti dirimebat facta senatus.
Fronte suus fulgebat honos, sua gratia linguae:
Et nitor ori inerat, mens verae conscia laudis.
Tum Regem agnoscunt proceres, patremque futurum
Nunc olim patriae: et taciti suffragia vulgi
Decernunt illi, quicquid post detulit orbis. [note: Bellum SmalcaldicumAn. [abbr.: Anno] 1546. gestum. ]
Ecce autem subito tristis consurgit ab axe
Tempestas pacem turbans, orbisque quietem
Teutonii: dirisque implet rumoribus urbes,
Accenditque animos fervente cupidine Mavors.
Undique collecti coeunt proceresque ducesque:
Infandumque omnes contra magna omina bellum:
Contra fata DEUM, perverso numine, poscuntt.
Tum patriis Caesar circum stipatus Iberis,
Et gente Ausonia, et Bavarum tutricibus armis:
Austriadumque ope succinctus, frameaque Bohema,
Pronus in arma ruit, Martemque fatigat Iberum.
Urget honor sceptri, et gentis tutela paternae,
Et priscae pietatis amor, pacisque cupido.
Illos servitium sub religione Paparum

page 376, image: s392

Hortatur, vitam pro libertate pacisci,
Heu quantum inter se bellum, si proelia ferro
Miscuerint, quantas acies stragemque ciebunt?
Ne proceres, ne tanta animis assuescite bella.
Adveniet iustum pugnae (ne accersite) tempus:
Cum ferus HungaricasSolymannus destruet urbes:
Et Styros vastabit agros, populumque Carinthum
Servitio premet, et victis dominabitur Hunnis:
Multaque Christiadum vinctis post terga lacertis
Milia servitium patrio deducet ab Istro.
Tum certare odiis tum ferrum acuisse licebit.
Nunc sinite, et placidum laeti componite foedus.
Quo ruitis tandem? quo quo Germana iuventus
Tenditis? indomiti iam succubuere coloni.
Et victas praebet iam dudum Gallia palmas.
Nulla hic seditio. Pater est, pater optimus: orbis
Arbiter, Austriacis divinus Caesar ab oris:
Quem bello petitis: fera ponite, ponite tela:
Nec patriae validas in viscera vertite vires.
Tuque prior, tu parce: genus qui ducis olympo:
Proice tela manu, ter maxime et inclite Caesar.
Non hi te imperio cupiunt detrudere avito:
Non ferro veniunt divi populare penates
Caesaris, aut raptas a templis vertere praedas.
Non furor hic animis, non tanta superbia genti.
Non truce Caesareum petitur caput ense, sed una
Religio: patriae maneat quae libera terrae:
Non in verba Papae iurare addicta Latini.
Abstineas Pater: et pacem de civibus aequam.
Sed quid ego haec? Raptis concurritur undique telis.
Classica iam sonant, et Teutonis ora tumultu
Omnis coniurat trepido: saevitque iuventus
Germana et latos vastant cultoribus agros.
Ipse etiam Caesar diverso Regia tractu
Moenia deseruit, validisque supervenit armis

page 377, image: s393

Hesperiae gentis: ripamque binominis Istri
Obsidet. ancipiti dubius Mars errat in orbe. [note: Maxaemyl. [abbr.: ? ] virtus in bello Smalcaldico. ]
Tunc vero patruo Maxaemilianus, ab ora
Marcomaum, et duri metuenda sede Bohemi
Auxilia adducit, sociosque ad bella coegit:
Qui caput obicerent, fido pro Caesare, diris
Hostibus, et quoties ita rerum posceret usus,
Auderent forti Regem defendere bello.
Iamque omnis campis exercitus ibat apertis:
Cum subito fortuna vices mutavit, et hosti
Attulit exitium, Germanaque castra diremit.
Excessere loco, et patriam rediere sub Arcton.
Saxones, et Suevis armati viribus Hessi:
Ut iunctis patriae servarent moenia terrae
Agminibus: gravior quae bello invaserat hostis.
Sic sine vulneribus, sine caede, et sanguine fuso
Constitit iste labor, firmataque foedera pacis,
Clementisque iterum pacata est Caesaris ira.
Hic tuus enituit decor Aemiliane loquendi,
Ora super gressus Pylii senis, oraque Regis
Naricii: cum pro trepidis mollissima victis
Verba ministrares, iratum flectere patrem
Et patruum doctus, mira dulcedine vocum:
Aurea civili redimitus tempora quercu. [note: Comitia AugustanaAn. [abbr.: Anno] 1547. celebrata. ]
Mox ubi conventus AugustaeCarolus egit,
Comitiisque patres Germano ex orbe frequentes
Imperio accivit: tibi primas obtulit uni
Dicendi partes, voluitque exordia rerum
Tantaram, Aemilii verbis, atque ore diserto,
Consessu in medio procerum, iusto ordine pandi.
Tanta erat eloquii facundia, tanta sonorum
Copia: ceu quando Zephyri spirantibus auris,
Nix resoluta iugis, valles decurrit in imas:
Et magno cumulo vernarum fertur aquarum.
Caesaris interea Hispanis adoleverat oris

page 378, image: s394

Filius: Hesperiasque arces, BaetimquePhilippus
Auriferique fluenta Tagi, Gadesque regebat.
Quem pater Augustam terris accibat Iberis:
Ut Belgas, Batavosque illi, Frisosque colonos
Et Sacramento Flandorum obstringeret urbes,
Tum Maxaemilium, patre non renuente, penates
Servare Hesperios iubet: et succedere nati
Fascibus: ac patrui regnumque vicemque tueri. [note: IsabellaCaroli V. Uxor mortua. ]
Iamque novem exierant transactis mensibus anni:
Ex quo fida tori consors Isabella supremi
Hesperiae regina plagae: pia Caesaris Uxor:
Cesserat ad superos, terrenaque liquerat arva:
Sola uti maternas servaret filia sedes:
Iam matura viro, iam pleno nubilis aevo,
Multi illam magno e Latio, totaque patebant
Hesperia, reges: proavisque atavisque superbi,
Magnanimique Duces. subit anxia cura parentem:
Quem potius regnisque patrem, nataeque maritum
Prospiceret. toto quaerenti nullus in orbe
Dignior occurrit: qui iure ligare iugali
Progeniem posset: quam Maximus iste paterni
Aemilianus agri, virtutumque aemulus heres.
Hic legitur, cunctosque Duces quos obtulit orbis
Exsuperat solus: toti praelatus Ibero:
Et gener Augustis, olim pater ipse futurs.
Tunc ubi iam fido parat ire satellite longum
Aemilianus iter, digressu paene supremo,
Vocibus his Caesar iuvenem compellat iturum: [note: Oratio Caroli V. ad Maxaemilianum in Hispaniam abiturum. ]
Austriadum columen, Maxaemiliane, penatum,
Vir praestans animi, cuius mihi robur in armis,
Pace probata fides, mens nulli obnoxia culpae.
Non equidem obscurum tibi, Teutoniaeque iuventae
Esse reor, quam dura tuae provincia sorti
Obtigerit: qui Thyrreni maris ire per undas
Iussus es, et gentem frenare rogatus Iberam:

page 379, image: s395

Solus ubi externos inter versabere cives,
Nec Patrui auxilio nec fidi pectore patris
Cinctus, et ignotis ignotus forte colonis.
Quare age, quae mentem teneat sententia nostram,
Percipe: et imperii sociam tibi iunge fidelem.
Est mihi, paene aequo pubescens sidere tecum,
Filia, iamdudum non immatura marito.
Praelustris Marie, mentem formosa, genasque,
Quantus honor, quantusque pudor (fas dicere patri)
Tu quoque vidisti quondam puerilibus annis,
Hesperiae imbueres animos cum moribus aulae.
Hanc tumidi sceptro, et late dominantibus armis.
Optavere viri: thalamumque fidemque procorum
Maxima turba petit. Longum enumerare Latinos,
Hesperiosque duces, et Franca per oppida matres
Spem generis. sed enim nulli sociare procorum
Mens mihi: quando viro nostrae coniungere gentis
Fata DEUM poscunt: tibi soli hic sanguis, et aulae
Cura meae, longo promittitur ordine fati. [note: Maria, Caroli V. filia despondetur Maxaemiliano. Anno 1548. ]
Teque adeo paribus suadent in regna vocari
Auspiciis: hinc progeniem virtute futuram
Egregiam, et totum quae viribus occupet orbem:
Austriacumque ferat caeli super ardua nomen.
Quod si nostra tibi Maxaemiliane probantur
Foedera: praestanti Mariam tibi corpore natam
Connubio iunctam stabili, propriamque dicamus:
Omnes ut tecum thalamis felicibus annos
Exigat: et pulchra faciat te prole parentem.
Talibus Augusti dictis fixa Aemilianus
Obtutu tenet ora: soloque immobilis haeret:
Intentos volvens oculos. Nec regia tantum
Sceptra movent iuvenem, terris gestanda Tagaeis
Quantum in connubio Mariae thalamoque moratur. [note: Responsio Maxaemiliani. ]
Tandem laetus ait: ter maxime Caesar et huius
Arbiter Imperii: pater unus et omnibus idem:

page 380, image: s396

Qui tua iussa colunt: idem mihi patrue Caesar:
Nunc vinclo propiore socer. quis talia demens
Abnuat: aut soceros nolit accedere tales?
Unde mihi haec inopina datur tua gratia Caesar:
Qui natam iunxisse mihi dignere marito:
Totque procis me praetuleris, tot regibus unum?
O me felicem, me terque quaterque beatum,
Hoc socero, et tanto nata genitore marita.
Accipio venerorque libens te regia coniux:
Teque Invicte socer: quamquam nil tale mereri
De te umquam potui. tu primis instruis annis
Me puerum: tu me patrio complexus amore
Consocias regno, maiestatisque potentem
Efficis, atque epulis das accubuisse Deorum.
Ergo umeris debes, animo quodcumque libebit,
Imposuisse meis: mihi iussa capessere fas est.
Iamque adeo, superi quod spe meliore secundent
Ingrediamur iter: terramque petamus Iberam,
O socii: et thalami celebremus foedera pacti:
Quae non ulla dies, non ulla iniuria rumpat
Non si diluvio miscens effundat in undas
Tellurem Nereus, caelumve in tartara solvat.
Sic ait, et lacrimis laetus discedit obortis.
Prosequitur Caesar, verbisque affatur euntem:
Vade age care gener, mea sera et sola voluptas,
Auspicioque DEUM terram pete salvus Iberam,
Et natae et regni serva communis amorem.
Tuque o cara mihi ante alias Hispania terras
Cui mea committo dulcissima pignora curae,
Ingens depositum: sis omni tempore felix:
Nec tua finitimo Bethis pulsetur ab hoste:
Nec Tagus aurifluis umquam siccetur arenis.
Haec ubi dicta: omnis portis equitatus apertis
Exit, et Aemilium comites fido agmine cingunt.
Nuntia fama ruit (quid enim velocius usquam?)

page 381, image: s397

Atque iter antevolat turbae venientis, et urbes
Hesperiae late variis sermonibus opplet:
Adventare Ducem, Fernando Rege creatum,
Finibus Austriacis, regno qui praesit Ibero,
Et patrui sceptro, ac solio succedat avito,
Moenia dum teneat patrius GermanaPhilippus.
Huic etiam natae thalamos pepigisse parentem:
Quae genero in curas veniat partemque laborum.
Venerat hic idem Reginae rumor ad aures:
Incenditque animum dictis: et amore mariti
Incitat Aemilii, tunc Rex pius agmina mittit
Obvia mille viris: qui tecta in Regia ducant:
Et laeto excipiant venientes ore catervas.
Ipsa sed Aemilium tecto interiore moratur.
Praelustris Marie: tractoque per ossa calore,
Iam dudum gaudet sacram contingere dextram,
Aureus huic capiti vertex, auroque capilli
Inserti: et sacras velabat flammea vultus:
Colla monile decens: umerisque haerentia pulchris
Suppara cingebant niveos aurata lacertos:
Balteus et fluxos gemma astringebat amictus.
Corripuere viam interea cum Principe fido
Austriaci proceres: et iam prope celsa Toleti
Moenia constiterant: cum fulva veste nitentem
Cincta Tagum, et ramo pacatae insignis olivae
Nexa comam, tales profert Hispania voces:
Salve Ferdinandi proles augusta Sereni,
Castiliaeque nepos aulae: sate sanguine Divum:
Et geniture Deos: quae te tam commoda terris
Appulit aura meis? qui nostris applicat oris
Aetherius genitor? non huc sine numine Divum,
Germani adveniunt. Nam Rege parante Philippo
Discessum e patriis Germana ad moenia terris:
Auxiliis opus est, et defensoribus istis:
Qui regni fines bello tueantur et armis.

page 382, image: s398

Hinc Mauri infrenes cingunt, lataeque furentes
Gaetuli: hinc Pyreneis e montibus adsunt
Gentis Aquitanae populi Celtaeque feroces.
Quid Scyticas dicam pharetras, arcusque Gelonos?
Dis certe auspicibus reor et virtute secunda
Huc cursum Austriacas vento tenuisse carinas.
Perge modo, et laetus Regis ad limina perfer,
Sisque tuo felix populo, et tutare penates
Castiliae. Sic te superi tutentur et ipsi.
Haec ubi dicta: urbis porta bipatente Philippus
Continuo erumpit, fidoque satellite cinctus
Occurrit, veteremque agnoscit more propinquum.
Iungunt hospitio dextras, et tecta subintrant.
Turba ruit passim, mixta cum plebe senatus
Visendi studio Austriaden: omnisque potestas
Confluit: advolvi genibus, contingere dextram
Vota dare, hospitioque viros, opibusque levare
Idem omnes amor unus habet. Iam tempora lucis
Festae aderant, thalamumque parat, foedusque iugale
Germanae frater Mariae, AemilioquePhilippus. [note: Nuptiae Maxaemil. [abbr.: Maxaemiliani] in Hispania celebrantur. ]
Iam clamatur Hymen, taedaeque facesque relucent
Legitimae: et sacras cum virgine tendis ad aras
Dux Fernandiades. una incipiuntque precari
Omnes: et socii firmare iugalia lecti
Foedera: Cardineo faciente Antistite sacrum.
Tolluntur plausus iuvenum, mixtaeque choraeis
Insonuere lyrae. media discumbitur aula,
Castilius quondam qua FerdinandusElisam
Reginam Aragonum patrio sibi iunxerat ostro.
Mox ubi transierant genialis tempora taedae,
Deserit Hesperiam, Germanaque rura Philippus
Augustamque petit: patriis ubi Carolus oris
Dicebat nova iura pater: populumque rebellem
In sua victrici cogebat vincula dextra.
At Maxaemilius thalamo Mariaque potitus,

page 383, image: s399

Iura dabat, legesque viris: quos Cinga pererrat,
Quos Sicoris, quos tortus Anas, quos Baetis inundat
Auriferi quos unda Tagi, quos dives Iberus
Alluit, in gentes transfundens nomen Iberas.
Hic pacem asservat legum tutricibus armis,
Fasque sequi docet: hic vigilantibus undique curis
Prospicit, et celeri degustat singula sensu:
Venturasque cavet clades: hic naviter omni
Fungitur officio: lenis facilisque moveri
Supplicibus, mediaque pater mollissimus ira.
Inde amor Hesperio innatus populoque patrumque
Coetibus: inque suum reverentia plurima Regem.
Hoc illud, dignari humiles, audire precantum
Verba: nec armatas nimium sibi sumere vires,
Sed ferrum mulcere toga, dare iura petenti,
Parcere supplicibus trepidis: Sic itur in alta
Pectora: sic homines divorum aequantur honori. [note: Concordia coniugalis. ]
Nec minus et primos in cara coniuge amores
Cum lege orsus erat thalami, cum foedere casto:
Quam sibi coniunctam larga pietate fovebat:
Caesare vir felix socero: felicior ille
Hoc genero, et parium spe non fallace nepotum.
Nam socialis amor, mitis pax, gratia concors,
Unanimis pietas, nulloque solubile pacto
Coniugii vinclum concordes ambo ligabat:
Haud ita coniunctae vivunt in amore columbae:
Nec si diligitur dilecto a turture turtur:
Nec si aequaevo sociatam palmite vitem
Ulmus alit: quantum Marie complexa fovebat
Ferdinandiaden ardenti corde maritum. [note: Maxaemiliani suboles e Maria filia Caroli V. ]
Nec dum transierant duo lapsis mensibus anni:
Cum lecti socium gemina Dea prole parentem
Cara, Toletanae sub tecto fecerat urbis.
Idem amor et reliquo duravit tempore vitae
Constans: nec potuit de mentibus ante revelli.

page 384, image: s400

Quam mors alterutrum praesenti exemit ab aevo. [note: Laudes divae Mariae, Maxaemi. [abbr.: Maxaemiliani] II. Regia uxoris. ]
Cedat Penelope, cedat Capanaeia coniux,
Quaeque est extincti manes sectata mariti,
HaemonisHaemonii: cedat Polynicia consors:
Cedat et Alcestis: vitam quae coniugis emptam
Morta sua voluit: cedat memorabilis uxor
Mausoli, totum mulier celebrata per orbem.
Omnibus his prior est et amore fideque iugali
Praelustris Marie: qualis
Flaccilla fuisse
Theudosio fertur: qualis Termantia patri
Theudosio, EudosieArcadio, CorneliaGraccho,
IuliaPompeio, Stiliconi docta Serena:
Talis erat Marie Regi Regina marito,
Edita Caesaribus, solo quoque Caesare digna.
Haec Sarae formam, mentemque Rahelis habendo,
Iudithaeque animum, roburque insigne Iahelis,
Pulcheriae ingenium, moresque fidemque Serenae
Omnes exsuperat, quas aurea protulit aetas.
Qualis enim quantusque pio sub pectore regnet
Candor, et aetherio veniens a semine Virtus:
Qui legum cultus: quae sit probitasque fidesque:
Quae vitae insignis ratio: sine labe pudici
Testantur mores, et mens sibi conscia recti. [note: Rudolph. II. Rom. Imp. [abbr.: ? ] Rex Ungar. [abbr.: ? ] et Bohemiae, Archidux Austriae, etc. ]
Hinc satus, Imperii qui nunc suprema Rudolphus
Sceptra tenet: patrii Caesar non degener oris:
Virtutumque heres: animique imitator aviti:
Spes magna Hungariae, superent si lumina vitae:
Teutoniae praelustre decus: cui compare filo
Nostra Erato meditatur opus memorabile laudum.
Prodiit hinc etiam patriae pietatis imago
Ernestus divum metuens, et iuris et aequi
Insignis custos. hinc Wenceslaus, avorum
Nomen habens, gentem qui frenavere Bohemam.
Hinc Maxaemilius patri cognominis ipsi
Atque abavo: rebus quibus olim summa potestas

page 385, image: s401

Tradita, et Imperii commissae audacter habenae.
Hinc satus, Huniadem referens Virtute Mathiam
Cuius in Istricolas patuit fortissima bello
Dextera, grassanti non conscia cedere Turco.
Hinc etiam natae praestanti pectore Nymphae
Quattuor insignes: quarum quae maxima natu
Anna tori coniux regalis, in urbe Toleti
Hesperias moderatur opes, sociata Philippo
Eximio Regi, Regi nupta altera Gallo
Nuper Elisa fuit, clauso qui lumine vitae
Occubat, et rapida sublatus morte quiescit.
Ambae formosae, pudibundis moribus ambae,
Caelestumque pares cultu, legumque sacrarum
Addictae studio, et turbis non asperae egenis.
Has pater et genetrix primaevo a lumine vitae
Moribus instruxere bonis, castaque iuventa
Formavere animo: ut cum quis imagine ceram
Induit, et pulchras exculpit in aere figuras:
Aut tabulam pingit: variisque coloribus ornat.
Carolus interea Belgarum ex orbe Philippum
Hesperias patria cum plebe remittit ad arces: [note: Maxaemiliani ex Hispania reditus, cum Uxore Maria et duobus liberis. ]
Et generum Hispanis revocat properanter ab oris:
Ut novus imperio iam tunc assuesceret heres:
Cum Maria nata, quae bina prole parentem
Ac socerum, pia mater avos nunc fecerat ambos.
Quin etiam natale virum dulcedine regnum
Ducebat teneroque soli conceptus ab aevo
Permulcebat amor. nec enim mutare subactum
Ergo ubi Germana tandem tellure Philippus
Evaluit terra ingenium convictor Ibera.
Exiit, Aemilio patriam comitatus ad oram,
Illustri patruele suo: tunc ocius urbes
Hesperiae magnae Regi commendat Ibero
Aemilius, sociosque viae legit, et parat aptum
Auxilium, Mariamque capit, natasque venustas:

page 386, image: s402

Atque iter ingreditur, dis auspicioque secundo
Deseritur iam ripa Tagi, zephyrique relicto
Litore, Tyrrhenum sulcatur navibus aequor:
Tendunt vela Noti: puppis fugit acta per undas
Ocior et iaculo, et ventos aequante sagitta.
Iamque occultantur tumidis Balearidis undis:
A dextra tellus Sardoae linquitur orae,
Asperiorque solo et glaeba non ubere Cyrnus.
Paene orae Ligurum vento spirante secundo
Appulerat, fessamque fretis extenderat alnum
Navita: cum subito medias opponere turmas,
Et terrae prohibere aditu, ne litora tangant,
Aut violare rates, certa est sententia Gallo:
Qui Ligurum fines sumptis obsederat armis.
Sed iam transmissae steterant in litore puppes,
Fato dante vias: aderatque vocatus in undis
CHRISTUS, et in ventum tumidos disiecerat hostes.
Protinus Ausoniae longa tellure relicta,
Templa Tridentinae sedis turrita petuntur,
Hic ubi concilio lecti decreta ferebant
De patrum votis, et religione priorum.
Est locus, aerias contingens montibus Alpes:
Oenthalium dicunt Oeni de valle coloni,
Quam medium rapidis Oenus interluit undis,
Norica seiungens Rhaetis confinia terris.
Urbs ibi, quae nexo trabibus bipedalibus Oeni
Ponte arctavit aquas: facti de nomine priscum
Nomen habet: magnis Rhaetorum habitata dynastis:
Deliciae Fernande tuae, dum fata sinebant,
Parcaque regales tibi permittebat habenas.
Carolus has illo retinebat tempore sedes
Urbis, et Imperii consors Fernandus eadem
Servabat statione locum: magnaque Tridenti
Pro sede excubias cum Caesare frater agebat.
Cum subito MariamAemilius, parvosque nepotes

page 387, image: s403

Carlo adducit avo, Ferdinandoque parenti:
Laetitiaque domum complet, priscosque penates
Austriadum exhilarat: fiunt regalibus aulis
Feminei gregis applausus, Comitumque Ducumque,
Tollitur excelsum festivus ad aethera clamor.
Praecipue Fernandus avus, spectando nepotes
Illustremque nurum, genus alto a Caesare summum,
Expleri mentem nequit, atque affixus inhaeret,
Nunc huic, nunc illi carae dans oscula nepti. [note: Oratio Ferdinandi Regis ad nurum MariamCaroli Imperatoris filiam. ]
Tunc ait: O utinam (fas sit mihi tale precari)
Cara mihi coniux, Hunnorum Regibus orta,
Vincendo sua fata isthac aetate superstes
Degere, et hos posset coram spectare nepotes,
Teque nurum: ac laetos Reginae Regia mater
Ire sub amplexus: quas spes, quae gaudia toto
Pectore conciperet. Sed fors [reading uncertain:?] odiosa repugnat,
Ipsoque eripuit fatalis tempore partus:
Cum decima et quinta faceret me prole parentem.
Nunc octo lapsis abierunt mensibus anni.
Ex quo maestus ago tectis regalibus aevum:
Absentemque piis desidero vocibus Annam,
Tu prima hunc animum recreas dulcissima nostrum
Filia, et antiquae fers tecum oblivia curae.
Gratia sit superis: qui teque meosque nepotes
Finibus Austriacis, regnoque dedere paterno
Incolumes. Dixit, mensisque locavit acernis:
Et laeto instituit convivia regia tecto. [note: Bellum Germanicum Anno 1552. gestum. ]
Ecce autem varia geminum formidine bellum
Surgit, et Arctoi partes Aquilonis aguntur
In Martis rabiem. GallumGermania firmis
Cinxerat auxiliis, captivaque signa reposcit
Mauritius, soceroque petit sua vincula demi
Landgravio, et patria reducem statione locari.
Fervet amor belli, totumque interfurit orbem.
Fulmineus Mavors: coeunt gens omnis et aetas.

page 388, image: s404

Nec tantum exciti Cattorum a finibus adsunt
Agricolae, capti damnantes vincla Philippi:
Nec Misni tantum, et coniunctis Saxones armis.
Qui paribus poscant Fridericum solvere votis.
Sed Procul AlbertusGallorum in finibus urbes
Marchio concierat: Morini qua litora servant,
Sequana qua fetos liquidis secat amnibus agros:
Qua Rhodanum suus auget Arar, iunctisque feruntur
In maria alta vadis. Iam rura Metensia castris
Cinguntur Rheno iam proximus imminet hostis.
Parte alia duris saevit fortissimus armis
Mauritius: Regemque Oeni cum Caesare ponte
Arcet: et obsesso parat arma inopina Tridento.
Hos inter strepitus, atque horrida bella suorum
Grassanti Mavorte, truces utrimque procellae
Cum fremerent, patriumque alternis ictibus orbem
Pulsarent: nihil officii mens fessa remisit
Caesaris Aemilii: contraque minantia fata
Maior in adversis micuit. simul ipse paterque
Fernandus placidam coepere exquirere pacem:
Et veterem armorum desuescere leniter usum. [note: Pacificatio Pataviensis. ]
Est urbs, Passavium ripis quae cernitur Istri
Proxima: de Batavis nomen quae ducit et ortum:
Oenus ubi rapidis gelidi coniungitur undis
Danubii: inque sinum scindit se lympha reductum.
Huc Fernandus agit collecto milite coetus,
Et pacem sancit: positis audacibus armis,
Ut vires coeant, et mutua foedera iungant,
Nec quisquam populis paret arma aut gentibus ullis,
Ob fidei cultus et Religionis honorem.
Teutonios idem Caesar defendat eodem
Auxilio, paribusque dein communiat armis
Utrosque: ut servent aeternam templa quietem,
Seu veteres teneant ritus, Romanaque iura:
Sive Augustanae sectentur pondera summae:

page 389, image: s405

Ambae ipsi gentes nullo discrimine agantur.
Arbiter has inter partes fuit Aemilianus
Maximus: et pacem sedato Marte benignam
Suasit: ut abluto civilis sanguine belli
Immanes patriis tandem arcerentur ab oris
Thraces, et HungaricasTeuto defenderet urbes.
Sic, ubi civiles Thrasybulus in Attide motus
Pacasset: veteres cum libertate priori
Restituit leges, et longa oblivia sanxit
Praeteritae cladis: populosque urbesque Laconum
Cecropiae aeterno sociavit foedere genti.
Tempore iam ex illo placidos Germania nidos
Servat, et abiectis pacem colit Austria bellis:
Nec patriis quisquam civilia bella colonis
Intulit, Imperii quemcumque admovit habenis
Alma manus superum: divique hoc tempore cultus
Numinis antiquas paulatim sumere vires
Incipit, inque suum redeunt sacra iura vigorem.
O vere Aemilium, magni praenomine dignum:
Qui consulta togae, non belli ferre solebat
Conscia: pacato doctus postponere dura
Castra foro, et rigidas in falcem flectere sicas.
Hoc animi lenis fuit, ingeniique benigni
Magnum argumentum. Quis enim temerarius ardor
Pro cultu superum, pro religione docenda
Arma movere animis, et vim facere ense beatis
Mentibus, ac segetem cum tristi evellere lappa?
Non his auxiliis, non defensoribus istis,
Numen eget: verbo mentes et spiritu aguntur.


page 390, image: s406

PANEGYRICUS SECUNDUS. DE LAUDIBUS MAXAEMILIANI II. ROM. IMPER. [abbr.: ? ] SEMPER AUGUST. P. F. [abbr.: ? ] ab exitu Caroli V. usque ad Rudolphum II.

Iam Caesar totum pacarat Carolus orbem,
Ipse etiam pacis comes: abiectisque deinceps
Castrorum signis, precibusque librisque vacabat:
Imperii missis Germano nuper habenis
Fernando: et nato mox regna paterna reliquit,
Humanae exemptus liquidum super aethera sorti.
Ipse sed genitor solidas decrescere vires
Ferdinandus, et effeto iam corpore dudum
Robur hebere suum, nervosque labare videbat.
Tum nato Aemilio commendat sceptra Bohemi
Limitis: et regem trabeis fulgentibus ornat:
Imponitque comis Diadema, auroque coronam,
Eoisque gravem gemmis: Regemque salutat
In magno populo, et magna spectante caterva.
Dicitur hic laetos cum patre Bohemia plausus
Albi congeminasse, piasque e pectore voces
Rupisse: O sate gente DEUM, qui sedis avitae
Succedis solio felix, sceptrisque paternis
Auspicio superum, et fato meliore potiris:
Salve Rex terrae, spes o fidissima, nostrae,
Exspectate solo Pragensi, arvisque Bohemis.
Hic tibi certa domus: Regem te cuncta salutat
Gens hominum: montesque ipsi te Magne Bohemi:
Laetaque cum silvis ornant [correction of the printer; in the print syivis ornat] iuga: sis pius omni
Tempore: sis posita nobis clementior ira.
Qualis erat patriis Albertus gentibus olim:
Sigismundaea Rex et vir dives Elisa:
Heu nimium fatis nimium properantibus aevo

page 391, image: s407

Mortali ereptus. qualis fuit optima proles
Rex Ladislaus, patriae pietatis imago:
Ipse etiam celeri sublatus in aethera fato.
Sit tibi vita novo, pax et victoria Regi.
Dixerat: unanimis contollitur undique plausus:
Ceu quando Adriaci per latam litoris oram,
Nauticus exoritur iuvenum, monstrante magistro,
Clamor: et oppositi contra percussa resultant
Vocibus arva sinus, Marci cum panditur aedes.
Caesaris interea vires minuente senecta,
Dux Moguntinus, templi moderator et urbis,
Convocat Imperii proceres: qua moenia Francum,
Moenus adit: nomenque urbi vada pristina linquunt.
Illic ut Regem legerent, qui sceptra per orbem
Teutonium gerat, et quondam super aethera vecto
Caesare Fernando, paribus succedat habenis.
Non hic discordi studia in contraria sensu
Discessere patres: votis communibus orbi
Eligitur Caesar Maxaemilianus, ut olim
Accipiat patrios Caesar de Caesare fasces.
Dicere longa mora est, quantos Germania plausus
Sustulerit, quanto surrexerit orbis ovatu.
Non aliter laetata fuit Germania quondam:
Cum res nutantes et lamentabile regnum
Teutoniae caperet: veterique in honore locaret
Habspurgum genitus clara de stirpe Rudolphus. [note: Maxaemiliani coronatio HungaricaAnno 1563. 8. Septemb. [abbr.: ? ] ]
Viderat haec dudum saevis conterrita Turcis
Hungaria: Et quis, ait, regni moderamen habebit
Pannonii? aut quonam nostri tibi cura recessit
Ferdinande pater? Regem da Caesar eundem,
Quem sibi iamdudum cognata Bohemia legit,
Magnaque Teutoniae Regem nunc aspicit ora.
Est urbs, Possonium veteres dixere Latini,
Prespurgum nostri: curvatis proxima ripis
Danubii. hic regni diadema et sella curulis

page 392, image: s408

Aemilium exspectat, te rege et Caesare natum.
Quid cessas? quid tuta times? Rex talia fantem
Audiit, et nato Hungaricam nuruique coronam
Imponi Mariae felici sidere curat.
Tempus erat, quo virgo pares sensim efficit horas,
Et noctes paulatim aequat lux una diebus.
Iam Ferdinandus procerum stipante caterva,
Et nato Aemilio, Mariaque aliisque duobus
Cinctus adest natis, Presburgae in moenibus urbis.
Hic patris ante oculos divinaque coniugis ora,
Omnibus ad pompam rebus sacrumque paratis
Accipit Hungaricae, multis in milibus, orae
Aemilius sceptrum: paribusque in regna vocatur
Auspiciis Marie, divini filia Carli.
Laeta erat unda Savi, laetissimus Ister, et omnes
Laetitia plausuque viae montesque sonabant.
Tum procerem quidam caeli super ardua tendens:
Haec, inquit, lux illa fuit: qua Turcica quondam
Armorum rabies subvertit moenia Pesti: [note: Anno 1522. ]
Hungariaeque fero vastavit milite terram:
Et nunc assiduis illam circumsonat armis,
Di faxint, eadem fatis melioribus orta
Lux, anno vertente, Getas et Dacica monstra
Finibus expellat patriis, Hunnosque reducat,
Et seros maneat melior fortuna nepotes.
Sic ait: ingeminant eadem iuvenesque senesque,
Et cum plebe patres clamorem ad sidera tollunt,
Ecce autem furiis animi succensus iniqui
Turca ruit: saevitque feris Solymannus in armis,
Fortunae infensus laetae, rebusque secundis
Caesaris Aemilii. Nam vix pater orbis habenas
Liquerat, et terris ad summum excesserat axem: [note: Anno 1564. ]
Ipse furens animi, taedisque ardentibus actus:
Foederibus ruptis, belli denuntiat iras,
Hungarici vastator agri: captumque nefanda

page 393, image: s409

Caede cruentat humum. Procerum tunc agmine lecto,
Concilium horrendum, mediis in sedibus aulae,
Cogit: et armatae quae sit sententia turbae
Exquirit, bellique iubet tractare laborem,
Et consultando ferventi incumbere Marti,
Convenere patres, bellis animisque verendi,
Informes barbis, quos hispida silva comarum
Inspersit labris, nudo propendula mento:
Ut si quis mullos videat, discrimine secto
Barbarum, aut saetis deformibus ora catorum.
Gorgonei vultus hominum: cava lumina mortis
Torva fronte micant: trucibus suspenditur ensis
Falcatus primorum umeris: densoque galerus
Excelsus limbo canentia tempora velat.
Colla gruum: a scapulis ad suras pallia pendent
Et suus adstrictos braccae sinus exprimit artus.
Postquam perventum Getici in penetralia Regis,
Subnixus solio sic incipit ore Tyrannus: [note: Oratio Solymanni de bello Christianis inferendo. ]
Threicii proceres, genus a Mahomete profectum,
Quem merito colimus solum, solique Getarum
Gens epulata toris, laticum libamus honorem,
Accipite haec, dictisque animos advertite vestros.
Tertius hic abiit paene et vicesimus annus:
Ex quo PannoniaeBudam subvertimus orae
Vicinasque domos Pesti victricibus armis
Sub Mahometaeum, CHRISTO cessante, capistrum
Traximus: et victis dominamur fortiter Hunnis,
Quin et Strigonium nostris devicimus harpis,
Hungariamque igni populavimus et truce ferro,
Et Vaciae sedes, utramque evertimus Albam.
Tempore iam ex illo positis cessamus ab armis,
Immemores operum. quae vos tam pigra moratur
Segnities: frangitque animos, atque abstulit iras?
Quem pavidi horretis? certa est victoria, certam
Spes facit. en vacui sunt denfensoribus agri:

page 394, image: s410

Exiguaeque Hunnis vires, si perdere Budam,
Et Pestum duris olim potuistis in armis:
Quid Raba, Cassoviaeque arces, portaeque Bregaeti,
Quid leve Possonium contra tot milia possit?
In manibus nostris sunt Caesaris omnia, Regis
Omnia, nec quicquam audebit Germania segnis:
Quam suus in Belgas, et Gallica moenia Mavors
Intestinus agit, discordi concitus ira.
Ite citi, rapite arma manu, conscribite turmas.
Et ferro Hungaricos ignique evertite fines.
Aut ego Christicolas una delebo ruina
Omnes: aut Stygias descendam vivus ad undas.
Sancte mihi Mahomete pater, tua pectora nato
Suffice nunc, animamque parem: da perdere CHRISTUM
Christiadasque omnes, crucifixi numina Divi
Qui frustra poscunt, et inani voce fatigant.
Haec ait, et patrium testatus peierat Istrum,
Non prius ad gelidae rediturum moenia Thracae,
Teutona quam Getico superasset milite rura,
Ausoniasque aquila, patriae sub cornua Lunae
Duceret, et Suevas igni subverteret arces.
Extemplo saevire animi: simul omnis in arma
Coniurat Thrace: ductores undique cogunt
Auxilia, et latos implent legionibus agros.
Non tulit Austriades tanto fervore frementem
Aemilius Caesar: properatque occurrere coeptis
Illius, et primi vires inhibere furoris. [note: Comitia Augustana, An. [abbr.: Anno] 1566. ]
Ergo concilium patrio de limite magnum
Cogit, et Augustae latis in moenibus urbis
Omnes Imperii proceres, primosque suorum
Apparere iubet, totisque incumbere curis.
Olli conveniunt, cunctisque ex urbibus adsunt,
Primi Electores: quorum Moguntia summum
Misit: et antistes Ubiorum proximus illi:
Et senior Trevir: Rhenique et Neccaris [correction of the transcriber; in the print Neccrais] amni

page 395, image: s411

Finitimus princeps, Comes oratorque Palati.
It sacer Augustus rapido provectus ab Albi,
Quingentis equitum lectis comitatus, et Urbi
Promptus adest: patriis quem Brandemburgus ab oris
Consequitur: magnique Duces, clarique Dynastae,
Teutona quos tellus a Rheno misit et Istro.
Considunt omnes mediae penetralibus aulae:
Ordine quisque suo. tum facta silentia tectis:
Et solio Austriades Caesar sic infit ab alto:
Si mihi, quod nostris optavi saepe diebus
Imperium CHRISTUS sine bello armisque quietum
Annueret: vestro poteram parsisse labori
Teutonii proceres: patriis nec moenibus omnes
Imperio accitos haec intra tecta morarer.
Sed cum Barbaries penitus commota propinquos
Pannonas invadat: truculentoque agmine gentes
Undique Bistonias transfundat litora Ponti:
Res dura et regni ratio me classica cogunt
Occinere, et late fines custode tueri:
Cernitis, ut Turci insultent, celerique feratur
Per medios Solymannus equo: tumidusque secundo
Matre ruat. non clausa tegunt iam moenia cives:
Quin intra portas, atque ipsis proelia miscent
Urbibus, et fuso nunc undant sanguine fossae.
Pars hominum vinctis post tergum capta lacertis
Servitum rapitur: misere pars fixa sagittis
Occidit, et tristi patriae sola caede cruentat.
Diffugiunt alii, nullisque tuentibus agros
Hungaricae vastantur opes: Turcaeque nefandi
Quae nequeunt secum ferre, aut abducere, perdunt.
Nec prius absistent, quin omnia Pannonos arva
Sub Mahometaeum redigant ferro, igne capistrum.
Ausus quin etiam voces iactare superbas,
Iuravit patriae Solymannus cornua Lunae,
Non nisi calcato rediturum Caesare Thracen.

[Gloria]

His addit sese Pax aurea et ipsa sororem:
Candenti sublimis equo, virtusque repugnans
Versibus his, rerum Moderatrix: et sua magno
Nomina dans animo, et lati nutricula mundi,
Alma Ceres, spicis et flore ornata capillos.

[note: Praeludium Ducis Ludov. cum Georgio Marschallo, et Sebastiano Schafelisci. ]

Dumque isti caveam circum, de more, feruntur:
Interea a binis certamen ad acre vocatus,
Promicat, et media insistens Ludovicus arena,
Hinc laeva frenos, hinc dextra corripit hastam.
Instimulat tubicen cornu, aeripedique curuli
Accendit mentes. Extemplo arrectus in auras
It sonipes, rapidoque volans per inane meatu,
Concita vix summo vestigia pulvere signat:
Ipse hastae Princeps medium celer implicat orbem.
Exoritur plausus caveae totius: et omnes
Ingeminant primi clamoribus omina cursus.
Tunc sequitur, posito qui sollicitaverat auro:
Sed nihil assequitur, penso delusus ab orbe.
Iamque duos illo certamine vicerat, auri
Pignore depositi simul argentoque potitus.
Alter enim deno in circum centusse vocarat,
Alter RenanisLudovicum exciverat octo.
Corripit hinc spatium, titulis generosus avitis,
Gustavus: ponitque Duci felicibus orsis
Viginti et quinos, regale numisma, Philippos.
Ocius it sonipes, motus clangore tubarum:
Et pretium, et geminis aufert decursibus orbem:
[note: IUSTITIA obtinet victoriam. ]

Huic Lex succedit, rapidoque volante veredo,
Promicat. It Scythica non segnior ille sagitta:
Tergaque iactantur flavi per eburnea crines.
Sed Lex occubuit, socia cum pace: nec ullum
Germanae lucrum e cursu retulere sorores.
[note: Lex, Pax, Temperantia, Fortitudo, Ceres, in haec [reading uncertain:?] certamina vincuntur amissis [correction of the transcriber; in the print amissi] 50. coronatis. ]

Ipsa etiam [correction of the printer; in the print Ipsaque] spicata Ceres se munere victam
Cernit, et amissis omnes abiere coronis:
Quas quinquaginta attulerant ad ludicra circi [reading uncertain:?] .

page 336, image: s352

Eja munifica virtutes dote superbae,
Quam gratus fuit hoc adventus pulvere vester.
Vos, si deinde libet, vestros iterate recursus.
Nam cum pace bona pax dimittetur: et aequam
Sentiet hic legem, quae temperat omnia, virtus:
Et Cererem victam Fortis recreabit Iacchus.

[note: Ingressus Lapponum ad idem certamen. ]

Iam vero et Fauni veniunt, villosa virorum
Corpora, et hirsutis incincti pellibus artus:
Quas circum intexti velabant undique musci.
Ipse umeris gestant vulsas radicibus ornos:
Ingentesque animas hirsuto pectore tollunt.
Talis, Hyperboreo septem subiecta Trioni,
Gens effrena virum Riphaeo tunditur Euro:
Et pecudum fulvis velantur corpora saetis:
Hic ubi Sol nigras haud umquam discutit umbras:
Semper hiems, semper spirantes frigora Cori.
[note: Satyrus victor, aufert 25. flor. [abbr.: ? ] Cyclops et Faunus victi, amittunt quisque denos flor. [abbr.: ? ] ]

Viginti Satyrus, quinisque ad ludicra promptis
Renanis, certat: pretiumque citatior aufert.
At Cyclops, Faunusque illo certamine victi
Solverunt denos, domitori munus Ulyssi.
[note: Ingressus Frider. comitis Virtemb. etc. ad idem certamen. ]

His super ingreditur, monstris comitantibus Indis
Horridus in iaculis, et pelle Libystidis ursae:
Qui Carfulenum, a Medo sibi nomen Hydaspe,
Finxerat: Alsaticis princeps conterminus oris:
Et PeligardaeiFridericus gloria Montis.
[note: Comitatus. ]

Praecedunt gemini longo cervice cameli,
Vultu Silvani, cauda tritones aquosi,
Cetera diri homines: viridis quos cingit amictus.
Tum duo thyrsigeri, niveo velamine tecti
Caeruleoque: artus arcta stringente lacerna.
Ternos cantores ballista intenta per ora
Copulat: atque alacri iunctas iubet edere voces:
Mirandum visu, subtento Musica nervo.
Inde Elephas ficta figit promuscide gressum:
Aethiopemque gerit tergo: flammantibus auram

page 337, image: s353

Qui spargit iaculis, totoque agit aequore glandes:
Cui socius tubicen caveam clangoribus opplet.

[note: Carfuleni nomine comes Fridericus vincitur a Duce Ludovico: amissis 20. SaxonicisThal. [abbr.: ? ] ]

Haud mora viginti, pretium victoribus. offert
Saxonas Ensiferos Rex Carfulenus: et Euro
Ocius alipedem torquet. sed ab ore recedit
Devius, et vacua pendentem linquit in aura.
Insequitur sponsus: quem Martius undique clangor
Tecciacique urgent sonitus, et amara lacessit
Tibia: iamque aurae suspensum distulit orbem:
Atque oscillato pretium fert victor ab Indo.
[note: Ingressus March. Badensis, Ernesti Friderici, ad idem certamen. ]

Post hos armigeri veniunt, hastata iuventus,
Sex nigro tecti Tyriae velamine lanae,
Torquibus insignes pueri: ternique sequuntur:
Ex umeris quos palla pedes talaris ad imos
Candida vestibat: phalerisque micantibus albet
Caerulus immistus color, atque interplicat aurum.
Pone triumphalis succedit in aequora currus:
[note: Currus triumphalis. ]

Tractus equis, scythica nive candidioribus. Illi
Insidet albenti Fridericus Marchio palla
Ernestus fulgens: crines tegit ora galeri
Caerula: Romuleae procurrunt tegmina plantae.
Ut circumducti spatium tenuere: suusque
Postulat ordo viros, cursu contendere equorum:
[note: P. Sextius, A. Claudius, C. Praetorius, togati, vincuntur a Duce Ludovico amissis 30. flor. [abbr.: ? ] ]

Primus ibi in medium, cui nomina ficta Quiritis
Publius imposita: et RomanaeSextius urbis
Incola: procurrit vectus veloce veredo.
Ipse decem ponit, pretium laudabile pugnae,
Renanos: positosque minor certamine perdit:
Perdit et hic totidem LatialiClaudius aere:
A Duce Germano superati MarteQuirites.
[note: Marchio Ernest. Frid. ab eodem vincitur, nomine Patientiae, amissis 25. Ioachimicis. ]

Iamque triumphali exsiluit PATIENTIA curru,
Marchiades Ernestus, equo sublatus et armis
Vigintique offert in cursum et quinque Philippos.
Ut tuba terrificis implet stridoribus auras,
Ipse coloratis residens ad frena tapetis

page 338, image: s354

Provolat: et victa tandem cervice recedit.

[note: Veritas succumbit in eodem certamine: amittitque octo coronatos. ]

Inde subit, VERI quae sese nomine virtus
Iactitat: et rigidum promittit dicere verum.
Ah odiosa lues, quis te furor impulit aulas
Ingredi, et in medio nomen tibi quaerere circo:
Insuper et pretio certum sperare triumphum?
Stulta quid insanis: caput exsecrabile mundo?
Quin tu Zyganios, et limina nota magorum
Hariolosque pete, et positum scrutantia caeli
Pectora. Namque illic aliquam te figere sedem
Optarim: quo rara tui semuncia venit.
Sed frustra monui. Quid enim, quod victa recedis:
Atque octo amittis, regale numisma, coronas?
[note: Spes in eodem cursu victrix, reportat 50. florenos. ]

Viderat haec, illic steterat quae proxima, veri
Damna: suoque animum Spes firmo corde receptat:
Et secum: Non erga omnes cedemus ab isto
Edomiti circo. Nam si patientia victas
Praebuit aegra manus, et sorti cessit iniquae:
Fecit quod fieri cognomen postulat ipsum.
Et si succubuit, mundo exsecrabile verum:
Ac multum solvit: mercedem hanc noverit aequam
Omnibus, hoc audent qui verum dicere saeclo.
At me spes recreat: mea me spes sustinet unum:
Magnificumque facit. Quid enim de divite palma
Spes dubitet? spes una suo solamine fulcit:
Spes fovet afflictum: et rebus sustentat in arctis:
Spes melius fore, semper ait: spes numen Olympo
Aspicit: et spretis conscendit in aethera terris.
Dixit et alipedem laxis immittet habenis:
Orbiculumque aufert: vulgi plaudente corona.
Tum quinquaginta, certamine maior equestri.
Renanos tollit, victricis praemia palmae.
[note: Desiderium, victo Duce Ludov. aufert duodec. flor. [abbr.: ? ] ]

Hoc DESIDERIUM conspecto forte triumpho,
Quem spes ducebat: iam dudum flagrat amore
Fulgentis nummi: et pretium desiderat aeris.

page 339, image: s355

Ergo bissenis venit ad certamina campi
Renanis: stimulatque citis calcaribus armos:
Cornipedemque domat. Pulsam quatit ungula terram:
Et rapit orbiculum ferventibus hasta lacertis.
Sic iterum princeps festivi pulvere circi,
A Desiderio victus pugnace, recessit.

[note: Ingressus novem Aethiopum, ad idem certamen. ]

Proximus Aethiopum venit huc equitatus, et atris
Omnes oscillis tecti ora latentia condunt:
Armatique hastis, vexillo albente decoris.
Tempora caeruleae velant atrata tiarae,
Et mitrae albentes, Eoae stamina silvae,
A tergo pendent. Musae tres ante feruntur
Conventu vario, et suavisono modulatu:
Barbara quas equitum sequitur manus alta novenum.
Tales Xerxaeo ducebant agmina bello
Aethiopes: pardo accincti, fulvoque leone,
Et longos arcus, et tela tricuspide ferro:
Aut capreae cornu praefixum hastile gerentes:
Illita pars minio, pars corporis illita gypso.
[note: Georg. Ludov. ab Hutten, nomine Amoclinonis, victus, amittit decem aureos. ]

Primus Amoclino (Huttenus sed nomine vero)
Insignis manicis, insignis acinace Medo
Procurrit: pretiumque decem vir Martius aureos
Cursori opponit: sed cursu victus equestri
Oppositum amittit pretium. Dux Florio, ficto
Nomine, Velbergus vero: succedit arenae:
[note: Conr. a Velberg, Florionis nomine victor, aufert 24. Philippicos. ]

Viginti portans et quattuor ora Philippi.
Illi sors melior: Nam cursibus incita dextra
Abripit orbiculum: palmaque triumphat equestri.
[note: Gaboz, in eodem certamine victor, aufert 25. aureos. ]

Nec minor hoc ipso enituit in pulvere virtus
GaboziAethiopis: viginti et quinque micantis,
Ad cursum, pugnae pretio, Renensibus aureis.
Namque bis avexit conti mucronibus orbem:
Et retulit pretium: dederat quae pocula victus.
Ordine dein currunt reliqui, positisque lacessunt
Pignoribus sponsum, cognomina barbara gentis,

page 340, image: s356

[note: Pusando, CyrillusSaraphenus, Florestus, Cyprianus, Cancellarius Aldae: amissis 60. florenis, vincuntur a Duce Ludovico. ]

Pusando, Cyrillus et aequanimis Saraphenus
Florestusque ater: post quem Cyprianus, et Aldae
Orator Regis: victi decursibus omnes.
Namque infelici pugna, sponsoque minores,
Sexaginta omnes florenis pone relictis,
Discessere retro: spatiumque dedere celeti:
[note: Ingressus agricolarum ad idem certamen. ]

Ruricolae hinc veniunt, quos rusticus ornat amictus:
Rugosae tunicae nigro de vellere Calbae,
Alti perones, et laevi stamine braccae:
Nexaque poplitibus flavo genualia limbo.
Villosus capiti petasus: circumflua galli
Quem cauda insignit pulchre, ligulaeque rubentes:
At lateri astricto micat aurigarius ensis.
Ipsi strigosi sessores tergora manni,
Quisque sua cum glota premit. Nam Phyllida portat
In tergo Corydonis equus: sed mannus Amyntae
Thestylin et sonipes Amarillida gestat Alexis:
Agrestes roseo fulgentes ore puellas:
Et succi plenas: tegit altos mitra capillos:
Et vestis nullo commendat pectora cultu.
Non hic quaesiti apparet mala gratia fuci:
Non vultum ficto pingit cerussa colore:
Non Arabum hic redolent merces, et quicquid Orontes
Huc mittit: non conciliat sua purpura formam
Virginibus. Spirant hic almi munera ruris,
Pallentes violae, et flores bene olentis anethi,
Et calthae, et calthis intextae suavibus herbae.
Praevius his utrem buccis turgentibus inflat
Ascaules, variatque sonos: et murmure agreste
Ventilat: illae omnes inter modulantur hiantes.
Tunc ubi perventum spatia ad bipatentia circi:
Agrestem ducunt, turba plaudente choraeam.
At pretio posito, et cursu certare parati,
In medium veniunt: vecti meliore veredo:
ScultetusCorydon, regnique magister Amyntas:

page 341, image: s357

[note: Tres agricolae, victoriam deportant, lucrati sexaginta florenos. ]

Tuque patris desiderium CorydonisAlexi.
Viginti Ensiferos Corydonis pera ferebat:
Feta coronatos socii promebat Amyntae
Pera decem: Iuvenis denos ponebat Alexis
Florenos. Nec quisquam illo certamine victus
Discessit: retulitque omnem gens rustica palmam.
Usque adeo obscuros virtus animabat agrestes,
Illustrem contra dominum. patriaeque parentem.
[note: Ingressus Monachorum ad idem certamen. ]

Postremi accedunt dirum mortalibus omen,
Tres varii monachi: detonso vertice rasi:
Vestibus accincti glaucis, et stamine cano,
Ac ferrugineo. Hi manibus tum forte gerebant
Serta corollarum, prisci instrumenta Papismi,
Arboreasque cruces. It suavibus amula lymphis:
Praeceditque agmen: ritus imitata sacrorum:
Spectantumque gregem pura circumtulit unda.
Spargens rore levi, et ramo felicis olivae.
Hos comitatur equo, longaque in veste sacerdos:
Binaque Thessalico saga non metuenda veneno.
[note: Victi Monachi, cum suo sacerdote et sagis, amittunt 49. Philippicos. ]

Quattuor hinc abeunt victi: pretiumque relinquunt
Quadraginta novem, regale numisma Philippos.
Unus rite decem tamen abstulit inde coronas:
Unus de toto, iamque ultimus, agmine victor.
[note: Ludus Troiae. ]

Postquam hunc circensem finiverat area ludum:
Armatos fecere choros: certaque vagandi
Textas lege fugas, in confusosque recursus.
Insonuere tubae: partitis inde catervis,
In varios docto discurritur ordine gyros.
Nunc pars in tergum versis referuntur habenis:
Nunc laevos sinuant ad versa in cornua gyros:
Nunc iterum flexis lunatos cornibus orbes
Efficiunt: nunc conferto velut agmine facto
Texunt alterno glomerata volumina cursu.
Ceu quando pontum ventis discordibus actum
Fert Boreas Austerque refert: molemque profundi

page 342, image: s358

Nunc huc alterno, nunc illuc flamine gestant.
Sic Phrygius quondam Troiam ludebat Iulus,
Litore Trinacrio: et pugnae simulacra ciebat:
Nunc hos nunc illos cursus, aliosque recursus
Impediens: textasque fugas, et proelia ludo.
Ordine tunc omnes caveae vacua aequora circum,
Frenatis in equis procedunt: terque reversi
Deseruere locum: et ludo cepere quietem.

[note: Flamivomus ludus, a cena. ]

Tunc ubi regificos consumpto munere cenae
Instituere choros, solitis penetralibus aulae:
Et serus vesper iam terram involverat umbra:
Saevus ibi flammis accinctus Mulciber atris
Exercet ludos: campoque potitus aperto,
Horribiles edit volitanti glande fragores.
Arx erat in magni fabricata crepedine circi:
Quadrato constructa situ: quam quattuor arctant
Aediculae teretes, extremaque moenia iungunt.
In medio turris caelo fastigia tollit,
Sulphureis armata globis, facibusque coruscis:
Perque leves auras passim volitante favilla:
Mirandum visu simul audituque tremendum.
Intus viginti iaculorum milia fervent.
Hic postquam vires, et flammas concipit ignis:
Extemplo piceus nigra caligine vortex
Volvitur, et pingui contorquet nubila fumo.
[note: Sonitus tubarum]

Insonuere tubae passim, clamorque virorum
Et curvi strepitus litui, raucoque tumultu
Cornua: cum toto lucent incendia campo:
Et circum pulvis, circaque undante vapore
Aestuat: et crebros exhalat in aere flatus.
Haud alius fragor est: quam cum per nubila caeli
Fit sonus: et densi funduntur ab aetheri nimbi.
[note: Mortaria globos eiaculantia. ]

Parte alia flammata vomunt mortaria, diros
Aetnaea cum luce globos, atraque favilla.
Illi per vacuam volitantes aetheris auram,

page 343, image: s359

Sublati ardescunt alte magnoque fragore
Eructant flammas, subitoque calore relapsi
In terram, partes ignem iaculantur in omnes.
Fit sonitus: fugere ferae, fugere volucres:
Atque omnes trepidant Nicrina in valle iuvencae.

[note: Globi igniti ardentes in aqua. ]

Mulciber hinc alius, plenam frigentibus undis,
Ignivoma cum luce globos coniectat in orcam,
Et retro cedit: rapidus furit ignis aquarum,
Atque inter sese pugnant humentia siccis,
Et calida obsistunt gelidis. Globus ipse tremendum
Stridet: et e tepida prospectans sibilat unda.
[note: Glandes ignitae. ]

Nec cessant glandes: perque aequora longa feruntur
Igniti volucres: similes serpentibus Afris.
Interea lentos turris considet in ignes,
Flammivomis evicta globis: cum dirior horror
Ingruit: et rutilis incanduit aura favillis.
Qualis ubi ignifera fessus respirat ab Aetna
Enceladus, mutatque latus: procul horridus antris
Mons tonat: exundant apices. fluctusque Pelorus
Contegit: et saeva tellurem proximus umbra
Saepit Eryx: nemorumque obscurat imagine pontum.
Iamque vapore levi, passim tota aequora fumant:
Omnisque in caeli convexo evanuit ignis.
Illi continuant coeptas ex more choraeas,
Exspectantque suas a pugnae iudice palmas.
[note: Praemiorum et coronarum distributio a Cena. ]

Haud mora: femineus sua dat cursoribus ordo
Praemia: et emerita victorem fronde coronat.
Primus ibi ingreditur donis Fridericus oliva
Victrici evinctus, palmaque triumphat equestri:
Mompeligardaeus princeps, nova gloria rerum:
Mirum propter opus, mentisque reperta sagacis.
Altera fert sponsus: certamine solus in illo,
Qui reliquos cursu pugnantes vicerat omnes.
Tertia Marchiadae merito data dona Iacobo:
Quo nemo melior frenis, nemoque volantem

page 344, image: s360

Aptior alipedem gyrare in pulvere campi.

[note: Gladiatorum certamen. ]

Iamque dies aderat regalibus ultima ludis:
Cum gladiatorum validis manus inclita dextris:
Nuda umeros, medium procedit in aequor: et hostes
Martigenas, magnis in pugnam provocat ausis.
Primus ibi leges, et regia verba lanista
Ponit: et a vetitis iubet abstinuisse: simulque
Emicat: et varios exercet in aere saltus,
Tunc capiunt arma, et Mavortia verbera miscent.
Non hic pulsantur galeatae tempora frontis.
Non clipeo densum pectus: non aerea suta
Defendunt pugilis latus: omnia membra retecta
Verberibus patuere suis: dant verbera vulnus:
Deque cruentato distillat vulnere sanguis.
Ecce autem, dum fulvum unus gladiator ad ensem
Promicat exsultans, ostentatque arduus artem:
Innumerisque levem diverberat ictibus auram:
[note: Agricola gladiator. ]

Forte venit media quidam de plebe colonus
Aurigerae armatus cultro, sagulique rubentis
Vellere Calbiaco, ruralia pectora cinctus.
Scortea cui super induta stat penula: turgens
Exstanti pera: suram tegit undique pero:
Ipsa viro callosa manus, frons arida rugis.
Isque ubi iam media nudus consistit arena:
Nulli non visus stivam tractare bicornem
Aptior, aut virga lentos stimulare iuvencos.
[note: Virtus istius gladiatoris rustici. ]

Extemplo vestem ponit: simul arripit ensem:
Concutiensque atris vibrantia tela lacertis,
Irruit. et pugilis consignat sanguine frontem.
Ille fremens animis, redit in certamen. it una
Obvius agrestis rurusque trementia vibrans
Tela manu: rursum distringit vulnere corpus.
[note: Pausan. [abbr.: Pausanias] lib. 6. Graec. [abbr.: ? ] ]

Qualis erat quondam extremo certamine fessus
Demylides Glaucus, iam victor Olympia circum,
Rurali infligens adversa in pectora plagas

page 345, image: s361

Robore, neglecta, quam non bene noverat, arte:
Talis et iste fuit, sed non rudis arte, colonus.
Nam nemo hunc potuit duro compescere ferro:
Nemo acri superare manu: nemo indere vulnus:
Multaque dextra virum vires effudit in uno:
Cum solus remanet nullo ipse domabilis ictu.
At merito Princeps hominem decoravit agrestem
Munere: Martiaci statuentem signa tropaei:
Omnis prosequitur quem laeta precatibus aula.
Dumque colonus ovat, spolioque potitur honesto.
Hic labor, haec requiem transacti pugna diei
Attulit: et positis pars utraque substitit armis.

[note: Iulius Redivivus, Latina Comoedia Nicodem. [abbr.: Nicodemi] Frischlini. ]

Tandem etiam socco pax est concessa Latino.
Iulius in scaenam venit, redivivus ab orco,
Caesar: et emensus mirandum Teutonis orbem,
Suspicit has terras: Germanas suspicit urbes.
Cui Cicero comes, istius mirator et ipse
Teutoniae: nam Germanis bellator in armis
Occurrit longe Harminius, solidaque coruscat
Lorica: solido contectus corpora ferro.
Ille ubi flammivomos tormentis emovit ignes:
Liventisque globos plumbi dispergit in auras:
Attoniti armorum tanta novitate, Quirites
Aetherium vidisse Iovem, caeloque tonantem
Descendisse rati, specie mortalis, adorant
Pro IoveGermanum: qui non mortalibus armis
Dimicet, aut strepitu framearum terreat hostem:
Sed tonitru, et rapidis excusso nubibus orbem
Fulmine consternat. Sed tandem discit uterque
Humanae esse reperta manus: fornace Perilli
Germani conflata: simul qui pulveris usus,
Quae vis: quo silices possint ignescere motu.
Mox ubi Caesareis armamentaria dantur,
Lustrantur oculis: venit Hessus in atria vates.
Castalios vinctus lauro Parnasside crines.

page 346, image: s362

Carmina hic apportans Germano scripta Poetae
Marce tibi recitat Cicero: impressumque libellum
Arte typographica: tibi docto pollice monstrat:
Atque hoc Germane inventum docet esse Minervae.
Tum trahit in fabricam, stupefactum munere tanto
Gentis: et ostendit subiecta volumina prelo.
Interea Caesar populo, quae viderit, arma
Quae scloppeta intus, ballistarumque novarum
Tormenta, et quales hastas, docto ore recenset.
Cum procul Allobrogen, videt adventare, quasillum
Qui gestat tergo, et peregrinae murmura linguae
Mussat et ignotis loquitur cum Caesare verbis.
Tullius in scaenam, Catto ductore, reversus
Miratur fabricam, miratur prela, typosque
Et capsas, agilesque manus, hominumque reperta:
Et non Barbaricas divini Teutonis artes.
Congressis tandem cum Caesare, multa loquente
De clipeis, de tormentis muralibus: altum
Inchoat, et sacras Cicero depraedicat artes
Germanae gentis. libros et pulpita Phoebi.
Atque rotatilibus procusa volumina prelis.

[note: Caminarius. ]

Quae dum Romanus merito stupet omnia Caesar:
Ecce Caminorum magno purgator hiatu
Attollit clamorem: Italoque obmurmurat ore.
Diffugiunt illi, longo Plutona minacem
Sarmento venisse rati: quo plectat utrumque,
Longius absentem, stygiasque reducat ad undas.
Multum ibi Romuleae commercia prisca loquelae
In tantum mutata dolet: multumque nigranti
Succensens homini Cicero, exsecratur: et ira
Infremit ac stomacho laxas immittit habenas.
Dum tandem placido rursum pacatus ab Hesso.
Mitescit: structaeque petit convivia mensae
Exoritur passim risus: totoque theatro
Exsistit plausus. Ceu quando Roscius olim.

page 347, image: s363

Romuleo scriptas ageret sermone togatas.
Quicquid enim Cicero larvato dixerat ore:
Dixerat ore suo: quicquid narrarat Iulus,
Haec scripto mimus deprompserat omnia libro.
Et iam finis erat ludorum, actique laboris:
Quando dies epulata novem gens omnis, et aulae
Fetus honos: revocatque domum satura agmina tempus.
Ultima praebebat iam luce repotia festa,
Dux sponsus: gratisque agitabat prandia mensis:
Cum cithara redit in medium rubicundus Iopas:
Intenditque lyram: et vocem simul applicat orsis:
Promissaeque viris pertexit carmina telae.

[note: Henri. Ulrici AdamatiF. [abbr.: ? ] ex ElisabethaBavariae Duce: Comes Wirtemb. sponsi Lud. proavius primus ex patre et avo. ]

Namque canebat uti Henrico dux Sequanus arma
Carolus intulerit: Comitem belloque nefando
Ceperit: ante feri sectatum Principis aulam.
Ut Basilaea gravi bello defenderit urbem
Mompeligardaeam, victosque represserit hostes:
Ut comes Henricus, crudeli a compede liber,
Se Moguntiacis sacrum devoverit aris:
[note: Elisabeth, Filia Simonis WecceriBipontin et Bidiscani, uxor Henrici: proavia Ludovici sponsi. ]

Ut subole fatis Eberhardi ad sidera rapta,
Duxerit in thalami penetrale SimonisElisi
Wecceri natam: quae pulchra prole parentem
Ipsum fecit Udalrico post Principe Teccae.
Ut sibi Salmaeam viduus coniunxerit Evam:
[note: Henricus Comes, socer Henr. Ducis Brunscvic. et Guilielmi, Landgraf. Hassorum. ]

Quae generum fecit te Dux Henrice potentis
Brunsvici, Maria tibi se sociante Iacoba:
Et te Cattorum ductor Gulielme, locata
In thalamum Mechthilde tuum, stirps magna nepotum.
[note: Georg. HenriciF. [abbr.: ? ] ex EvaSalmensi Comite: pater Frider. Comitis Wirtembergici, etc. ex Barbara, Philipp Hessorum Landgrafii filia. ]

Atque eadem haec Comitem genitrix enixa Georgum:
Mille per adversae tractum discrimina sortis:
Donec Landgravia, thalami consorte potitus,
Barbara, in antiquo sedem sibi limite fixit.
Hic ubi vitiferos spectat Richovillia colles:
Et qua BelgarumDubis cum murmure montem
Alluit: et flexo Vesontica ad arva meatu

page 348, image: s364

Antiquam, ad montis radices, circinat urbem.
Inde genus ductum Friderico, et Regia sedes:
Quem nunc Ascania clarum de gente Sybilla
Condecorat sidus: radiisque corusca duobus
Mater, avum gemino fecit fecunda nepote.

[note: Ulric. Dux Wirtembergicus, Henrici ex ElisabethaBipontina Filius: pater Christophori: avus Ludov. sponsi: natus an. [abbr.: anno] 1487. 9. Feb. [abbr.: ? ] mortuus anno 1550. 6. Nov. [abbr.: ? ] ]

His adiungit avum Ludovici, armisque togaeque
Heroa eximium: cui post lugubria primi
Funera Eberhardi Ducis improvisaque nuper
Fata Ducis patrui, Rex Aemilianus avitum
Contulit imperium: tituloque et honoribus auxit
Tecciaci Ducis, undenos tum fortiter annos
Egresso: utque suo pro Caesare gesserit arma
Prima Ulricus, et Helveti subverterit arcem
Praesicis, ac vastam nudarit milite turrim.
[note: Bellum Palatinum: gestum, an. [abbr.: ? ] 1504. de quo Barthol. in lib. Austriad. [abbr.: ? ] Ulricus Adamatus, avus Ducis Ulrici, bellum gessit contra FridericumPalat. huius Ruperti patruum: ex mandato Frider. 3.an. [abbr.: ? ] 1460. Mense Maio, quod illi constitit quingentis milibus nummum Renanum. ]

Tum canit, ut sociis Rubertum bella parantem,
Atque Palatino vastantem milite Boios,
Contuderit: positis Mulbrunnae ad moenia castris:
Utque suo allatas, Friderico a Principe, clades
Principi avo Ulrico (cui iussu Caesaris olim
In Moguntiacas sua moverat arma cohortes)
Ultus, pro grandi repetiverit oppida multa:
Et belli iure ablatas possederit urbes:
Romano faciente ratam post Caesare praedam.
Utque Haidenhemiam primus subiecerit arcem,
Alberto vendente urbes, et moenia Boio.
Addit Erythropolin, cinctam obsidionibus urbem,
Et pacis leges, et cassum sanguine bellum.
[note: Sabina uxor Ulricis: Filia Alberti, Ducis Bavar. ex Chunigunda, Austriaca: Friderici tertii filia: neptis Alberti, ex AnnaBrunsvicensi. ]

Addit et e Boia ductam regione Sabinam:
Consortem thalamo: Chunigunda matre creatam
Austriaca: et Bavari genitoris sanguine claram.
Hinc canit exilium: sed non sine fletibus udis
Singultuque canit: ceu cum modulamine tristi
Daulias ales Itym luget. Nam quinque decemque
Abfuerat patriis exul regionibus annos:
Donec eum regno Princeps amitinus avito

page 349, image: s365

Restituit, Cattis bellum molitus ab oris:
Wirtembergiaca natus MechthildePhilippus.
Subicit his socerum Ulrici, spectabile lumen,
Albertum: qui victo armis de fratre triumphum
Christophoro, et victis de Teutonos urbibus egit:
Hunc celebrat: quantis Renum superaverit armis:
Danubii totae vomerent cum proelia ripae:
Gensque Palatinis premeretur Boica signis.

[note: Chunigunda, uxor AlbertiBavari: filia Frider. tertii Imp. ex LeonoraPortugalliae Regina, secunda sponsi Ludovici proavia. ]

Utque Ducem casto non aversata cubili,
Caesare nata patre Austriaco, Chunigunda: maritum
Ipsum praetulerit Mahometi: Asiaque potenti
Bavaricum pluris pia virgo duxerit agrum.
Ille quidem CHRISTO Mahometes iura fidemque
Pollicitus, tantae si posset amore potiri
Coniugioque nurus: sed quis sua foedera iungat
Cum Mahometicola, aut credat sua pignora Turco?
CHRISTO aliter visum: quoniam tibi debita soli
Dux Alberte fuit Chunigunda, tuoque cubili:
Omnes ut tecum vitae traduceret annos:
Teque patrem faceret generosa prole Sabina:
Tecciacos olim quae augereet in orbe nepotes.
[note: Frider. Marchio Brandemburgicus: AlbertiAchillis filius ex Anna Duce Saxoniae: tertius Ludovici sponsi proavus. ]

His BrandemburgoFridericum stirpe beatum
Marchiadem sociat: cui post Silesa frementi
Classica, Pannonias annexuit Austria lauros.
Ille Borussiacis posuit sua castra pruinis:
Et fera Sarmatici sub casside frigora Ponti
Pertulit: ille Palatini funesta Roberti
Impediit coepta: et furiosis restitit ausis,
Terribilis Rheno, debellatorque Bohemi.
[note: Sophia, Polon. Regis Casim. filia: neptis Vladisl. Iagellonis: uxor Friderici: tertia proavia Ludovici sponsi. ]

Tum Sophiam canit uxorem, Genitrice Bohema
Sauromatumque e rege satam: Casimirus ut illam
Coniuge susceptam Austriaca generarit Elisa:
[note: Georg. Marchio Brandemburgicus, Frider. et Sophiae Filius: socer Ducis Christop. avus Ludovici sponsi Maternus: mortuus anno 1543 Cal. Ian. [abbr.: ? ] 13 [reading uncertain:?] ]

Utque patrem, genitrix nato fecunda Georgo,
Ipsa crearit avum, proavumque nepote Georgo:
Aemilie peperit quem, Saxone clara parente.

page 350, image: s366

Inde refert ipsum Sophia genitrice creatum:
Ut LadislaiMavortia castra secutus,
HungaricisGeticos e finibus egerit hostes:
Ut magni Regis sibi conciliarit amorem:
Et patriam, spoliis sedem ditarit opimis.
Ut Latiis cultus simulacraque ficta Deorum
Verterit: et veri sacrarit munia cultus:
Alter Iosias, alter dominator Iudae
Hiscias, verusque sui Zerubabal aevi.

[note: Carol. Dux Monsteroburgensis: Filius Henrici: nepos Georg. Boiebratii Regis Bohemiae, socer Georg.Brandemburg. quartus Ludov. sponsi proavus. ]

Tum socerum illius memorat, te Carole ductor,
Monsterobergiaci sanguis generose parentis:
Ut Sigismundo comes additus, integer annis,
Arma per extremum Tanain, pigrosque Triones
Gesserit: edomitis molitus bella Tomitis.
Ut te coniugio generum, et genialibus Annae
Foederibus natae, genitor delegerit olim
Glogovius: magnae Princeps regionis Ianus,.
[note: Anna uxor Caroli: filia Ioannis, Ducis Glogoviensis et Saganensis: quarta Ludovici sponsi proavia. ]

Denique ut Anna parens Hedvigem enixa, locarit
Marchiadae uxorem, lecti sociamque Georgo:
Cui pietatis honos, et religionis avitae,
Imprimis curae. Nam vera Georgius olim
Rex Boiebracius verae documenta salutis
Hauserat: atque eadem menti instillare nepotum
Sollicitus totis huc propendebat habenis.
[note: Hedvigis, Caroli Ducis Monsterbergici et AnnaeGlogoviaeF. [abbr.: ? ] uxor Georg. March. et socrus Ducis Christoph. avia Ludovici sponsi Materna. ]

Adicit Hedvigi studiosam numinis isti
Praesignem Sophiam: Bavari quae filia Iani
Venerat in thalami foedus genitale Bohemi:
Pars Wenceslai: magnum pietatis asylon
Hanc memorat divi doctrinam martyris Hussi
Instillasse animo: nutricem vocis amatae:
Et CHRISTI sanctos opibus fovisse ministros.
[note: Anna Maria Marchion. Brandemburgensis: Filia Georgi: ex Hedvige: CaroliMonsterbergensisF. [abbr.: ? ] mater Ludov. sponsi. ]

Postremam fidibus Mariam resonantibus Annam
Concinit: et quantum veteres heroidas aequet
Ingenio: ac morum vera integritate fideque
Simplice: quasque suo natas natosque marito

page 351, image: s367

Ediderit: quantus Heroo sanguine cretos
Quaesierit generos: quot tanta a stirpe nepotes.

[note: Filiae Ducis Christop. quibus elocatae Principibus. ]

Ut prima HedvigisLudovico iuncta sit uxor
Landgravio: Ernesto praesignis Elisa marito
Addita Henembergo: et Gulielmo nexa Sabina
Hassiaco obtigerit: quartam ut sibi foedere casto
Copulet Aemiliam virtus SimeraeaRichardus:
Uxor Anhaltino ducta Eleonora marito:
Dorothee MariaHenrico societur Othoni:
Ut sua Lignitium colat Anna illustris Ianum:
Ut Sophia observet FridericumSaxona coniux.
Sic o sic, inquit, sibi credula corda piorum
Et timidas superum mentes ditabit Iova:
Ille hominum Sator, ille Pater, DEUS ille Deorum:
[note: Psalm. 127. ]

Rex regum, ductorque ducum. Nam copia prolis
Ex illo manat: tamquam de fonte perenni
Quae levis unda salit: proles numerosa favoris
Argumentum ingens: quo totum amplectitur orbem
Ille opifex rerum: o te terque quaterque beatum:
Cui sua tam pulchris pharetra est oppleta sagittis.
[note: Encomion Illustr. Ducis Christoph. ]

Sed quem te memorem, quove in te carmine fungar,
CHRISTOPHORE, illustris Princeps: quem tota loquuntur
Climata regnorum: quem totus praedicat orbis?
In te sedem habuit pietas, primaria virtus:
In te vera fides, obsesso pectore vixit.
Et quisquam orator, verbis exponere possit:
Qua virtute DEUM, qua mitis nomina CHRISTI
Maiestate animi: qua religione paternam
Servaris fidei doctrinam, et caelica verba:
Quo corruptelas odio, et nova monstra fugaris?
Haec virtus una ante alios est principe digna,
Nosse salutis iter: caelumque intrare: suisque
Civibus aetherias temere non claudere portas.
Et quisquam faciles animos sat laudibus ornet?
Quis mentem, miserisque piam, veniaeque paratam?

page 352, image: s368

Quaeque tot excubias virtus pro civibus egit?
Terrificant alii populos, mortemque loquuntur:
Tu pacem, et placidae fovisti tempora vitae:
Ut patrii cives tuta dicione fruantur.
O quanto est princeps omni pretiosior auro:
Quem populi pius urget amor: quem cura clientum
Afficit? una DEO exaequat clementia reges:
Conciliatque hominum mentes, et pectora vincit.
Nec magis excubiae, nec militis arma, nec enses,
Munitaeve arces: quam civicus ille tuetur
Plebis amor, populique favor, et gratia simplex.
Qui terret, rursum ipse timet. Sat nota Tyranni
Verba: Syracosiae quem formidaverat urbis
Incola: ubi auratis pendens laquearibus ensis,
Colla super, multo implevit terrore Damoclem.
At bonus aeternum iam Constantinus in aevum,
Theudosiique ambo vivunt, et Honorius: ore
Ingenioque Duces praeclari, ad praemia nati:
Quique sui memores alios fecere merendo.

[note: Encomion Illustrissimi Ducis Ludovici. ]

Nec tu dissimilis tanto Ludovice parenti,
Sceptra tenes: patriis ut qui virtutibus aequum
Aemulus hoc, peragis vitae haud ignobilis aevum.
Nam tua cura, DEUM caelesti agnoscere cultu:
Et vitae servare modum, finemque tueri:
Iustitiamque sequi: et sanctas defendere leges:
Et colere ingenuas, non temnere turpiter, artes:
Ingenioque alios superare, haud sanguine niti:
Nec tua futilibus consumere tempora nugis:
Sed patriae prodesse tuae: prodesse propinquis:
Nec tibi, sed toti genitum te credere mundo.
Perge ita: sic referes caelesti digna labore
Praemia: teque pio memorabunt ore nepotes.
Atque en ut CHRISTUS praesenti pignore firmet
In te animum iuncta tali tibi coniuge princeps:
Omnes quae vitae reliquos tecum exigat annos.

page 353, image: s369

[note: Encomion Illustr. Ducis Ursulae. ]

Illa patris, primo vitae consuevit ab aevo.
Iussa verenda sequi: et celsam componere mentem
Ad magnum virtutis opus, dignosque labores.
Non illi genitrix somnos indulsit inertes,
Desidiasve aevi molles, et marcida luxu
Ocia: sed stimulos virtutum, et semina laudis
Indidit, ac teneros pietate exercuit annos.
Ipsa parens praecepta dedit, monuitque suopte
Exemplo facienda sequi: tu respice saltem,
Qui vultus: quantum egregio decus emicet ore.
Respice virtutesque pias, castaeque pudorem
Coniugis, et puri generosa sacraria cordis.
O sponse, o princeps, o proles magna parentum
Connubio laetare tuo: sponsamque benigno
Amplexare animo. Non hanc privata dederunt
Limina: non viles illam genuere parentes.
Fama Palatinae non est incognita gentis:
Nec latet insignis Svecorum gloria Regum.
Iamque adeo, iam tempus erat, celebrare penates
Sponsa tuos, veteresque atavos, Regesque Ducesque:
Et qui Caesarias quondam gessere secures,
His fidibus celebrare meis: sed longius aequo
Wirtembergiaci me distinuere penates.
[note: Promissum, de Genealogia et rebus gestis, Palatinorum Rheni: et Regum Sueciae. ]

Quod si sponsa piam tu prole beaveris aulam:
Hac ego cum cithara, medium in penetrale revertar
Adque novas pleno modulabor gutture cunas:
Tum referam, ereptum Danorum e compede regem.
Gustavum: Suecoque throno, sceptrisque positum
Erici: referam, sternentem Danica ferro
Corpora, Gustavum: caput insuperabile bello.
Tunc nervis aptabo meis, tua nomina Caesar
Ruperte: et tanto natos genitore nepotes.
Tunc omnes memorabo tuas, Diva Ursula laudes,
Ornatamque isthic, praelustri semine, matrem
Te lyra pulsa canet: te carmina nostra sonabunt.

page 354, image: s370

Interea hos ambo traducite molliter annos.
Tuque, o Wirtemberga potens, et frugis abundans,
Dives opum, Bacchique ferax, pretiosa metallis:
Aurea quam pleno diffundit copia cornu:
Funde preces superis, et mecum supplice vultu.
Pacem ora CHRISTUM, tranquillaeque otia vitae.
PAX ades auratis frontem redimita capillis:
Et refer antiquum dilapsi temporis aevum.
Excedat terris rigido Bellona flagello
Aspera: pax nostras aeternum protegat oras.
Et nunc omnis ovet porrecto Teccia vultu
Concelebrentque choros, et festis passibus adsint:
Et varium Nymphae faciles glomerentur in orbem:
Consonet omne nemus plausu [correction of the transcriber; in the print psausu], fremituque virorum.
Ipse pater caeli nunc prospicit axe sereno:
Atque illo effulget, quo temperat omnia, vultu.
Salve festa dies: thalami salvete pudici.
Annus ubi exactis totum compleverit orbem
Mensibus: ante pedes, atque ora utriusque parentis,
Parvulus in magna ludat LUDOVICULUS aula.
Dixit: et e tenui subito disparuit aura:
Cum subito motae sonuerunt verbere pennae:
Et caelo Raphaelus adest: intransque cubile,
Omnia perpetuo genitalia foedere sancit.


page 355, image: s371

EPITALAMION IN IISDEM NUPTIIS, scriptum a NICODEMO FRISCHLINO, Poeta L. [abbr.: ? ] etc.

Dum patrius Princeps, vidui post fata cubilis,
Vincula coniugii prosperioris init:
Huc agite, o quotquot sacra Wirtembergia nutrit:
Seu dives, seu sis pauper, et aeris inops:
Huc agite, et nardo sparsi florente capillos,
Dicite Iessaea carmina digna lyra,
Tuque o siderio labens a vertice caeli,
Ad nova coniugii foedera CHRISTE veni.
Sed mitis, placidusque veni: nunc exue vestem
Lugubrem: nitidas nunc bene pecte comas.
Qualem te perhibent divini oracula verbi
Venisse ad Canai tempora festa tori.
Tu sponso sociam iunxisti primus Adamo:
Te duce TobiaeSara reperta suo est.
Tuque regis thalamos: per te felicia lecti
Pignora de casto coniuge mater habet.
Eja age: Phoebeas quem scis contemnere Musas,
Suave mihi aspira carmen amore sacro:
Quale sub auroram, dulces imitata loquelas,
Daulias artifici concinit ore melos.
Quattuor addiderat iam totum mensibus annum,
Qui regit aetherios, temporis auctor, equos.
Ex quo Dorothees pollinxerat ossa maritae
Dux pius, inque sua contumularat humo.
Nec dum tristi animo veteres aboleverat ignes,
Ereptae fato coniugis usque memor:
Cum dux Vinaria egressus Fridericus ab urbe,
Principe Lignitio concomitante, venit.

page 356, image: s372

Anna, tori consors, comes huic, Sophia iverat illi:
Utraque Christophoro Principe Patre sata.
Ibat et Alsaticis ad nostra Georgius arva,
Coniuge cum Sveca, pignoribusque tori.
Ille Palatina generosus origine Princeps,
Cuius inest animo candor, et alma fides:
Omnes, ut viduo exhibeant solamina fratri:
Et tristem medica, qua licet arte levent.
Haud mora fit variis peraguntur tempora ludis:
Qui vel equo magnus, vel pede maior eat.
Inde sui frontem decorant victoris oliva:
Instituitque novos hospita turba choros.
Germanae imprimis fratrem stipare sorores,
Signaque laetitiae prodere multa suae.
Tum festis dapibus curae, vinoque remotae,
Tum pulsa in tepidos sollicitudo Notos.
Forte sub Auroram, densis emersus ab umbris,
Lucifer Eoos cum movet altus equos:
Consurgit primus, viduumque cubile relinquens,
Se matutinus Dux Ludovicus agit.
Aedibus hinc mediis, cari conclave parentis
Intrat, et has fido fundit ab ore preces:
Alme DEUS, quo Patre genus mortale peragrat
Tranquillum hoc vitae, spe melioris iter
Respice nos, et si nostro quid amore meremur,
Da Pater hospitibus iura benigna meis.
Nec ubi forte tui laedamus numinis iram:
Inque tui simus semper amore pares.
Hanc etiam defende domum, defende penates,
Hospitiumque tui numinis esse sine.
Tum quae visa tibi nostris aptissima lectis,
Ut subeat vidui foedera casta tori:
Illam exoptato iungas mihi tempore nuptam:
Si studiosa tui, si pietatis amans.

page 357, image: s373

Finierat: cum cana Fides et credula semper
Spes, cum Dilecta terna sorore venit,
Sed tum cana Fides speciem simulabat Elisae,
Hennebergaeam vultu imitata nurum.
Nam pullam longo ducebat syrmate vestem,
Albaque velabat triste calyptra caput.
Hanc iuxta incedit, oculos deiecta decoros,
Spes bona, technarum nescia, fraudis inops.
Picturatae auri croceo subtegmine vestes,
A collo ad talos, candida crura tegunt.
Haec tum se in faciem nuptae transformat honestae:
Quam Dux Lignitius iusserat esse suam.
Fitque venusta soror Ludovici Principis Anna,
Os rubra, cervicem lactea, flava comas.
Tum later agglomerat Fidei Dilectio dextrae:
Seque tuam uxorem Dux Friderice facit.
Omnia iam Sophiae similis, vocemque disertam
Et roseam faciem, lacteolasque manus.
Palla huic, et pictum croceo velamen acantho
Corpus obit, nitidas aurea vitta comas.
Surgit, ubi has vidit Princeps, et poplite flexo
Obviat, et docta porrigit arte manum.
Tum simul auratis omnes considere sellis
Iussae: mox verbis talibus orsa Fides:
Quid tenerae perdis ver istud amabile vitae,
In vidua solus, Dux Ludovice, domo?
Perpetuane dehinc maerens carpere iuventa:
Nec casti noris pignora cara tori?
Id cinerem et manes credis curare sepultae
Coniugis: ut semper busta priora gemas?
Quin tu iunge toros iterum: pigeatque, dolenti,
Tot ibi iam vacuos praeteriisse dies.
Iunge torum, et thalami ne sit iactura prioris,
Intret in amplexus sponsa novella tuos.

page 358, image: s374

Sic, ubi Thariades deflesset funera Sarae,
Ceturam sanctus ducere iussit amor.
Sic post Asubae tristissima fata Calebus,
Arsit in Ephratae candida colla suae.
Utque olim medio iactatus navita Ponto,
Qui modo turbatis vela regebat aquis.
Cum maris effugit rabiem, ventosque furentes:
Iamque suo tetigit munere functus humum:
Immemor aerumnae, toleratorumque laborum,
Dulcia secura gaudia mente capit:
Iucundosque agitat cara cum coniuge risus,
Signaque laetitiae dat manifesta suae.
Sic te, post vidui tristissima damna cubilis,
Carpere porrecta gaudia fronte decet.
Quid iuvat assiduo frenum laxare dolori?
Et largo tristes imbre rigare genas?
Quae semel occubuit, nulla est revocabilis arte:
Panditur ad nullas ianua furva preces.
Ergo aliam tibi quaere parem, sociamque laborum:
Nobile quae vitae sit diadema tuae.
Hac cum tu reliquos aevi feliciter annos
Consumes: haec spes altera prolis erit.
Nondum finierat: cum sic Dilectio vocem
Interrumpendo, o inclite frater, ait:
Parce precor lacrimis: maestum depone dolorem:
Nil prosunt lacrimae: nil iuvat iste dolor.
Cur viduum peragas hac vita tempus inerte?
Hoc aevum sancto cur sine amore teras?
Dulcius in terris nihil est quod vivat, honesta
Coniuge, quam socii mutua cura tenet.
Sive etenim vultu splendet fortuna sereno:
Sive pruinosis intonat Auster aquis:
Sortis adest utriusque comes, pars optima, coniux:
Proque sui non est lenta salute viri.

page 359, image: s375

Utque alii fugiant: haec omnes vincit amicos:
Gaudet et ad partes prima venire suas.
Haec consolando multum cruciatibus aufert:
Atque, sit ut mentis pars bona salva, facit.
Haec, lecto ut recubes, venis fugientibus aeger,
Ultima sors animae dum tibi restat, adest.
Quid multis? seu tu risus, seu seria tractes:
Et lusus tecum, seriaque uxor agit.
Quare age coniugii vinclo ne subtrahe collum:
Aspiret taedis aura secunda novis.
Haec soror: haec carae dulcissima verba sororis,
Confirmat nutu Spes operosa pio.
Cum frater Princeps, animi plenissimus aequi,
Infit: et in tales exserit ora modos:
Germanae illustres: castissima corda, sorores:
Quae me fata vocant, haec decet una sequi.
Non opis humanae res est: connubia iungit
Coniugii primus conditor, ipse DEUS.
Impulit ille meos sensus animumque: nec uxor
Iam procul externis invenienda locis.
Vidi ego, vidi unam, cum nox hesterna choreas
Iusset, post sumptas instituisse dapes.
Haec Sarae formam, mores Iudithis habendo,
Visa mihi ante alias Principe digna viro.
Non illam pietas, non religiosa voluntas
Deficit: et uni mens operata DEO.
Tum placidi mores, et vivida pectore virtus:
Quae vires etiam corpus habere facit.
Clarior hic Pario micat illi marmore vertex:
Collaque sunt ipsa candidiora nive.
Qualem vere novo praebent per prata colorem,
Candida purpureis lilia mista rosis.
Talis inest rosea fulgens in virgine vultus,
Qualis Appellaeis non fuit in tabulis.

page 360, image: s376

Quid genus? Inachia quaerant de stirpe parentes,
Quos virtus nullum nomen habere sinit.
Si qua DEUM metuit, fido subiecta marito:
Praecipuae haec gemmam nobilitatis habet.
Haec adeo Attalicas dotes, haec munera vincit,
Lydius auratis quae vehit Hermus aquis.
Si tamen et proavos quaeram, gentemque vetustam:
Hic etiam laudem qua memoretur, habet.
Maiores illi sacra de stirpe Palati:
Gloria quos umeris evehit alta suis.
Ecquis enim tritavi sceptrum regale Roberti
Nesciat: imperii qui tulit huius onus?
Quem sua facta virum priscis heroibus aequant,
Amplaque victrici parta trophaea manu.
Quis laudes atavi ignoret: victoria dives
Cui verum Stephani nomen habere dedit?
Vivit adhuc abavi Ludovici gloria: Amato
Qui Comiti HuldrichoTheseus alter erat.
Nomen Alexandri nullo delebitur aevo:
Quantisper proavus progenerabit avum.
Quid loquar insignem vera pietate Robertum:
Quo virgo haec claro Principe gaudet avo?
Nemo illi melior: nemo studiosior aequi,
Romulidum, Carolo sceptra tenente, fuit.
Hinc satus eximia clarus virtute Georgus,
Clarus Ioannes: hospes in arce meus.
Dux pius et sapiens: qualem vix protulit aetas
Aurea: Dux animi plenus ubique boni.
Quem variae decorant praecelso in pectore dotes,
Ingenium felix, iudiciumque sagax.
Et nitor eloquii, et doctae facundia linguae:
Sive Latina velit, Gallica sive loqui.
Tum virtus animo longe sublimior ipso:
Notaque, sed nostro tempore rara, fides.

page 361, image: s377

Cetera praetereo, herois memoranda camenis:
Nam virtus digna est haec graviore tuba.
Quid vero matrem? matronae exemplar honestae:
Regia cui patriae stirpis origo venit.
Nam pater huic, Suecis olim Gustavus in oris
Rex pius, et vasto clarus in orbe fuit:
Hic ubi Menalio nitidus sub sidere vertex
Orbis, Hyperboreis altior exstat aquis.
Terra ferax frugum, pecorisque et divitis auri:
Sed belli studiis aspera, pacis inops.
Hinc Anna est: matri cognominis Anna: potente
Rege sata, et mentis dotibus aucta bonae.
Vix illa quaequam pietatis amantior, illa
Vix quaequam libris tempora plura dedit.
Non illam fugiunt veterum praesagia Vatum:
Non Lucae et Pauli pagina quicquid habet:
Non, quemcumque sacro cecinit modulamina plectro
Psaltes. Nam memori mente notata tenet.
O quoties duris mulier iactata periclis,
Exposcit pacem supplice voce DEUM.
Talem credibile est Annam vixisse, parentem
Sive tuam Samuel, seu Phanuele satam.
Ecquid adhuc dubitem, suavissima corda, sorores,
Hunc socerum, hancque mihi conciliare socrum?
Et Mechtilda fuit veteri de gente Palati:
Mater Barbati religiosa Ducis.
Nec Dux AemiliamRichardus habere maritam
Noluit: hac Rheni natus et ipse domo.
Quin adeo nuper de stirpe Henricus eadem
Dorotheen duxit, iura deditque tori.
Et soror Aemilia est nobis et Dorotheaea:
Utraque Rhenano consociata toro.
Vix haec ediderat: cum sanctis credula verbis,
Has roseo voces egerit ore FIDES.

page 362, image: s378

Novi, inquit, novi: quam tu carissime dicis:
Et cui iam dicas: tu mihi sola places.
Ursula sola places. (Nam solum prodere nomen
Restat, ab hac tanta quae tibi nata domo est.)
Ursula virginei flos illibate pudoris.
Fallor? an hoc nomen nominis omen habet?
Certe prima toro fuit Ursula iuncta iugali:
Ursula nunc eidem parta secunda toro.
Atque en, ut faveat praesens tibi fertilis annus:
Nescio, fertilitas ista quod omen habet.
Nam tum cum primi pepigisses foedera lecti,
In cursu simili frugifer annus erat.
Tunc victus venere boni: tunc consita pomus.
Opplevit laetis fructibus omne penus.
Aurea tunc pressos pedibus dedit uva liquores:
Protulit et flavos messis opima comas.
Nunc iterum, falces posti appendente colono,
Distendit spicis horrea plena DEUS:
Pampineasque altis induxit collibus umbras:
Iam cernes cupis fervere musta tuis.
Iam pede collectas calcabit rusticus uvas:
Dolia dum nobis, deficiantque lacus.
Quod si bruma tuis veniens conatibus obstat,
Longinquis numquam commoda bruma viis:
Differ, dum gelidae transacto frigore lucis,
Mox nova purpurei tempora veris eant.
Nec thalamo tempus, quam Ver, est aptius ullum
Vere tepent terrae: Vere nitescit ager.
Omnia tunc florent: tunc formosissimus annus,
Tunc suus est pratis, arboribusque decor.
Et formosus amor formoso tempore dignus:
Et sua festivis competit hora iocis.
Dixerat: una omnes Germanam voce sequuntur:
Imprimis casto pectore risit Hymen.

page 363, image: s379

Blandus Hymen, primo thalamos non passus inertes,
Coniunxit sanctis pectora bina toris:
Primus restituit socialia vincula lecti:
Interrupta diu, lege tacente DEI.
Quando ferae gentes, pecudum de more vagatae,
Turbassent casti foedera coniugii.
Ergo dies, alterque dies ubi transiit: omnes
Excedunt aula, reproperantque domum.
Interea hibernae labuntur tempora brumae,
Et vetere elapso, mox novus annus init.
Continuo missi: sponsam a genitore petitum.
Ut ventum: oratum, pollicitum atque datum.
Iamque dies caeli dimittitur illa sereno:
Quae subeat socium cum Duce virgo torum.
Dicamus bona verba: venit Dux Sponsus ad aras:
Quisquis ades, lingua vir mulierque fave.
Cernitis auratas ut eat Dux Sponsus ad aras:
Vinctaque post serto Sponsa venusta comas.
Reddamus pia vota DEO, reddamus honores:
Et prece divinam sollicitemus opem.
Auxilium quaecumque DEI caeleste precatur,
Non venit e templis irrita turba domum.
CHRISTE veni dapibus festis, prolemque ministra:
Laudat ut ante Ducum turba novella pedes.
Annue: sic tua sit felix Ecclesia CHRISTE:
Sic tua perpetuo vox super orbe sonet:
At vos Coniugii vinclo propiore ligati:
Tu Ludovice parens, Ursula tuque parens:
Vivite felices ambo: dum tarda senectus
Inducat rugas, inficiatque comas.

[Gloria]

page 303, image: s319

Suspenso huc ferre gradus: et vellere Serum
Texto innodatos habitu, succedere templo.
Sidoneas video tunicas, femoralia baccis
Aspera, gemmatasque togas, viridesque Smaragdis
Thoracum manicas, auri subtemine pictas.
Et iam sponsa venit, palla vestita rubentis
Candyos: hesternis ducibus comitata. Rigescit
Palla auro, lucemque suo splendore lacessit:
Castaque flaventi residens in vertice vitta,
Spargit in aede iubar: ceu qui micat aethere toto
Lucidus Orion, noctis iam clarior umbra.
Balteus auratos gemmis astringit amictus,
Colla monile rubens: umerisque induta tenellis,
Suppara candentes cingunt angusta lacertos.
Ipsam assueta cohors, matresque nurusque frequentant:
Succinctae trabeis, et longo firmate terram
Verrentes: thorax it candida pectora circum:
Perque umeros adeo tenui multitia lino:
Serica se filis ut prodat palla sub albis.
Nec tereti desunt gemmata monilia [correction of the transcriber; in the print monila] collo,
Nec gemmae digitis, armilla nec aurea carpis.
Ante fores templi festiva per atria clangunt
Aera tubae, resonant litui, dant tympana murmur:
Intus vocali exsultat sacra Musica cantu. [note: Lucae Osiandri contio ex Psalm. 128. ]
Mox ubi facta quies, et amica silentia templo:
Suggestum ascendit Lucas Osiander, et alto
Ore preces fundit, taciti quem turba sequuntur
Cetera: tum voces aperit divinus, et olim
Cantatum a magno carmen Davide Propheta
Explicat: ac thalamum Iessaeo prosperat ore.
Namque canit: quantae maneant connubia dotes,
Quanta DEI patris bonitas, quae commoda rerum,
Qui pietatis honor: siquidem cum coniuge coniux
Mente DEUM casta timeat: fidoque precatu
Sollicitet: soli certus confidere CHRISTO.

page 304, image: s320

Auspice quo coeant uno duo corpora nexu.
Nam DEUS huic operi favet, et statione locatis
In propria, et iusso fungentibus ordine vitae
Coniugibus, dat opes, dat largo munere victum
Dat cultum, dat longaevos a stirpe nepotes,
Pendentesque albo genitricis ab ubere natos.
Qualis enim topio, prae limine, consita vitis:
Turgida malleolis, et palmite dives opaca:
Protrudit gemmas, et muri pariete fulta
Promicat: ac laetos spargit fecunda racemos:
Talis et uxor erit, cari intra tecta mariti,
Prole nitens, felix uteri, fecunda nepotum
Progenitrix. Tum quale decus frondentis olivae
Germina: quae gratam praebent cultoribus umbram:
Tale decus nati, nataeque in margine mensae,
Cingentes pulchra mensamque dapesque corona.
Scilicet his tantis felicitat ornamentis
Coniugium DEUS: et verae pietatis amantes
His opplet donis: his caeli dotibus auget:
Tranquilla ut ducant securae tempora vitae:
Incolumesque sui generis de stirpe propagent
Natorum natos, et qui nascantur ab illis.
Haec ubi finivit: tensis ad sidera palmis,
In sacras iubet ire preces: simul incipit ipse: [note: Precatio ad Deum pro felici coniugii successu. ]
Omnipotens aeterne DEUS: Rex aetheris alti:
Conditor humani generis: tu nempe quietum
Accipis in cunctos animum, mentemque benignam:
Qui tua sacra colunt, et qui tua iussa capessunt.
Aspice nos, fideique memor: qui foedere certo,
Progeniem per mille gradus, seriemque nepotum,
Pollicitus, veterum revocato in sanguine patrum,
Affore dixisti: ne te sententia vertat,
Care pater: serva divini Principis aulam,
Antiquosque lares: da celso a sanguine natos:
Qui patri similes, eadem in vestigia tendant.

page 305, image: s321

Sic tua laus tali florescat Principe rerum:
Sic casta maneant in religione minores:
Sic Alcedoniam felix Ecclesia vitam
Degat, et armorum cessat furor improbus orbe.
Exaudi pater alme tuos, et verba precantum
Suscipe, pro merito, quod possidet omnia, CHRISTI. [note: Alter coniugis publica confirmatio. ]
Talibus orantes, sponsumque ducemque maritam,
Coniugio rursum vincit, nexumque iugalem
Firmat. et aeterno iungit duo pectora nodo.
Tunc iterum harmonicae tolluntur in aera voces:
Ingeminantque tubae, et litui: pulsataque raucum
Tympana dant sonitum. Confestim ad prandia mensae:
Itur, et ad positas tecti in penetralibus escas. [note: Epulum, seu prandium nuptiale. ]
Namque epulum, dignum luxu, regale pararant
Bis deni artifices: centenaque fercula mensae
Doctis condierant digitis, atque arte magistra.
Tunc famuli heroum manibus dant ordine lymphas [orig: limfas],
Malluvioque super fundunt, e divite gutto:
Candidaque expediunt tonsis mantilia villis.
Nec mora, cum casta positas prece consecrat excas,
Divinus vates, et CHRISTUM poscit, amicis
Hospitibus laetam confirmet ut omine mensam:
Gaudiaque istius nutu clemente diei
Rite secundando, maerorem nubia pellat.
Protinus accubuere Duces, mistaeque maritae
Coniugibus, sellas concha sidonide tinctas
Obsidunt, longae regali in margine mensae.
Centeni hic astant famuli, quibus ordine longo
Cura cibis mensam struere, atque infundere Bacchum.
Idem habitus cunctis: idem status: et decor idem,
Ingenui vultus homines, agilisque iuventae.
Structor cuique suus, suus et pincerna cuique,
Astat hero: ille dapes caedens, sectasque decenti
Apponens ferro: hic domino libata ministrans
Pocula poturo. Vidi qui fercula celsis

page 306, image: s322

Inferret manibus, superantem corporis arcti
Exiguam molem strue praecellente catinum.
Nec viles illi portant in lancibus escas
Fictilibus: lolium, aut siliquas, tenuemve polentam:
Non acidas inulas illi, non rapula ponunt:
Non unctum muria gestant olus, unguine crasso. [note: Epula et dapes regales. ]
Ponitur hic quicquid mensis regalibus aptum:
Ponitur argento ductis, auroque catinis
Quidquid alit tellus lauti: secus aethera quicquid
Delicii: quicquid rapidis Nicer educat undis.
Huc aper, huc perdix, huc turdi, huc pinguia capi
Huc veniunt praedaeque canum, praedaeque virorum.
Nec lacuum desunt, domiti fervente Lyaeo,
Pisciculi: et capti salares Renensibus undis.
Non hamo impliciti gerres, non gobio nassae,
Moenaquemultifera [correction of the transcriber; in the print multifora] rivis educta sagena:
Sed scarus, et peregrina famem levat assa lagois:
Et mulli, et truttae, plenaeque acipensere lances,
Et luci, et percae, et thunni, sapidique thymalli:
Digna Palatinis tam suavia fercula mensis.
'Magnos non nisi magna decent. Quid sordibus aulae
'Euclio? quid contra plebeii sub lare tecti
'Magnifici sumptus? In mercatore superbo
'Luxuria est: quod principibus laudabile nomen.
'Sordibus a tenui distat, mihi credite, victus.
Et quisquam possit meritis comprendere verbis,
Tot missus, tot fercla dapum, tot frixa, tot assa?
Quis quaesitorum pelago, terraque ciborum
Delicias memoret? quis lautae prandia mensae?
Quis numeris tot describat tuceta Latinis?
Quis fartum artocreas? quis picta in lance minutal?
Aut dulce insicium [orig: isitium], totque itria sacchare tecta?
Ecquis enim possit nisi cui sua vena perenni
Ingenio manat: nullo defecta liquore?
Haud minus et dulci replent carchesia Baccho.

page 307, image: s323

Atque auro gemmaque bibunt. Spumantia cernas
Rhetica cristallis: cernas Velbacha rubella:
Circumlata ducum manibus: libata labellis
Femineis: cernas prelis elisa Suevis.
Vina: sapore bono Thasios aequantia succos [note: Mensa Nobilium et legatorum. ]
Quin etiam largo constructae stant dape mensae
Nobilium: mensae festiva per atria centum,
Et totidem legatorum: tum iuncta catinis
Pocula, pampineo spumant argentea succo:
Sertaque dependent passim: nervique lyraeque
Tibiaque, et cantus, animi felicia laeti
Argumenta, sonant: porrectae et plurima frontis
Gaudia: ubique sacri paeanes: ubique corollae:
Fronde coronatumque merum. Quis ludicra, risus,
Perfacilesque iocos? alacrem quis disserat aulam?
Hic bini binis hilarem cratera lyaeo,
Parte alia, terni ternis, aequalibus aequa
Propinant: et vota DEO sollemnia libant:
Det sponso sponsaeque decus: det plurima vitae
Commoda longaevae: det utraque a stirpe nepotes.
Forte Ducum vati, thalami haec ad festa vocato,
Non exspectata propius discumbere mensa
Contigit: excelso qua stant cenacula tecto,
Sponsi consignata toris: unde aurea vasa,
Argentoque graves phialas, cochleariaque arcis,
Lischius et nostri Vollandus amorque leporque
Pectoris, attenta iussi depromere dextra.
Vatibus in dubio est, an gratior esca palato:
Suavius an vinum mentes recreaverit aegras:
An mage colloquium. Nihil omni suavius esca,
Nil melius dulci apponi potuisset Iaccho.
Sed suaves escas et dulcia pocula vini,
Longe hilares vicere ioci, sermoque, suisque
Seria mista iocis: et apertae gratia linguae.
Hic aliquis gravior natu: cui plurimus usus

page 308, image: s324

Annorum rerumque fides. Hic tertius, inquit,
Tertius est Wirtembergus, cui servio, princeps: [note: Natus est Dux Christop.UlriciF. [abbr.: filius] e SabinaBavariae Duce, anno 1515. 19. [reading uncertain:?] Maii. ]
Atque eadem lux haec, si rite experta recordor,
Christophoro natalis erat: quem BojaSabina
Conceptum Ulrico peperit, pulcherrima mater.
Hic memini Ulricum me tunc vidisse parentem:
Christophorumque isto patrem, cui servio, nato.
Fac DEUS, ut possim (si fas hoc poscere tramam
Annosam) hunc etiam sponsum vidisse parentem.
Post oculos mihi claude meos: nam taedia vitae
Iam dudum capio miserae. Sin respuis istam
Aetatis metam: cernant, quos cernere fas est.
Haec fatus tollit, grandaevi pabula, dulci
Spumantem vino pateram: coetumque salutans
Circumferre iubet, memorique reponere mente
Os senis: ac vocem praesenti pignore firmat.
Gratia sit Vollande tibi, tibi candide Lischi:
Hoc pro colloquio, pro hac consuetudine mensae.
Si quid habent genii, Frischlini verba Poetae,
Iam senium vestrae quaesitum hoc carmine famae.
Egredior tandem visurus prandia, servis
Apposita, et coctas
Aetnaeis ignibus escas.
Alme DEUS, quanto renitebant cuncta paratu?
Quam nihil hic ulla videas a sorde profectum:
Quam nullas putri caepas alece natantes?
Nam servis etiam, toto quaesita macello,
Fercula praebentur: sapido nidore parata.
Non unctae huc ponuntur aquae: non mucida panum
Frustula: non botulus fumoso rancidus igni:
Non olidus passer, scabro comitatus asello
Conditave in putri pruna autumnalia faece.
Hic ossae, hic pisces hic mistis brassica pernis:
Hic frixa, hic verubus vitulina trementibus assa:
Hic escae, Curiis olim Fabriisque severis,
Et Scauro visae regali fervere luxu.

page 309, image: s325

Quin etiam liquido manantia pocula Baccho,
Fundebat populo peregrino verna minister:
Aemula Renanis. Tunc motis pectore curis,
Accrescunt sensim laetarum murmura vocum:
Tunc animi surgunt: tunc immemor imbris et Austri,
Explicat udus eques, contractae seria frontis.
Hic alius pugnas, et duri proelia Martis,
Belgarum nuper terris commissa, recenset.
Hungaricas alius praedas, et versa Getarum
Terga fugae: victos alius certamine Moschos,
Et quae Velicae vastarit moenia Lucae.
Parva mora est, epulasque foci misere calentes
Principibus: mensisque locum fecere secundis.
Tunc etiam fulcris esca imponuntur acernis:
Lumina qui pascant, oculis capienda decoris.
Hic quae temporibus priscis cecinere Prophetae,
Artifici stant facta manu: mediamque per aulam
Intentis hominum repraesentantur ocellis.
Cernitur hic genitor, nudato comminus ense,
Intentare necem nato: laevaque prehensam
Implicuisse comam: simul alto a vertice caeli
Nuntius advolitat: dextramque reducit ab ictu,
Avertens caedem. Dumeto proximus haeret
Velleribus niveis aries: quem caedere iussus
Pro puero insonti, extructis pater immolat aris.
Hic radix Iessaea, vagos ex arbore ramos
Diffundit late: quales fert punica malus.
HesperidumLibyae non infecunda per hortos.
Undique considunt bisseni, frondibus aureis,
Sceptrigeri reges. Iudaea per arva potiti
Imperio quondam magno, et felicibus armis.
Hos inter cytharam Davides pollice muto
Praetentat: natusque una: quo doctior alter
Non fuit, a prima crescentis origine mundi.
Cernitur hic itidem caeco reserare parenti

page 310, image: s326

Lumina Tobias, medicamine fellis amari:
Quod prius ille ferae balaenae exemerat alvo.
Hic domita CHRISTUS ducens de morte triumphum,
Erumpit tumuli claustris: ceu quando fugatis
Oceanum linquit Titan praefulgidus umbris,
Vexillum fert laeva manus: latus hiscit atroci
Confixum ferro: tenet altus lumina somnus
Custodum, et segni requiescunt omnia nocte
Parte alia teretis discumbunt limite mensae,
Ad thalami festum, in CanamGalilaeida ducti
Convivae: et sponsam cingunt, aditumque coronant.
Sex illic positi, de ritu gentis, aquales
Undis repleti: quas casta virgine natus,
Vera DEI suboles, in vina liquentia vertit.
Additur his, dirae exemplum memorabile laudis,
Amburens dextram, contempto Mucius igne.
Quique manum effugit, moriente satellite, iuxta,
Porsenna, tam saevae miratur papula flammae.
Haec saturi spectant, haec admirantur: et altum
Ingenii pascunt pictura lumen amoena.
Hic iterum ruber in medium procedit Iopas: [note: Iopas intendit citharae chordas. ]
Et citharae nervos plectris intendit eburnis.
Artificis status ipse fuit, dum stamina docto
Pollice sollicitat, citharaeque iugo admovet aurem.
Ex dextra intendit summas. imasque sinistra
Praetentat chordas: donec discrimina vocum
Septena efficiat: mediumque ad stamen eundo,
A summo tendat: perque intervalla modorum
Octo, concordem inveniat cum pollice nervum,
Chordae succinctum mediae: rursusque per octo
Descensu fidium, totidem discrimina vocum
Deprendat: caveatque argutae indagine mentis,
Summone medium, medione discrepet imum.
Tunc ubi cum lydisDoras consistere netas,
Et Phrygiis netis hypatas subtendere vocem,

page 311, image: s327

Semissasque videt sibi respondere modorum:
Incipit: et nervos inter modulatur acutos. [note: Epitalamion: de octo maternis Ludovici sponsi atavis, atque ataviis. ]
Huc ades alme DEUS, rerumque aeterna potestas:
Qui pater es, natusque, et mutuus ignis, et unum
Et trinum numen: labentis conditor aevi,
Huc ades: et coeptam numeris pertexere telam,
Me DEUS alme iuva: sine te nihil inchoat altum
Mens mea: tu coepti trames mihi carminis esto:
Brandemburgiacos versu memorare penates
Fert animus Ludovici atavos, abavosque potentes:
Maternum genus. Immensus labor integrat orbem.
At tu quem molli complectitur Ursula, coniux
Cara sinu: pigrosque vetat iam ducere somnos:
Huc aures adhibe patulas praelustribus orsis,
TecciaciLudovice soli: quo coniuge facto,
Prospera Germanis sperantur tempora rebus. [note: IX. Frider. Marchio Brandemburgensis. nonus Ludovici sponsi atavus: ex Elisabetha, filia Friderici IIII. Misnii Marchionis: nepos Ioan. ex ElisabethaHennenbergensi: Pronepos Friderici, ex Margare, Carinthiae Duce: abnepos Frider. ex Helena duce Saxoniae: BurggrafiorumNorimberg. Cranz. lib. 10. [abbr.: ? ] Chron. Norimb. [abbr.: ? ] Brunsc. in Monas. [abbr.: ? ] Pyrckenfeld. Cuspin. in Sigism. [abbr.: ? ] Aventin. lib. 7. [abbr.: ? ] ]
Noricus hic primo, Fridericus, in agmine princeps
Occurrit: magnae quondam Burggravius urbis:
Post et Marchiacas moderari iussus habenas,
Caesare dante decus Sigemundo nominis huius:
Deque viris septem, Imperii mandante senatu,
Partem esse: et Regi sceptrum praeferre Latino.
Nec frustra. Nam dextra viri perspecta, fidesque
Saepius in duro certamina cognita Martis.
Hoc duce surrectas posuit Bojemia cristas,
Illa ferox: nullo poterat quae Marte moveri:
Et placidam sese Friderici praebuit armis.
Hic et Stargardum domuit bellator Ianum:
Nec prius e caeco dimisit carcere vinctum:
Quam dux Albertus, meliori numine ductus,
Colloquio optatae sanciret foedera pacis.
Nec tulit impune et BavarisLudovicus in oris,
Hunc socerum sprevisse suum: natumque nurumque
Sedibus, et patrio immeritos expellere regno.
Nec crudele nefas sivit Fridericus inultum,

page 312, image: s328

Coniugis illatum fratri: quem concitus ira
Tartarea, hic idem bello Ludovicus iniquo
Vexabat, Bavaro pestis taeterrima regno.
Nec dum seposita renovarat casside vires:
Cum Mavors alio mundi bacchatur ab axe:
Atque Angermundum, stolida feritate rebelle,
Induit arma viro, iussitque resumere tela.
Sed tamen hoc etiam retulit de Marte triumphum:
Berlinamque domum spoliis decoravit opimis.
Diruta quid memorem Centauri moenia, et arces
Cyclopum, et crudi tot saxa immania Caci?
Sparsaque sanguineis praedonum corpora campis?
Omnia sunt maiore fide. Quid sanguinis ortus,
Eloquar, et prisco ductos a stemmate regum
Burggrafios, magni dominatos Noridos urbi?
Quid regum affines largis cum dotibus aulas?
Cognatasque nurus? qualis GermanaRoberto
Iuncta Palatino, Imperii moderamine functo:
Qualis et AustriacoAlberto sociata Beatrix
Altera casta soror: fratri vel qualis Iano
Regia virgo, decus: Friderico qualis Elisa
Uxor erat nostro: Friderici filia Boii:
Sarmatici et Siculi, Regum generosa proneptis:
Caesaris adneptis, Mechtildae e stirpe, Rudolphi. [note: Cranz. l. 10. Sax. [abbr.: ? ] Elisab. uxor Frider. March. filia Fride.Bavari, ex MargarethaMediolanensi: Neptis Steph. ex Elisab.Siciliae Regina: Proneptis Ludov. ex Beatrice, Poloniae Regina: Abneptis LudoviciPalat. Elector. ex Mechtil.Rudolp. Caes.F. [abbr.: filia] etc. Nona Ludovici sponsi atavia. ] [note: Albert. II Elect. Brandembur. dictus Achill.Frider. filius: Pater Frider. avus Georg. proavus Annae Mariae:Ludovici sponsi abavus quintus. Plura de hoc Alberto infra. ]
Haec Thetidi laudem cum praeripuisset Achivae:
Albertum peperit, patriae communis Achillem.
Ecquis enim Alberti nomen non novit Achillis
Teutonii? satis est me dicere nomen Achillis.
Cetera nam se sponte sua praeconia produnt:
Ut qui pressus humi latebris, caecaque caverna,
Exsilit: et vi magna ignis prorumpit in auras.
Vix equidem credar: sed quo mendacia prosunt?
Nullus in orbe locus nostro: quem Marte potenti
Ductor hic, et duris non expugnaverit armis.
Qualis enim quantusque fuit sua Pergama circum

page 313, image: s329

Aeacides, sumptis invictu miles in armis:
Talis et hic, tantusque fuit GermanusAchilles:
Flos ducis, et nulli veterum virtute secundus. [note: AnnaAlberti uxor, Friderici ducis Sax. Electoris, ex MargarethaAustriaca filia: quinta Ludovici sponsi abavia. ]
Anna tori consors: FridericiSaxonisAnna
Filia: Misniacas tenuit qui Marchio terras:
Dextra Palatino cuius stipante senatu,
Imperii meruit Latiam praeferre securim
Ausonio Regi. Dedit hunc Sigmundus honorem
Marchiadis olim grato de pectore, Misnis.
Salve magne parens, orae Rex summe Bohemae
Sigismunde: animi felix: te principe, quondam
Brandemburgiacas coepit Fridericus habenas:
NoricaBurggravius qui nuper regna tenebat. [note: X. Frideric. Marchio Misniae, Landgrafius Thuring.Friderici filius, e Catharina, Duce Braunsvicensi: Friderici nepos e Catharina, Hennebergensi, Friderici magni pronepos, ex Mechtilde filia Ludovici 4. Imperat. abnepos Friderici Admorsi ex ElisabethaArnshagensi: Alberti adnepos ex Margareth.Friderici 2. Imperatoris filia: 1. Elector Saxonicus. decimus Ludov. sponsi atavus.Garz. lib. 1. et 2. [abbr.: ? ] Academia Lipsiaca, anno 1409. constituta ab hoc Friderico. ]
Auspice te, Misnis veniens Fridericus ab oris,
Saxoniae meruit sceptrum moderabile: regis
Ensifer Ausonii. Nam multas verterat urbes
Longa rebellantes: multa virtute Bohemos
Presserat: et multo summarum ex agmine laudum
Bellatoris erat memorabile nomen adeptus.
Ille etiam positis in infeliciter armis,
Hospitium Musis dedit: et praelustre lycaeum,
Reliquiis miserae collectis undique Pragae,
Instituit: summoque artes in honore locavit:
Hic ubi Misniacas inter caput extulit urbes
Lipsia: et uber aquis sacra moenia pulsat Elister. [note: MargarethaFriderici uxor: Filia ErnestiAustriae Ducis: ex Cymburga, etc. neptis Leopol. ex Virida, Mediolanensi: Pronep. Alber. ex Ioanna Comite Ferreti abnep. Alber. Caesaris, ex Elisab.Carinthiae Duce: adneptis Rudolphi Caesaris, ex Anna Hohenbergensi. ]
Duxerat hic idem sociam te, regia virgo,
Margari. Cymburgae decus admirabile matris
Ernestique patris: quem protulit Austria tellus,
Matre satum Virida, Leopoldo patre creatum. [note: Barnabas, Mediolanensis Dux: septendecim liberorum parens, ex Regina Beatrice. ScaligeraVeronensi.Schard. lib. 3. c. 14. de clar. Mul. [abbr.: ? ] Iov. in Barnab. [abbr.: ? ] Annal. Vernonens. [abbr.: ? ] ]
Dive parens Viridae: Longi Dux inclite Bardi.

page 314, image: s330

Insubri generis splendor: tibi Brixia quondam
Paruit et Papia, et Comum, Veronaque dives,
Et Cremona potens, parvique BononiaReni:
Bello erepta Papae: et firmis Vincentia muris:
Parmaque, Vercellaeque, et Crema, et moenia Feltri:
Et quascumque Padus, Brentae comes, alluit urbes.
Diva tibi consors thalami Regina Beatrix:
Scaligero sata Mastino: canis inclita neptis:
Septem enixa decemque, sacri pia pignora lecti.
Felix prole DEUm: qualis Berecynthia mater:
Incessit quondam Phrygias conspecta per urbes,
Laeta virum partu: centum complexa nepotes:
Omnes caelicolas, omnes supera alta tenentes.
Hinc illi toto suboles excrevit in orbe.
Nam ViridamAustriacus duxit Leopoldus: Elisam
BoiusErnestusFedericoMargaris uxor
Obtigit, at Stephano sua Magdala: fratribus, una
Stirpe satis Bavara: Gonzagae nobilis Agnes.
Inde Valentinam Rex foedere Cyprius aequo
Duxit: at EdmundoLucia ligata Britanno:
Trinacrioque data est FridericoAnthonia Regi,
Post coniux Eberharde tuo coniuncta cubili:
Qui Wirtembergis sanxisti iura colonis.
Hunc tanta insignem subole, tantaque nepotum
Progenie clarum, patrui heu Galeatius, atrox
Filius inclusum vinclis (sic dira iubebat
Regnandi rabies) extremo in margine vitae,
Enecat: et patrios infanda caede penates
Contemerat, scelerum inventor: post tempore longo
Impius ultrices in se converterat iras.
Nam cadit antea aram mediae in penetralibus aedis:
Confossusque, acto per inertia pectora telo,
Spem praeter, vitamque simul regnumque reliquit:
Eventuque gravi luit atrae crimina caedis. [note: XI. ]
Sed quo digredior? fuit illo tempore magnum

page 315, image: s331

[note: Vladislaus Iagello, Rex Polon. filius Olgerdi ex MariaThuverensium Ducis filia: Nepos Gedemini, ex vidua Vithenis, Ducis Lituaniae: undecimus Ludovici sponsi atavus. Math. de Mich. lib. 4. cap. 36. [abbr.: ? ] ]
Sarmatiae columen, Lituana a gente Iagello:
Heros invictus: patriae florentis imago:
Quo nullo in tantum sese iactavit alumno
Sarmatis ora: nec edomito tot ab hoste triumphos
Rettulit: hoc uno quot bellatore tropaea,
E magna posuit Marianae strage phalangis.
Hic, CHRISTI ignarus, colubros veneratus et angues,
Transierat primos patriis in finibus annos:
Assuetus belli studiis. Nam cruda puellum
Inter Lituanas aluerunt castra pharetras:
Et pater Olgardus docuit, cum fratre Vitholdo,
Frigora saeva pati, rigido bacchantia ab axe:
Ascensu montes superare, sonora natatu
Flumina: nec nivibus, nec duris cedere nimbis.
Tum vulsis saturare famem radicibu herbae:
Et galeis haustam potare Borysthenis undam.
Haec illi schola: primaevis hic ludus in annis.
Sed postquam Hedvigin, Ludovico rege creatam:
Corpore praestanti castoque pudore puellam,
Ipse sibi duxit, procerum ingente senatu:
Tunc, sacro ablutus caelestis fonte lavacri,
Vladislai traxit de nomine nomen:
Et dotale pia accepit cum virgine regnum,
Mox etiam lucos Litauorum, et barbara sacra
Exscidit: ac gentis fera numina sustulit angues:
Utque pia maneant in religione nepotes,
Magnifica exstruxit felicibus atria Musis:
Hic ubi, Carpathiis ducens e montibus ortum,
Istula, Gracchanae muros praeterfluit urbis. [note: Academia Cracoviensis, fundata a Iagellione Vladislao, anno 1400. ] [note: Sophia Dux Kioviae, filia Andreae Ioannis: ex sorore Vitoldi, Maria, Lituana Duce: neptis Iuvoniae (sive Ioannis) Ducis Kioviae, etc.Matth. de Mich. lib. 4. ca. 46. [abbr.: ? ] ProneptisVolodomiri. Abneptis Stanislai, Ducis: Alex. Gagvin: Undecima Ludovici sponsi atavia. ]
Quarta viro coniux, natalibus edita Russis:
Stant ubi Chioviae, pulsata Borysthenis unda
Moenia: priscorum sedes pulcherrima regum:
Ad latus Euxini (qua surgit et Olbia) Ponti:
OlbiaMileto egressis habitata colonis.
Ambitus huic lati patuit sex milia muri

page 316, image: s332

Teutonica: ipsa enim multis amplissima fanis
Coenobiisque sacris, magnaeque penatibus aulae.
Rudera nunc passim, veterisque cadavera turris,
Magnificae quondam testantur limina sedis.
Dux illam Andraeas, Russorum sanguis, avitae
Stirpis opus, longa iam tum dicione tenebat.
Inde genus Sophiae: quae binis Regibus oram
Auxit Sarmatiam: Casimiri regia mater,
Et Ladislai: fatis quem Varna sinistris,
Nomen habere facit, violato foedere pacis. [note: CasimirusIagellonis Vladislai ex SophiaF. [abbr.: filius] Rex Polon. Sextus Lud. spons. abavus. ]
Huic Casimire subis, civili tempora quercu
Cincte, caputque sacrum ramo felicis olivae.
Non impune tuas Mariani militis agmen
Invasit terras. Nam tu victricibus armis
Arva recepisti, sceptris ablata Polonis.
Tartaricos etiam repulisti a finibus hostes:
Non passus terram flamma populasse Ruthenam
Impunes: belloque tuos vexasse Podolos.
Salve longaevi suboles longaeva parentis:
Ullane posteritas credet, natumque patremque
Centum annos terrae regnum tenuisse Polonae? [note: Elisabeth, uxor Casim. Regis Pol. filia Regis et Imperatoris Alberti: neptis Regis et Imper. Caroli IV: Abneptis Regis BohemiaeIoannis: Adneptis Regis et Imp. Henr. VII. soror Regis Ladislai, Bohemi: Mater quattuor Regum Poloniae, Ioan Alberti, Alexandri, Vladislai et Sigism. Avia Regis HungariaeLudovici: et Annae Reginae Hungar. Proavia, Maximiliani Regis et Imp. ex Anna et Ferdinando: Abavia Regis et Imp. Rudolphi II. et Ludovici Ducis Wirtembergici, SextaMort. [abbr.: ? ] anno 1505. 30. Aug. Cusp. in Aust. [abbr.: ? ] Matth. de Mich. lib. 4. cap. 84. [abbr.: ? ] ]
Quid loquar, ut patrem te regia fecerit uxor:
Alberti nata Austriaci, praesignis Elisa:
Regia quam peperit cognominis uxor Elisa:
Filia Sigmundi praelustris ElisaBohemi.
Fortunata parens: magni quae filia Regis.
Tum Regi soror, et coniux pulcherrima Regi:
Quattuor et regum genitrix: avia inclita Regum:
Pannoniae Regis Ludovici, Annaeque sororis:
Quam Ferdinandus thalami sibi foedere iunxit,
Aemiliane tuam Caesar ter maxime matrem,
Atque aviam Rudolphe tuam, fortissime Caesr.
I nunc fama vetus, dictisque extolle superbis

page 317, image: s333

Lempedona: decus terrae tam grande Lacaenae
Filia quod Regis: coniuxque [correction of the printer; in the print coniux et] quod inclita Regis
Exstiterit mater. Pherenicen scilicet aetas
Praedicet antiqua, et priscis annalibus addat:
quod soror et genitrix, et filia vixerit olim,
Cunctorum Elaea palma victrice, virorum.
Nos nostram non hunc potius miremur Elisam?
Sed tu perge tamen felici barbite nervo:
Et reliquos memora, Ludovici Principis, altos
Materna de stirpe atavos. Rex qualis, Elisae
Albertus genitor fuit huius: imago potentis
Austriados: quo non alius felicior ullus,
Imperii sceptris, et avita sede potiri. [note: XII. Albertus Imp. XII. Ludov. sponsi atavus, filius Alberti, ex Ioanna, Duce Bavara nepos Alberti, ex Beatrice BurggrafiaNorim. Pronepos Alberti ex Ioanna, filia Ulrici comitis Ferreti: Abnepos Alberti Caes. ex Elisabet.Mainhardi filia: Duce Carinthia: Abnepos Rudolp.Caesaris etc. ]
Hic ope TeutoniciTaboritas fudit Achillis:
Collectam exilio pubem, et miserabile vulgus:
Divorum statuas natum populare, sacrisque
Sedibus, et magnis inferre incendia templis.
Ille etiam Getico iam struxerat arma tyranno:
Hungaricas tecturus opes. sed praecoce raptus
Funere, Caesareas Friderico linquit habenas. [note: Elisab.Alber. uxor, 12. sponsi Ludov. atavia: filia Sigism. Regis et Imp. ex BarbaraCiliae Comite: Neptis Caro. e. ex Ioanna Duce Sueidvicensi: Proneptis Ioan. Regis ex Elisabetha, Venceslai ultimi Regis filia: Abneptis Henrici VII. Lucelburg. ex Brabantina Duce, etc. ]
Edita Sigmundo praelustris ElisaBohemo
Ducta illi in thalamum, regali nupta paratu:
Deliciae patris: regnis dotata duobus
Filia, multorum spes invidiosa procorum:
Uni coniuncta Alberto. Quid postuma dicam
Pignora? te gentis Rex LadislaeBohemae:
Ostendere tuis quem tantum fata: nec ultra
Esse dedere? nimis Bohema propago nepotum
Visa potens, Gallo consanguinitate propinquo
Iam facto: superi propria haec si dona tulissent. [note: XIII. GeorgiusBoiebracius, Bohemiae Rex: ortus e familia comitum Niddanorum: qui imperante Friderico II. venerunt in Boiemiam: decimus tertius sponsi Ludovici atavus. Aen. Sylv. Dub. Peucer. [abbr.: ? ] ]
Quo vero memorem versu te, magne Georgi:
Ex Boiebracia comes o fortissime gente:

page 318, image: s334

Quem, Ladislao satis super aethera vecto,
Boiemi proceres summa ad fastigia regni,
Haud vili eduxere loco? tibi vivida bello
Virtus, et virides animi, pietasque senectae:
Atque armata fide mens, et vis insita fandi.
Te duce supplicium Mainardus, carcere vinctus,
Expendit, didicitque viros non laedere iustos.
Te duce Matthias vinctis ereptus iniquis
Hunniades, sceptrum Hungariae cum virgine cepit:
Rex Regisque gener. Quin et nova foedera tecum
Sauromates sanxit Casimirus: et auspice CHRISTO
Boiemos iunxit sociali pace Polonis:
Hic ubi Glogovios perlabitur Odera fines.
Inde tibi generum Ludimilla, virgine pulchra
Lignitium, e veteri Fridericum gente, parasti:
Inclitus assertor fidei, vindexque piorum.
Qualis erat Pharais quondam Iosephus in oris:
Qualis erat Daniel vates, Babylone sub ipsa:
Abdiasque pios tutatus ab hoste penates.
At quando Huniades, furiis excitus Averni,
Immemor heu soceri gener: intulit arma Bohemis:
Atque idem, dura pressam obsidione, Viennam
Cinxit: opem obsessis tum Victorinus ad Istrum
Dux Boiebracius tulit: et vim Pannonis omnem
Caesaris a cervice manu victrice repressit. [note: Chunigunda, Regina Bohemiae: uxor Boiebracii: orta ex antiquissima familia Baronum a Sternenberg: decima tertia sponsi Ludov. atavia. ]
SternembergiacaeChunigunda propaginis uxor,
Henrico patrem te fecit amabilis uxor:
Cui sua religio primaria cura, Deique
Cultus: et e sancto deprompta oracula verbo.
Emicat in clipeo Sternbergae, insigne decorum
Stella: iubar toto quae spargit in orbe coruscum.
Quale sub Oceani vultum perlauta fluentis
Matutina Venus, nitidis cum surgit ab undis.
Arx antiqua, patrum sedes: quam flumine leni
Praeterit, Albicolae qui permeat arva Bohemi

page 319, image: s335

Multavius: densis Gabretae montibus ortus. [note: Henric.Geor. Regis filius: I. Dux Monsterbergensis, a Frid. III. creatus: Ludov. sponsi abavus septimus. ]
Hinc genus Henrico: patrium quem Gloza dynastam
Agnovit, Comitemque suum: quem Caesar amico
Monsterobergaei ornavit Fridericus honoro
Principis: inque Ducum Lygiorum sede locavit:
Proque tot annorum curis, quas egerat ante,
Hunc titulum meritis pensandum reddiditt aequis.
Saepius ille acie palantes Pannonas egit:
Glogoviaque feras avertit ab urbe cohortes
Hunniadae, rabidi successu Martis ovantes.
Qualis apud Danaos hostem TelamoniusAiax
Contudit, inque fugam palantia pectora vertit:
Ausa feros Graiis immittere classibus ignes,
Talis et hic patriis repulit dicionibus hostem
Huniadem, regni poscentem sceptra Bohemi
A socero, furiisque exitum atque arte Latini
Praesulis: Hungarico dederat qui regna Mathiae,
Non sua, non Italis a Caesare tradita Papis. [note: Ursula, Henrici coniux: filia Alberti Marchionis Brandemb. Elect. ex Margaretha March. Badensi: septima sponsi Ludov. abavia. ]
Iuncta Duci coniux, casti Catharina pudoris:
Marchiacae de stirpe domus generosa propago.
Quam pater Albertus, BadanaqueMargaris uxor
Progenuere: tibi Friderice acerrime neptem,
Marchio: qui primus septemvir in ordine Princeps
Aequasti veteres geminata stirpe penates. [note: XIIII. Albertus March. Elect. filius Frid. I. ex Elisab.Bavara: nepos Frider. ex Elisabeth. March. Misniae, etc. Ludovici sponsi atavus decimus quartus. ]
Diximus ante tuum Germanice nomen Achilles:
Sed tua nunc iterum pulchro redit ordine virtus:
Atque atavos inter, clarum ceu sidus Olympi,
Promicat. Albertum quis enim non norit Achillem?
Alberti virtus gentes regesque subegit:
Alberti fugit Burgundum dextera Carlum:
Alberti cessit superata Borussia signis:
Alberto victi verterunt terga Bohemi:
Albertum octava statuentem ex hoste tropaea,
Norica vidit humus, populataque moenia flevit.
Huic laus, militiae armatus ductare cohortes:

page 320, image: s336

Et castris quaesisse locum: valloque recenti
Et fossa munire suos: tutosque receptus
Prospicere: inque aciem turmas componere equestres.
Huius amor gravium sonitu clangente tubarum,
Ante volare viros, primoque ex agmine ferri:
Et gladio adversum prosternere comminus hostem.
Primus inire manu, postremus cedere pugna
Gaudebat: primus scalis ascendere muros:
Atque expugnatae dare signum moenibus urbis.
Tum quoties iniit vacui certamina campi,
Congressos secum, longis hastalibus omnes
Deturbavit equo: nemo illum. Ferrea namque
Mens homini, et nullo ferri violabilis ictu.
Sola etiam galea tectus, parmaque tepenti,
Cetera vir nudus, poscentes proelia campi,
Armatosque hostes sellis eiecit equorum.
Sed quid ego haec paucis? equidem si carmen in unum
Tantarum cupiam laudes includere rerum:
Promptius aestivas numeravero messis aristas:
Aut quot aves motis tollantur in aera pennis.
Nam nihil Alberto de Principe dixero tantum,
Quod virtus animusque viri non undique vincat. [note: Margaretha, Marchionissa Badensis: prima uxor Alberti Electoris: filia Iacobi March. Badensis e Cathari.Lothar. Duce: Nep. Bernhardi. ex AnnaLudov.Oetingensis filia, Proneptis Rudolp. ex MechtildeSpanheimense Comite. Adneptis Frider. ex UrsulaTeccesi, Duce: Adneptis RudolphiPforzensis e Comitissa Oetingensi: 14. sponsi Ludov, atavia. Monst. lib. 3. Cosmog. [abbr.: ? ] ]
Prima tori coniux, veteris de stemmate Badae
Hunc atavum fecit pia Margaris: altera Misni
Sanguinis, Anna abavum nostri Ducis: utraque divum
Progenies, magnisque Ducum natalibus orta
Haec abavi, illa atavi laudabilis uxor Achillis.
Nam quis Badanae nescit primordia gentis?
Quis proavos Iacobe tuos? quis fortia magni
Pectora Bernhardi? non illum laudis egenum
Abstulit atra dies: tumuloque recondidit alto
Hercyniae denso stans Alba cacumine silvae. [note: XV. Ioan. Dux Glogoviensis, Saganensis, Stinaviensis, Crosnensis, Filius Henrici, ex N. [abbr.: ? ] filia Bernhar. Ducis Oppeliae et Ratiboriae: Nepos Henr. Ferrei, ex coniuge Cathar.LeopoldiAustr. filia, Pronepos Henr. ex Mechtilda filia Herm.Brandemburgensis: Abnepos Henrici, ex Mechtilda, Duce Brunsuicensi: adnepos Conradi, ex Salome, filia Vladislai, Ducis Poloniae Maioris matrona sanctissima,: Decimus quintus Ludovici sponsi atavus. ]
Proximus insequitur Silesae gloria terrae,

page 321, image: s337

Glogoviis generosus avis: bellator Ianus:
Cui Saganum quondam, cui divitis incola Cosnae
Paruit: et pulchrae validissima moenia Gurae:
Stinaviumque potens: quos Odera perluit agros,
Et Boberus mistis cum Quissa illabitur undis.
Dux forti genitore et progenitore potenti
Editus: a duro qui duxit nomina ferro:
Ferrato cataphractus equo. Quis maior in armis
Sarmaticis miles: cum dura Borussia poenas
Solveret: et gentem premeret Iagello rebellem:
Quam Dux Glogoviae, stirps inclita Martis, Ianus?
Illo quippe Borysthenias armante cohortes,
Conspexere Duces Mariani, equitesque Borussi:
Quanto constiterint, Regi quos miserat, enses,
Teutonius dira minitatus voce magister.
Nam belli fulmen luctantes dispulit hostes:
Et magnum statuit domita de gente tropaeum. [note: Scholastica uxor Ioan. filia Erici, Ducis Saxoniae inferioris, Ungariae et Westphaliae: neptis Erici: proneptis Erici, ex Elisabetha,Nicolai comitis in Holstein filia: decima quinta Ludov. sponsi atavia. ]
Ipsi astat coniux, generosa Scholastica: vultus
Ingenui princeps, animique illustris: Erico
Nata patre: Albicolae moderato moenia gentis:
Qua Louenburgas volvit pater Albis arenas:
Et magna undarum Lunenses gurgite muros
Allapsus, celeri petit aequora Baltica fluxu. [note: Ioanes Ioa. ducis Glogoviensis, e Scholast.Saxoniae Duce filius: octavus Ludovici sponsi abavus. Cathar. uxor Ioan.Glogoviensis Ducis: filia Wenceslai Ducis Troppensis, et Steinaviensis: octava Ludovici sponsi abavia. ]
Natus Ioannes venit huc, spes altera gentis,
Glogoviae: generis qui deinde novissimus heres,
Vendidit Alberto, dextraeque potentis Erico:
Fratribus, aequaeva consanguinitate propinquis.
Nam cognata domus, magnaeque propaginis auctor
Vixit uterque duci, et Saganensis avunculus aulae. [note: XVI. Wencesl. Dux Troppens. et Steinaviensis: Wencesl. filius, ex N. [abbr.: ? ] Henrici Rudolphi Ducis dimidiae Glogoviae et Steinavii filia: decimus sextus Ludovici sponsi atavus. ]
Nupserat huic Iano, Troppaeae filia gentis:
Cui Wenceslaus genitor: Catharina vetustis
Edita principibus: patrum generosior ortu.
Nam quid ego referam te Wenceslae, potentem
Troppensis terrae dominum? qui Regis Achates

page 322, image: s338

Alter eras veterum suboles certissima Regum:
Sarmaticas olim qui sceptra tulere per oras?
Troppa tibi sedes, quam praeterlabitur amni
Oppa vago, postquam Iaegersdorfensia liquit,
Et iam Sarmatiae cursum ad confinia vertit. [note: Salome, Baronissa in Zastoloviz. uxor Wenceslai ducis Troppensis: decima sexta sponsi Ludov. atavia. ]
Uxor clara tibi, et generoso nobilis ortu,
Zastlovizaeae Baronum stirpis: amatrix
Virtutum, Salome: et pietatis idonea cultrix.
Quae quamvis oculis iam non est obvia nostris:
Fama tamen restat, nullo delebilis aevo:
Ingenii quaesita bonis: tum stemmate matrum
Linea descendens: longaque a stirpe nepotes
Marchiadae: quorum iamdudum innotuit orbi
Praecellens virtus, e priscis cognita fastis. [note: Tres sorores Glogovienses: tribus fratribus Monsterbergensib. nuptae. ]
Nam ternas neptes Salome, ternasque sorores,
Monsterobergaeo ternis de sanguine, iunxit
Fratribus: AlbertoSalomam, HedvigimqueGeorgo,
AnnamCarle tibi: Henrico genitore creatis.
Hactenus haec cythara, et vocali carmine Iopas.
Plura locuturo, nervus sub pollice summo
Rupit: et in binas abierunt stamina partes.
Tunc ait: exactae post septima tempora lucis,
Quod reliquum attexam: proavosque et facta parentum
Exsequar: at reliquam vos hic traducite lucem:
Et libate merum, veteresque repellite curas.
Dixit: et e mediae cessit penetralibus aulae.
Tunc omnes liquidi repetito munere Bacchi
Surrexere toris: lux est data cetera ludis
Festivisque choris: donec iam serus Olympum
Clauderet, HesperiasTitan abiturus in undas.
Tunc cenam repetunt: positisque tapetibus altis,
Munera cum dulci capiunt CerealiaBaccho.
Atque illic variis postquam convivia dictis
Explerant: mensa grates egere remota:
Et choreis iterum genitali more peractis,

page 323, image: s339

Quaesivere levem per stragula picta soporem.
At vigil obsessos servat custodia muros.

LIBER QUARTUS.

Tertia lux aderat pugnae sacrata pedestri:
Cum caelo passim iam decedentibus astris,
Sol oritur: revocatque suos Aurora labores.
Primi adeunt delubra duces: pacemque diei
Illius a CHRISTO poscunt. Caeleste Magirus
Verbum aperit vates: maturis impiger annis,
Praeco DEI, superumque comes, Christique minister. [note: Ioannis Magiri, Praepositi Stuccardiani, contio matutina. ]
Eloquio doctus reserare arcana priorum:
Et liquidas monstrare vias ad sidera caeli.
Aurea cui CHRISTUS divinae munera virgae
Concessit: moresque pios, et criminis expers
Curriculum: nullique obnoxia pectora culpae.
Isque ubi finierat, constructam protenus aulam
Convivae repetunt, iussi considere mensis,
Appositis vescique epulis, vultumque recentem
Sumere, ferventique animos diffundere vino:
Et ludo armorum solidas sibi quaerere vires.
Atria tota nitent: consperaque pulvere tellus
Provocat in mediam certantum pectora arenam.
Haud mora fit: dapibus sumptis, spumante lyaei
Munere perfuncti, sese ad certamina firmant.
Et iam plena viris stat pergula, et obvia turba
Omne peristylium [orig: pyristilium] densa cinxere corona.
Ipsa etiam crinali auro palloque rubenti
Ursula, iam coniux, succincta, ambaeque sorores,
Et genitrix, glotesque altae, teretesque puellae
Spectatum veniunt, veniunt spectentur ut ipsae. [note: Ingressus Ducis Ludovici, cum duobus commilitonibus ad certamen pedestre. ]
Primus ibi ante omnes se fortibus induit armis
Dux sponsus: loricam umeris aptatque trilicem,
Et lateri scutum, nulli penetrabile telo,

page 324, image: s340

Passurumque comis multa irrita vulnera tegmen.
Caerula carbaseo volitans subtemine, bracca
Femen obit: nivea surae velantur aluta.
Baltheus appensam elato mucrone machaeram
Sustinet: ex umeris pendet teres hasta sarissae.
Iamque dies medium cursu transibat olympum:
Icta sonant duris tria caerula tympana palmis:
Alternoque vetus repetunt hoc verbere carmen:
Martium genus: rapida temeritas,
Teutoni soli studia recolite:
Quos boni Ducis patrius habet amor.
Namque gaudium dare decet alacres:
Dum sacri ferit foedera nova tori
Teccius pater. Igitur hilaribus
Este mentibus: ruite simul in hos:
Quos dat obvios humus et aqua viros,
Rapite, ruite, trahite, sinite fremere, gemere:
Quatite, premite, canite, sequimini:
Martium genus, rapida temeritas.

Nec tibicineae cessant modulamina buxi:
Inque vicem festiva suo fremit aula sonore.
[note: Albert. comes in Levenstein: et Conradus Thum a Neuwenburg: Duci a latere. ]

Procedunt gemini veneranda aetate lanistae,
Vestibus induti paribus: quos casside vultum
Contectus sequitur princeps: paribusque Albertus
Armis Leusthenius: paribus quoque Thummius armis.
Fascia, caeruleo atque albenti vellere mista,
Ex umero laevae dextrum nodatur in armum.
Ter circumgressi caveae intervalla patentis:
Tandem omnes fixo subeunt tentoria vallo:
[note: Ingressus Frider. comitis Wirtembergici, etc. ]
Tunc intrat flavam princeps Fridericus arenam:
Mompelgardaei custos fidissimus agri:

page 325, image: s341

Bis quino comitante viro. Nigra cassis et arma,
Et vestis peregrina viris, ignotaque forma:
Burgunda contexta manu: quae pollice docto
Stamina nigranti subduxerat aurea telae.
Quin et versicolor redimebat fascia corpus.
Tympana pulsa sonant: referuntque hoc verbere carmen:
Age miles, pede forti, fer in hostem
Leve signum: cape telum: decet omnes
Pede iuncto, dare plagas inimicis.
Neque iam parcere cuiquam: sed in omnes
Ruere, rapere, trahere: sinite gemere
Fremere, quatite, trahite, rapite simul omnes.
Insonant haec eadem peracuto tibia cantu.

[note: Ingressus viginti septem ex nobilibus. ]

Hos super in planum descendunt agmina campum
Longa Dynastarum, de nobilitate Sueva:
Armis accincti niveis, alboque cothurno
Evincti suras: tecti femoralibus albis:
Et fortes sublati animos. Iuvat ire coruscis
Ensibus, et dextra memorandum quaerere nomen.
[note: Ingressus Georgii Gustavi, Palat. ]

Ultimus accedit folles sua femina cinctus,
Caeruleos niveosque: genus Gustavus avitum,
Renani comes, et praelustris fama Palati,
Quem deni pedites parili comitantur amictu.
Sed iam tela vocant, ad ludicra proelia Martis
Armisoni: Hic nobis alias tu suggere vires
CHRISTE DEUS: maior nervos mihi dextera tendat.
[note: Ludovicus Dux, adversus Ioan. Bartol. ab Obentraut [reading uncertain:?] . ]

Emicat ante alios fulva Ludovicus arena:
Qui postquam obducta contexit casside vultum,
Convenitque suis: hilari per strata tumultu
Vadit ovans, ac prima suae documenta cohortis
Exercere parat: geminat dum verbera pellis:
Et Phrygia argute modulatur classica buxus.

page 326, image: s342

Tum pugnae socius, longa Obentrutius orno
Procurrit: contumque trahit: quassoque lacerto,
In summae figit tremebundum margine parmae.
Ter conati ambo durum confringere lignum:
Ter frustrata manus. Princeps tamen aptior ensem
Diffidit: et medii dispergit fragmina ferri.

[note: Albert. Comes in Lewenstein, adversus Ioannem a Stockheim. ]

Inde Leosthenius protenta hastilia vibrat,
Stochemium contra: tres ille viriliter ornos,
Ceu tenues rumpit calamos: tres diffidit enses:
Hic geminas fregit, quas scuto impegerat, hastas.
[note: Conradus Thum a Newenburg: adversus Henricum a Coppenstein. ]

Thummius hinc aciem, connixus corpore toto,
In medium venit: et lignis super arma duobus
Hostica confractis, unum quoque dissipat ensem.
Tres Coppenstenius, salvo fidit aere, sarissas.
Fraxinus ut steterat, passu vicina propinquo
Heppenbergeri, fulvae succedit arenae:
Obvia quem contra sponsus vestigia torquet.
[note: Dux Ludovicus adversus N. [abbr.: ? ] ab Heppenberg. ]

Ille duas rumpit pinus, ducis ira machaeram.
Veningo inferior gemina Leusteinius orno,
Par una: bino stricti minor impete ferri.
[note: Comes Albertus contra N. [abbr.: ? ] a Venningen. Con. Thum, contra N. [abbr.: ? ] Senfft. a Saulburg. ]

Thummius hoste suo maior. Nam fragmina bini
Dispersit ligni, gladiumque in casside rupit.
Atque hi tres toto adversae certamine pugnae,
Rite vices alternabant: semperque secundus
A duce Leustenius, post hunc vir tertius ibat
Thummius: exspectantque suos mucronibus hostes.
Illi astant: tenet in capulis, ferroque paratos
Ira metus: galeaeque tremunt horrore comarum.
[note: Dux Ludov. contra Frider. Comitem Virtembergicum. ]

Ecce trahit media lignum Fridericus arena,
Mompelgardaeus princeps: circensibus armis
Strenuus: et prima tectus lanugine malas:
Nunc ferro inclusus. Surgit violentior ira
Comminus: atque oculos Ludovico in principe figit.
Ne iuvenes, ne tanta animis assuescite bella:
Neu patriae validas in viscera vertite vires.

page 327, image: s343

Tuque prior, tu parce: genus Ludovici Deorum.
Sed quid ego haec? Ludunt: suus est et ludus in armis.
Iamque ruunt: paribusque micant duo Martia telis
Pectora: Teccaeum meritur robore toto
Ille Ducem: hic toto pulsat conamine frontem.
Dux geminam rumpit frameam, comes inclitus unam:
Tum gladios stringunt: strictos fragor excitat aeris:
Verberaque alternant: galeaque infringere durum
Luctantur ferrum, gladius salit aere repulsus
Teccigenae geminus: Friderici principis alter:
Cui dux adversa deturbat casside cristam:
Dum propius premit, et ferro cava tempora pulsat.

[note: Comes Albertus contra Acatium a Gutenberg. ]

Insequitur Musis comitatus et arte decenti
Acacius: de monte bono sua nomina vertens
Omen in antiquum: nitentem stipite longo
Occupat Albertus Comes, atque ingentia torquet
Robora, sed paribus discessum e pulvere telis.
Protinus oblatae ferit inter tempora frontis:
Tresque enses rumpit teretes Leustenius heros.
[note: Con. Thum. contra Ioannem ab Hanffmues. ]

Exemplo Comitis: fertur succensus in arma.
Thummius: Hanffmusumque videt vestigia vasto
Obvia ferre gradu: qualis cum vertice celso
Praecipitat silvas, montano Hylaeus ab antro:
Aut ingens Pholous. Materam tum protinus unam
Alter in alterius clipeato pectore frangit:
Sed validis Thummi dissultat lamina dextris.
Haud tulit, utentes pugnae successibus, ultra
Fridricus: firmatque suos atque increpat hostes.
[note: Dux Ludov. contra Ioan. Christop. ab Hermsdorff. ]

Sic dextris animus iuvenum additus: irruit hasta
Oblonga Heimsdorfus: protentamque ingerit ornum.
Hunc reprimit sponsus princeps: sed rumpit uterque
Fraxineam molem, gladiumque infringit uterque.
[note: Com. Alber. contra Ioan. Sigmund. ab Halweil. ]

Instat anhelanti virtus Halvilia pinu:
Leusteniumque petit, tunc utraque rumpitur arbor:
Vincitur aere comes. Nam tres Halvilius enses

page 328, image: s344

Dissipat: et victor domito velut hoste triumphat.

[note: Con. Thum. contra Meliorem a Brunfels. Dux Ludov. adversus Balthasarum a Ruest. Com. Alber. contra Ioan. Wambold, ab Umbstat. Conradus Thum. contra Albertum Senfft. ]

Nec Melior cessit tibi Thummi: nec Ludovico
Rustius: Umbstadium comes ense hastaque trementi
Vincit: et in vacuas ferrum disseminat auras.
Thummius occultum sibi solo corpore mensus
Hostem alium aggreditur: fragilique lacessere telo
Non timet. Ille viro digitis imbelle solutis
Intorsit iaculum: quod protinus aere repulsum
Transabiit. Sic innumeris leo forte potitus
Caedibus, illustri sitis est in sanguine mergi:
Nec nisi pugnantis cervicem frangere tauri.
[note: Dux Ludov. contra Ioannem Anastas. Waldner a Freundstein. ]

Tunc aciem in mediam rapido fert ora tumultu
Valdneres: vibratque actis hastile lacertis.
It stridens per suta viri Teccaeia taxus:
Dirutaque aerato sonuerunt robora corde.
[note: Com. Alber. contra Eberhardum a Tubingen. ]

Antiquae felix Eberhardus origine gentis,
Arma Tubingaeus Comes expedit, et trahit hastam.
Quem postquam egregium cristis, et casside nota
Fulgentem adverso Leustenius agmine vidit:
Illicet invadit, bonsu ense, bonusque sarissa.
[note: Conr. Thum, contra Eberhardum Baronem a Limpurg. Dux Lud. contra Ioan. Georg. ab Halvil. ]

At Lymburgaeum ligno, ferroque Dynastam
Instantem, ambobus procul aequat Thummius armis.
Continuo celer Halvillus, Princepsque coruscus
Adversi cavea apparent: hastasque reductis
Protendunt longe dextris, et spicula vibrant.
Irrita vis teli Teccaei: haud irrita virtus
Halvilli geminasque sudes gemino impulit ictu.
[note: Com. Alber. contra Ioan. Henr. Thum, a Nevuenburg. ]

Thummius hinc alter, nec non Leustenius altis
Connixi incurrunt hastis, Thummique ruinam
Dat sonitu ingenti, praefractaque dissilit arbor
Fulminis in morem, aut tormento ponderis acti.
[note: Conr. Thum, cont. Nicol. a Gölniz. Dux Lud. contra Frider. Humpiss. ]

Uno Gölnitium gladio prior occupat hostis:
Humpissus lignoque Ducem, ferroque calenti
Vincit: et ex acie spoliumque decusque reportat.
[note: Com. Alber. contra Ioan. Ulric. a Remchingen. ]

Inde subit, pugnamque ciet Remchingus, et ipse

page 329, image: s345

Victor: Pliningusque comes: cui Thummius impar
Viribus: atque acie ferri congressus iniqua.
Concurrunt tamen, et Mavorti proelia miscent:
Alternantque manus, et magnis nixibus instant.
Tunc oritur flictu galearum, ictuque machaerae
Bellicrepus sonus: ut quando radicibus arbor,
Nimbosi boreae furiis evulsa, ruinam
Traxit: et innumero conspersit fragmine terram.

[note: Dux Ludo. contra Henr. a Richau. Com. Alber. contra Carol. a Daxperg. Dux Ludov. contra Caspar a Wittin. Com. Alber. contra Henric. Ribitsch. Conr. Thum, contra Wolffg. a Grumbach. Dux Lud. contra Eccard. a Baden. Com. Alber. contra Bernh. a Biberach. ]

Quid te Richovi: Quem Dux Ludovicus eadem
Aggressus pugna, collatis comminus hastis,
Praeteriit: ternis terno simul impete fractis,
Et totidem gladiis? quid te Daxperge? quid alto
Vertice conspicuos comites, fortemque Ribiscum,
Witteniumque acrem, et nota virtute Badanum,
Grumbachiumque, et quae comitatur cetera pubes?
Invadunt Martem frameis, atque aere sonoro.
Dat gemitum thorax, percussaque cassis anhelo
Verbere. Nam ternas valido molimine terni
Victores fregere sudes, acerque Ribiscus,
Atque animis ingens Daxpergus, et inclitus aere
Fulmineo Biberacius: aequo Marte potiti.
[note: Dux Ludov. contra Ioan. Wilh. ab Urbach. Com. Alber. contra Alex. ab End. Conrad. Thum, contra Frid. Geis [reading uncertain:?] a Manspach. Dux Ludov. contra Wil. Frider. a Luzemburg. Com. Alb. contra Ioan. Conrad. ab Urbach. Conrad. Thum, contra Rudolph. ab Heslen. Com. Alber. contra Ioan. Dieterich Neuuhausen. Dux Ludov. contra Carol. a Ripurg. Conr. Thum contra Boppen. a Wizleben. Com. Albert. contra Georg. Gustavum, Palatinum Rheni. ]

Ordine succedunt, tritaque feruntur arena,
UrbachiusqueEndusqueNehusius, atque Repurgus
Diruta quos ornant quassae fragmenta cataeae.
Quisque sudem rupit, durum quoque Gneisius ensem:
Sed pedes Heslenius terna deceptus ab hasta:
Oppugnati omnes Ludovici fortibus armis
Quis numerum ferri, plagasque et fragmina dicto
Aequarit mortale sonans? fremit aequore toto
Fraxineus Mavors, sudibusque exsultat adactis.
Iamque Palatinum in pugnam vocat agmen Enyo.
Emicat hic: lignumque rotat: claususque minaci
Casside Gustavus incedit et ora leonis [correction of the printer; in the print Casside, ferratusque sonat Gustavus: et ora leonis]

page 330, image: s346

Fulminei ostentat: mansueto pectore Princeps
Dulce rubens, viridique genas spectabilis aevo.
Nunc, ait, o numquam ludo tentata lacertis
Hasta meis. nunc tempus adest: da rumpere temet
Loricamque manu valida quassare trementem:
Quattuor ut sparsa fragmenta legantur arena.
Sic ait: et pugnae maiora ad praemia fertur.
Icta Palatinum sonitu dant tympana carmen:
Et celerare iubent, umerosque ferire coruscos,
Et galeam teretem quatere, et pertundere ferro.
Obviat huic Comes Albertus, cui lancea fortem
Denegat: at iuvenis Princeps fervente lacerto
In comitem torquet pinum: quae viribus acta,
Dissilit: hinc aliam dextra rapit ille calenti:
Diffractamque itidem collo, dispergit in auras.
Tertia colluctata quidem, sed fraxinus errat.
Namque velut muro, solidaque a caute repulsa est.
Tum ferrum nudat, vaginaque eripit ensem:
Et plagas reddens, dederat quas fortior hostis:
Terque quaterque gravi iuncturas cassidis ictu
Pulsat: et in medio disrumpit agone machaeram.

[note: Dux Ludovicus contra Ioan. Vurmfer [reading uncertain:?] a Wal.. ]

Dux Ludovicus ibi redit in certamina pugnae:
Nondum succumbens oneri nondumque labore
Fessus: et invicto rursum mucrone coruscat,
Offert huic nitido lucentia pectora ferro,
Valius: hic ligno, ille agili felicior aere
[note: Conr. Thum contra Wilh. Quad.. Com. Alber. contra Ernest. a Rechemberg. ]

Vidi etiam Tummi dextrae contendere Quadum
Laude pari: vidi Rechobergo patre nitentem,
Ire Leostenium contra: paribusque sarissis:
Sed non e paribus circo certare machaeris.
Nam sua Leustenio ter rupta est lamina ferri:
Bis Rechobergiaco: reliquae vis irrita dextrae.
[note: Conr. Thum, contra Georg. a Ranzau. ]

Tu quoque, Ranzoviae nitor o pulcherrime gentis:
Ranzoviae gentis, fama super aethera notae:
Collato pede Thummiacas virtute cataeas
Vicisti: et validi fregisti robora ligni,

page 331, image: s347

Di, quantus vixit, quam forti pectore et armis,
Magnus Ioannes, Holsatae gloria terrae,
Ranzoviumque decus: Dani lux inclita Regis:
Qui terram meritis, fama complevit Olympum?
Progeniem servet, tantaque a stirpe nepotes:
Inque patrum ducat vestigia CHRISTUS avita.

[note: Com. Alber. contra Phil. Iacobum dominum in Baar. Dux Ludov. contra Daniel. a Lemburg. Conr. Thum contra Henr. Byrsner. Com. Albert. contra Phil. Iacob. a Seebach. Dux Ludov. contra Pancrat. a Ruost. ]

Iam subeunt alii, et media intervalla patentis
Corripiunt circi, porrectis comminus hastis
Svedus, Lempurgusque alacer, Baroque Philippus:
Prospera sed linquit fors Baronemque Philippum,
Et Suedae celebrem Acacium cognomine gentis:
Lempurgumque et Byrsnerum, sociumque laboris
Sebacium, et clara venientem a stemmate Rustum
Fortuna tamen, et maior victricibus armis.
Quattuor hic uni strata congressus arena
Sebacio, rupit gladios: tres pertudit hastas:
Ferventi nixus dextra: galeamque cavavit
Leustenius: magnaque virum de strage triumphat.
[note: Aggregatum certamen peditum. ]

Postquam omnes dubii certamen ad acre Minervae
Venerunt: subito partitis ordine telis
Stant utrimque acies: dextra fulgentis arenae
Viginti, et quini pedites, totidemque sinistra:
Omnes hastati. Cum protinus incita multo
Verbere, dant pugnae crepitantia tympana signum.
Concurrunt sudibus: sudibus suta aerea pulsant:
Diffringuntque ornos, aut integra robora terrae
Proiciunt: nudantque enses,. et tempora circum
Per teretes galeas, alternis ictibus errant.
Non alius fragor est, quam quando bipennibus actis
Certatim agricolae, celsis e montibus ornos
Instant deicere: et manibus nituntur anhelis.
Commotae nutant frondes: tremit arbore vertex:
Alternisque sonat percussa securibus ilex.
Ipse acie princeps densa Ludovicus, et armis
Stat medius, iamque hos ornum, iam vertit ad illos

page 332, image: s348

Ore ciens: patriaque inclusus casside vultum
Nunc pedes ense vago, nunc prenso robore ligni,
Ceu spectatus agit. Cum tandem sulfure fetus
Ardescit carcer, nigroque volumine fumus
Obfuscat lucem: veluti cum Neccarus udas
Exhalat nebulas: caelumque videntibus aufert.

[note: Carcerib. [abbr.: Carceribus] incensis proelium dirimitur. ]

Atra favilla volat, coniunctaque corpora flammis
Dissipat. It victor rapido Vulcanus ovatu:
Diffugiunt pugiles, dextrisque valentibus arma
Proiciunt simul: et spatia in sua quisque recedunt
Schonbuchium mugire putes nemus, alite vento
Impulsum: tantum festiva per atria murmur.
Exsistit: variusque lepor risusque tuentum.
Mergere luciferos, vicina nocte parabat
Hesperio iam pronus equos in gurgite Phoebus.
Cessat fessa armis pubes, positisque tepentum
Armorum scutis, repetunt convivia tectis
Magnificis: vinoque sitim, curasque repellunt.
[note: Praemiorum et palmorum distributio a Cena. ]

Hinc saturi dapibus, choreas ex more frequentant:
Iudicis ut capiant, quae sit sententia, quemnam
Declaret victorem isto certamine pugnae.
Hic primum Ludovice tibi fortissime, munus
Teccigenum Dux magne datur: quod plurima dextra
Robora fregisses. hostilibus incita parmis.
Altera Leustenio merito data palma: quod enses
Viginti hoc densi difflasset in aequore circi.
Tertia venerunt Alberto praemia Thummo:
Qui confertam aciem superasset alacribus ausis.
Qualis Olympiaco quondam certamine Pollux
Elaeis ibat subvinctus tempora palmis:
Aut qualis Nemeae rediens e pulvere Castor,
Incedebat ovans animis, et comptus oliva,
Tales isti etiam festae in penetralibus aulae
Tollebant animos, lauro Daphnaeide cincti.
Et quisquam digno percenseat omnia versu?

page 333, image: s349

Aut meritis possit verbis aequare triumphos?

[note: Quarta dies nuptiarum. ]

Quarta dies medium caeli transiverat axem:
Et iam tempus equo [correction of the printer; in the print aequo] spatiosa per aequora ferri,
Lucentis campi: et pensum decurrere ad orbem.
[note: Ludus equestris, et decursus ad orbiculum. ]

Tunc varios sumunt habitus, atque ora rotundis
Oscillis tecti, decorant splendore veredos,
At campo in viridi, Teccaei Principis horto,
Laeta triumphales Stuccardia prospicit arcus:
[note: Arcus triumphales. ]

Tollit et ingentes ad sidera ducta columnas
Machina: ubi erranti populo det pervia fornix
Ostia: tum circum structurae forma quaternae,
Asseribus munita suis, et saepe [orig: sepe] virenti.
Desuper, arrecto velocem pectore cursum,
Cernimus aeripedes, ad primi lumina Solis,
Dirigere: et mutis quassare hinnitibus auras.
Cernimus et patriae passim hic insignia gentis,
Cornua vivacis cervi, galeaeque decorum,
Venantis lituum, gemini squamosaque piscis
Tergora: quae patulo iuxta Leo promicat ore:
Boiorum gentile decus, Renique bicornis.
[note: Turba spectatorum et spectatricum. ]

Civica iam caveae consessum obsederat omnem
Spectatrix turba: et portis ex omnibus assunt
Matres atque viri, pueri innuptaeque puellae.
Ipsa quoque huc rutulis coniux adducta quadrigis
Ursula: tam pulchri pulcherrima causa paratus:
Glotum cincta choro: geminaque sorore, piaque
Matre, et virgineo complet praetoria coetu:
Et cupida exsertat bipatentibus ora fenestris
[note: Ingressus Ducis Ludovici, praestolatoris [reading uncertain:?] : ad equestre certamen. ]

Iam tuba dat sonitum stridentem ex aere recurvo:
Verberaque ingeminat compti pulsator aheni.
Iam caveam ingressos, larvato musica vultu,
Praecedit magnos equites, equitumque Magistros.
Iam viridi cantor lumbos succinctus amictu,
Et fide conspicuus varios ciet ore sonores:
Hic plectro indulget nervisque: huic tibia cantus

page 334, image: s350

Dat bifores: alius cava cornua flatibus implet:
Ille alternanti percurrit pollice chordas.
Tunc sequitur Princeps vultu Ludovicus aperto:
Omnibus in vacui venturis aequora campi
Certaturus equo, solusque tot agmina contra,
Cornipedem cursu, pensum flexurus ad orbem.

[note: Habitus Ducis, Mantenedoris. ]

Palliolum viride, ex auri subtegmine fulvi
Contextum, induxit umeris, umbrataque gestat
Tempora Parrhasio, Hermetis de more, galero:
Arabiaeque manu praefert insignia virgae.
[note: Habitus, et ornatus equi. ]

Ter circum caveam fertur laeti aequoris omnem:
Ostro ipse, ac sonipes ostro, totamque per auram,
Purpura sidoneis fucata renidet ahenis.
Crista super frontem alipedis: parilique decoris
Floricomae in cauda fulgescit lamina cristae,
Et phalerae virides et sella tapete virescit,
[note: Ingressus Georgii Gustavi Palatini Rheni ad idem certamen. ]

Ecce tubae veniunt velis pedentibus atrae
Et flavae: diversicolor, qui tympana pulsat,
Assecla cornicinum. Globus astrifer ante celetes
Volvitur: et totum designat tramite mundum,
Caeruleique rotat stellas in imagine caeli.
Inde satellitium, celeres Ducis, ordine terni
Excipiuntt, miscentque nigrantia vellera flavis.
Pone invectus equo ducit generosa Georgus
Agmina: Gustavum natum, aeripedesque [correction of the transcriber; in the print aeripidisque] curules:
Omnes oscillis tectos, Phrygiaque tiara:
Omnes carbasia velatos cyclade corpus.
Stant gemmae digitis, stant longa monilia collo:
Aure leves baccae, redimicula pectore pendent:
Et crocea immissa spirat coma flexilis aura.
Quales in tabula virtutes pinxit Apelles:
Tales i

[Gloria]

page 277, image: s293

Qualis, cum multa venientes grandine nimbi
Culminibus crepitant. validive incudibus ictus
Qualem edunt gemitum: terni cum fortia tollunt
Bracchia cyclopes, et massam forcipe versant:
Alternantque manus: geminataque verbera densant.
Talis et aeripedum sonitus crepitabat equorum
Atria pulsantum, constrataque saxa viarum.
Nec minus excelso vasti de culmine tecti
Inflat ebur, buxoque canit, cornuque remugit,
Et lituo tibicen ovat: cui buccina sollers
Eductam miscet vocem pulmonibus imis.
Iamque sua princeps sponsa cum virgine portas
Intrat: et in mediam confert se protinus aulam
Vectus equo: et freno aeripedis, sellaque relicta
Desilit. Insequitur rutilis adducta quadrigis
Sponsa, decus rutilo corpus velamine tecta:
Atque auri gestans pictam subtegmine vestem.
Quale micare solet, quod Eoo dives ab orbe
India mittit ebur: vel qui circumdatus auro
Lucet in aure lapis, rubris adductus ab undis.
Talis in erecto stabat frons candida vultu
Virginis: et totam decorabat comminus aulam.
Omnis in hanc unam virgo detorquet ocellos:
Hanc unam populus, neglecto lumine caeli,
Suspicit: et vultu numquam satiatur amato.
Illa autem dicta simul, acceptaque salute,
E conspectu abit: et superas infertur in aulas.
Seque parat thalamo, et sacrae processibus aedis. [note: Civium Stuccardianorum processus in pompa armata. ]
Tum Stuccardaei longa statione relicta,
Urbem intrant: bis mille viri: toto agmine terni.
Quos gemini ducunt regalia moenia circum,
Martigenae, et medio comitantur pulvere campi.
Vela duo, gentile decus, sinuantia cervi
Cornua: et albentes rutilo cum vellere pisces.
Plumbea sulfureas glans ignibus acta per auras,

page 278, image: s294

Fulmineo de more ruit: dum limina fessi
Tandem laeti adeunt, et ovantia tecta revisunt.
Et quis carminibus festivae gaudia lucis
Exaequare queat? quis tot spectacula, ludos,
Proelia commemoret? quis tot vexilla, tot arma,
Armatosque viros. tot versicoloribus aptos
Vestibus? Aspectum pompaeque hominesque fatigent,
Atque Argi lassent oculos. Iam desuper alto
Conclavi, patriis virgo valedixerat oris: [note: Renuntiatio paterni dominii, facta a sponsa principe. ]
Et sceptrum et regnum procul abiurarat avitum.
Non invita tamen. Nam quamvis dulce paterni
Limen agri: nostros tamen illi praetulit urbes,
Magnificasque domos, feliciaque ubera terrae.
Quid dicam? ut linquens genitoris filia vultum,
Ut germanarum complexum, denique matris:
Omnibus his dulcem sponsi praeponat amorem.
Ursula macta animi: non te subiisse penates
Tecciacos, tanto Duce te ducente pigebit. [note: Processus ad templum. ]
Atque en pulsa sonant alternis tympana palmis:
Et tereti tenues tinnitus aere cientur:
Ac dudum geniale canit cava buxus, et aula
Coniugium, pactaeque exspectat tempora taedae,
O patrii cives, quos Wirtembergia nutrit:
Principibus sacram cum sponso adeuntibus aedem,
Vos libate preces, thalamoque exposcite pacem
Caelitus: et stabilem superos orate salutem.
Nam proceres video sacro procedere templo. [note: Nobiles et illustres viri. ]
O Dii, quale agmen, quantum de gente, domoque
Tecciaca decus? et qui nam hic densissimus ordo
Nobilium? quam compta cohors? quam vestibus
Omnes incedunt nitidi? quam recta fronte sereni. [note: Principes et Duces. ]
Fallor? an ipse venit? venit: et comitatur euntem
Laeva parte Heinricus Otho, dextraque Richardus:
Ambo Palatini generis: quos velat amictus
Stamine carbasio, et niveo de vellere Serum

page 279, image: s295

Inde Duces reliqui, comitesque altique dynaastae:
Omnes albati sancta ad penetralia tendunt. [note: Sponsa ornata [reading uncertain:?] . ]
Ipsa quoque, immensi iamdudum fabula coetus,
Progreditur tandem, nivea circumdata virgo
Cyclade: et albenti pectus velamine cincta,
Surgentesque humeros: genitrix quas regia vestes
Carae filiolae, ne sponso vilior iret,
Fecerat et mistum filis crispaverat aurum.
Tum flavus textam viridi de flore coronam
Crinibus indiderat, tergo fluitantibus albo. [note: Ductores sponsae Ernestus Fridericus, Marchio Badensis: Georgius Gustavus, Dux Bavariae. Palat. Rheni. Matronae et virgines principes. ]
Assunt ductores gemini, de marchidos ora
Ernestus dextra, Gustavus parte sinistra
Germanus sponsae: iam praetextatus, et albo
Tegmine succinctus: qualis qui litore Nili
Liniger, Isiacae comitatus cornua pompae,
Templa petessebat crepitanti tinnula sistro.
Ordine tum subeunt, priscos reverentia ritus
Pectora, carbaseo velatae stamine matres:
Et super indutae nigro velamine pallas,
Instita quas circum aurato percurrit acantho.
Incedunt binae: quales quae tempore prisco
Festa suae Cereris celebrabant annua matres:
Festa, quibus nivea velatae corpora veste,
Frugum primitias, et spicea serta ferebant:
Aut qualis tenues cytheraea invecta per auras,
Fertur olorinas subiungere curribus alas. [note: Virgineus comitatus. ]
Binae etiam, gracili subvinctae pectora cinctu,
Albatae incedunt pone, innuptaeque puellae,
Subtilem flavo gestantes vertice mitram:
Contectaeque levi generosum corpus amictu:
Et strophio vinctae, gemmis radiante, papillas.
Di quales vultus? quae celsae tempora frontis?
Quam teretes digiti manuum? quam lactea colla:
Pectoraque artificum laudatis proxima signis?
Quam vigiles oculi, nitidi ceu sidera caeli:

page 280, image: s296

Unde suas Amor ipse faces accendere possit:
Et non illicitas animis immittere flammas?
At quam suspenso figunt vestigia passu?
Quam docte incedunt? quae morum tanta venustas?
Qui turbae decor ingenuae? quae gratia coetus?
Pulchrior haud olim, Pharsalia limina circum
Nereidum chorus incessit: cum sidere fausto
Duceret in thalamum, magni generator Achillis,
Aequoream PeleusThetin: optatosque marinae
Iret in amplexus: divinaque basia Nymphae.
Ordine iamque omnes sacrae in penetralibus aedis
Constiterant matres, simul innuptaeque puellae
Illustresque viri: cum longo ornatus amictu,
Tendit honoratam Lucas Osiander ad aram, [note: Lucas Osiander Theologiae D. [abbr.: Doctor] contionator aulicus. ]
Vir sacer: et vatum mentes, ac provida viri
Ora aperire DEI sollers: cui cura futuri,
Omniaque, et causas caelo deferre latentes.
A dextra sponsus princeps: a parte sinistra
Sponsa: DEI voces divini ex ore ministri
Percipit: et monitis praebet caelestibus aures.
Namque viro certam legem figebat amandi
Uxorem, ut proprios dilecti corporis artus.
Et quo CHRISTUS amore suum complectitur agmen,
Pastor ovans: seseque in aperta pericula mortis
Praecipitare ausus: domito ut fervore luporum,
Eriperet teneros crudis e faucibus agnos.
Namque DEO coniux demum placet ille iugalem
Qui vita bene credit emi, ceu CHRISTUS amorem.
Hunc non alatus, caecaeque cupidinis ardor
Excitat: et ventus subito respergit in aures.
Iste calor, sacro succensus flamine CHRISTI,
Durat: et ad gelidi se extendit busta sepulchri.
Nec minus, et divae sancit praecepta puellae,
Obsequiumque suo mandat praestare marito.
Omnibus in rebus: non dictis esse rebellem,

page 281, image: s297

Indomitamve animo: sed pulchris undique factis,
Exemplum ad Sarae, totam componere vitam.
Iamque ubi finierat Lucas, quae foederis auctor
Dicere mandasset sacri: tum dextera dextrae
Iussa dari, et vinclo duo pectora nexa iugali.
Pronuba mox CHRISTI, tensis ad sidera palmis,
Succiduoque genu et duplicato poplite proni,
Numina voce rogant: firmet connubia sacro
Flamine: det facilem cursum: det prospera vitae
Commoda, felicesque dies: prolemque vetustae
Suscitet ipse domo: longaque a stirpe nepotes
Proferat: et Teccae non unum proroget aevum.
Haec vox una viris, vox matribus una: nurusque
Haec eadem teneris suspendunt vota labellis.
Consonat omne aulae tectum, penetraliaque aedis
Magnificae: septemque edit discrimina vocum
Cantus: et inflato modulatur tibia cornu: [note: Musicus concentus post peracta sacra]
Buccinaque immugit: pulsique ad carmina nervi,
Suavisonis implent totam concentibus aulam. [note: Thalamus regalis]
Aedibus in mediis quoddam est conclave reductum:
Regificusque loci thalamus: genialis ubi alta
Suffultus sponda, gradibus acclinis eburnis
Stat torus, et picto lectum discriminat auro,
Hinc illinc veterum effigies ex ordine avorum:
Christophorusque pater, divusque Ulricus honore
Inclitus: et proavus cum coniuge notus Elisa
Henricus, ternaque Ulricus amatus ibidem
A consorte tori: quarum Clivensibus una
Edita principibus: de Boio stemmate Elisa
Altera: at Amadio genitore creata Sabaudo
Tertia: quae binos sepeliverat ante maritos,
Te SiculiLudovice soli Rex, inclite factis:
Gallo rege patre, et Germano rege superbe.
Teque Palatine Elector Ludovice: Philippum
Post electorem tibi partu enixa secundo.

page 282, image: s298

Ducitur huc Princeps Ludovicus, et agmine pulchro
Stipata insequitur virgo: sponsoque locatur
Proxima: quam fidae componit dextera matris.
Interea centum famuli: quibus ordine longo
Cura penum struere, atque epulas imponere mensis,
Cenam ornant gestantque dapes, et fercula promunt. [note: Cena nuptialis. ]
Discubuere toris concha sidonide tinctis,
Egressus thalamo, sponsa cum Principe, Princeps:
Et festi convivae epuli, comitesque laborum:
Hac socer et socrus, terrae Regina Suecae:
Illac Aemilia cum cara uxore Richardus:
Praelustris Princeps, animo maturus, et aevo:
Hinc Henebergaeae coniunctus Marchio Elisae:
Quam Brandemburgi genitoris nata Georgi,
Christophoro felix uteri, Maria Anna creavit.
Hinc soror: Henrico data nobilis uxor Othoni:
Illinc Ascanio de sanguine clara Sybilla:
Mompeligardiaci coniux fecunda parentis.
Hac sella Gustavus ovat: Badenius illa
Marchio, cum cara laetus consorte locatus.
Quosque alios parili Princeps ornarat honore
Sponsus, amicorum laetissimus hospite coetu.
Protinus appositas cpaiunt genialiter escas:
Et dape se recreant, et vivo corpore curant:
Instaurantque animos, festivae tempore lucis:
Atque hilari prae se declarant gaudia vultu. [note: Musici concentus inter cenandum. ]
Nusquam etiam cessat geniali Musica cantu
Exhilarare epulas, et voci adiungere nervos.
Nam quid ego tenues puerili e gutture voces,
Pandurae aptatas referam? quid murmura denso
Excita cum bombo, lituoque admista profundo?
Quid magadem, et dupli genitalia nablia palma
Impulsa, aut citharae moderamina suavia tactae:
Vel stupido placitura Midae. Faunoque bicorni:
Credibile est olim, Aeacida celebrante iugalis

page 283, image: s299

Foedera casta tori, phoebumquePhoebumque novemque sorores,
Talibus instructas numeris, et voce sonorum.
Pharsalas intrasse domos, Helicone relicto.
Tantus erat media vocum concentus in aula.
Hic sponsus pateram, Nicreo nectare plenam,
Circumferre iubet, laetasque exporgere frontes:
Alloquioque viros socerumque socrumque, suamque
Imprimis sponsam dulci solamine complet.
Tunc omnes pulsae laeto de pectore curae:
Tunc omnis maeror festiva ex urbe recessit.
Protinus [orig: Protenus] in medium, cithara crinitus Iopas
Progreditur: tenditque fides, et stamina docto
Sollicitus digito, iungit modulamina vocum:
Omnibus intentis, canere et sic farier orsus: [note: Sedecim atavii et sedecim ataviae Ducis Ludovici, in hoc Epithalamio, ex optimis auctoribus celebrantur. ]
Si cui fama fuit per avita trophaea decori:
Bis ducis octonos atavos, totidemque loquuntur
Historiae veteres atavorum ex lege maritas.
Quorum nos (reliquis in praesens tempus omissis:
Ne per dena retro saeclo veniamus ab uno)
Virtutes canimus? praeclaraque condimus acta.
Sponse fave plectris: perque inclita facta tuorum
Dum libet ire mihi, libeat tibi versibus aures
Applicuisse meis. Tibi nablia pulsat Iopas,
Et citharae argutis immiscet carmina plectris. [note: I. Eberhard. comes Wirtember. anno Christi 1417. filius Eberhardi Mitis, ex AntoniaMediolanensi duce: et Friderici Regis Siciliae relicta vidua: nepos Ulrici (ad Wilam occisi) ex Elisabetha: filia LudoviciBavari Imperatoris: pronepos Eberhardi uxore Elisabetha: Hennebergensi: abnepos Ulrici e SophiaTheobaldi comitis FerretiF. [abbr.: Filia] adnepos Eberhardi illustris, ex Irmingardi Marchionissa Badensi. Primus sponsi Ludovi. [abbr.: Ludovici] atavus. HenricaEberhar. [abbr.: Eberhardi] uxor, Henrici comitis Mompelig. F. neptis Stephani e Margaretha comite Castillonia, prima eiusdem atavia. Naucl. Chron. Gen. [abbr.: ? ] 48 et 49. Ulricus Adamatus comes Wirtembergi: EberhardiF. [abbr.: Filius] primus Ludovici Ducis abavus moritur anno 1480. valde senex. ]
Primus in hac serie nobis occurrit avorum
Fortis Eberhardus: quem patri Anthonia coniux,
Anguigeri pia nata ducis, genialibus annis
Edidit Ebrardo: vidui post damna cubilis.
Nam Siculo primum sociata Anthonia Regi:
Post Wirtembergum, thalamo dignata superbo,
Delegit comitem: pulchraque hac prole parentem
Fecit Eberhardum [correction of the transcriber; in the print Eherhardum]: non tam cognomine prisco,
Quam virtute parem patri, factisque decoris.
Huic consors Henrica fuit, comes ultima gentis
Mompeligardaeae: Henrico genitore creata:

page 284, image: s300

Quem bello egressum, Burgundaque castra secutum
Fortis Ioannis, Mysorum orbe remoto
Vastantem terras, crudelibus obruit armis
Incautum, et multis aliis cum milibus, hostis
Bajazeta ferus, pallentes misit ad umbras:
Hic ubi Nicopolis stat moenibus ampla vetustis:
Traiani aeternum, Daca de gente, trophaeum.
Tempore iam ex illo Peligardi moenia montis
Virtembergiaco, regnum dotale, marito
Additur: et vestris sese submittit habenis.
Namque Henrica parens, super aethera coniuge rapto,
Praefuit his terris, et rerum munia gessit
Femina par illis, celebrat quas aureus orbis,
Arte Semiramia, et iusto moderamine legum.
Proles huic gemina, Ulricus, cognomen amati
Aptus, et illius Ludovici gloria saecli:
Fratre annis prior Ulrico. Stuccardia rexit
Tecta ille: Urachiae possedit hic atria sedis:
Brandemburgiaci comes ille invictus Achillis,
Imperii iusto Mavorte coercuit urbes:
Et bello petiit dotem, a confine negatam
Renigena uxori (nullo sed iure) Sabaudae:
Hic pacem coluit, Blaubiriaque arva, solumque
Tutlingum, et pingui residentem rure, Balingam
Adiicit patriis pulchras dicionibus urbes. [note: Tres Ulrici Adamati uxores: quarum media Elisabetha, Bavara, prima sponsi Ludovici abavia: de qua postea. ]
Illi tres thalami sociae: Clivensis Adolphi
Nata Ducis, prima: Henrici Ducis inclita Boii
Nata, secunda: patre Amadeo generata Sabaudo,
Tertia: Trinacrii quondam pulcherrima regis
Costa: hinc Renigenae costa Electoris et inde
Wirtembergiaco demum sociata marito. [note: LudovicusUlrici frater: cui uxor Mechthildis, LudoviciPalatini filia mater Eberhardi Barbati.Naucl. Gen. [abbr.: ? ] 49. Cuspin. in Austr. [abbr.: ? ] ]
At sibi coniugii Ludovicus iure iugarat,
Renigena natam Ludovico, e stirpe Palati,
Temporis illius decus immortale, Mathildam.
O quam matronam? quantis virtutibus auctam?

page 285, image: s301

Nemo illi vixit mulier prudentior aevo:
Nemo fide potior: nemo studiosior aequi.
Barbati haec genitrix Eberhardi: quo duce primum
Wirtembergiaci caput erexere penates:
Caesare dante decus, nomenque augente vetustum. [note: AlbertusAustriacus, frater Friderici 3. Imperat. [abbr.: Imperatoris] successor Ludovici comitis in matrimonio. ]
Nupserat haec eadem Alberto, post fata mariti
Urachii: Alberto, quem magno patre creatum
AustriacoErnesto, sub luminis edidit auras:
Filia [correction of the printer; in the print Filii]
MassoviiCymburga potentis Alexi.
Utque erat ingenio divina sagace Mathilda,
Cultaque literulis et magni operosa repertrix
Consilii: sic literulas promovit, et artes. [note: Mechthildis instinctu duae Academiae fundatae, Friburgensis ab Alberto Austriaco ad Annum Christi 1464. Tubingensis, ab Eberhardo Barbato, ad Annum Christi 1477. Naul. Gen. [abbr.: ? ] 49. Munst. li. 3. Cosm. [abbr.: ? ] ]
Impulit haec eadem AlbertumMathilda maritum:
Ut Freiburgiacae molitus limina sedis,
Illa magnificum fundaret in urbe lycaeum.
Impulit et magnis Eberhardum hortatibus olim
Artibus Aoniis celebrem sacrare Tubingam:
Ingenuisque dicare locum studiisque virisque:
Heroina potens animi, quis laudibus aequet
Factaque virtutesque tuas? DEUS arbiter aevi
Faxit: ut orta domo generataque sanguine eodem
Ursula, Tecciacos simili virtute penates
Augeat, et cognatam aequet virtute Mathildam.
Sed quo delabor? Nomen laudesque canendae
Ulrici Comitis, quem Mompeligarda creavit
Sponso abavum. Fuit ille comes clementior unus
Omnibus: et facilis princeps, veniaeque paratus: [note: Naucler. [abbr.: ? ] de Ulrico Comit. Wirtemb. p. 296. ]
Patris imago boni: posita placabilis ira:
Cuius mens nullo potuit livescere fuco,
Nullaque falsa loqui, nullam praetendere fraudi
Externam speciem: vox certae ianua mentis:
Promissisque tenax: miseris manus aequa levandis.
Illum, quoquo iret, quoquo vestigia ferret,
Obvius expasso populus captabat ovatu:
Illum saepe cliens patremque ducemque vocabat:

page 286, image: s302

Illum exspectabat porrectis obvius ulnis.
Nullus erat patrii tunc limitis angulus, in quo
Non aliqua exstarent propensi signa favoris.
Aula viri denso magnorum plena virorum
Agmine: nobilium coetu meliore referta.
Namque in convictu comis, sermone facetus,
Munificus dando: certissima cura suorum:
Deliciae humani generis. Saepe ipsus apricis
Incomitatus agris, vitae velut integer, ibat,
Et scelerum purus: longi non indignus ensis.
Imprimis operam sacris dare sedulus horis:
Et voces audire DEI, portamque salutis
Tangere. Quare omnis comiti tunc credidit aetas
Numen inesse Deumque pio sub pectore sedem
Fixisse: et diva fortunam immittere virga.
Huic atque uxori proavus communis Elisae,
Barnaba: in Insubra Princeps ditissimus urbe. [note: Schard. li. 3. Clas. 14. de clar. mul. [abbr.: ? ] ]
Namque avia Ulrico, fuit isto nata parente:
Trinacrio primum coniuncta Antonia regi:
Post Eberharde tibi, Mitis cognomen adepte. [note: Ibid. Scard. et Iov. in Barnab. [abbr.: ? ] ]
Atque hunc Barnabovem, proavum quoque fecit Elisae,
Magdalis, Henrici mater pulcherrima Boii:
Filia Barnabovis, Schalana coniuge clari.
Sic genus amborum gradibus distabat iisdem.
Cyprus ab hoc proavo tibi Wirtembergica tellus
Cognata est, Siculique thronus, sceptrumque pelori,
Et qua Suevorum subiecta Britannia freno est. [note: II. Henr. Dux Bavariae, secund. Ludo. sponsi atavus: filius Frider.BavariMagdal.Mediolanensi Duce: nepos Stephani ex ElisabethaSiciliae Regina: Pronepos Ludovici Caesaris, ex BeatricePoloniae Regin: abnepos Ludov.Palat. Elect. et Duc. Bavariae, ex Mathilda, F. Rudolphi Caesaris. Avent. Cuspin. Naucl. [abbr.: ? ] ]
Quid vero memorem, Boio de stemmate clarum,
Henricum: sponsi hac atavum statione secundum?
Felix ille animi, qui quondam castra secutus
Teutona, Bastarnas adiit, Venedosque rebelles
Suppositasque urbes tellis Erymanthidos ursae.
Hic ille octonos Lituanis arma per annos
Intulit: et spoliis patriam ditavit opimis.
Nemo fuit Princeps isto civilior aevo:

page 287, image: s303

Nemo sui populi studiosior. Ille clientem
Ultro quid vellet, quid posceret, ante rogabat,
Quam peteret. Labor huic rebus succurrere lapsis.
Huic studium prodesse inopi: defendere leges:
Infestas purgare vias latronibus: et dare pacem
Civibus: et gemini pronepotem Caesaris esse,
Invicta monstrare manu. Quem patria tellus,
E Codanis [reading uncertain:?] reducem, postquam admovisset habenis:
Divam iure tori iungit sibi Margarin ille:
Austriaco genitore satam, magnique sororem
Caesaris Alberti. Dux haud clementior illo,
Illa nec melior fuit, ullo femina saeclo. [note: MargarethaAustria 2. atavia Sponsi, filia Alberti Ducis, exisanna [reading uncertain:?] Duce Bavariae, et comite Hollandiae: neptis Alberti cui uxor Beatrix fuit filia Ioan. Burggrafii Nerinbergensis ex MargarethaCaroli 4. filia, etc. Avent. lib. 7. Cuspin. in Aust. [abbr.: ? ] ElisbethaBavariae Dux, Ulrici Adamati uxor. Prima Ludovici sponsi abavia. ]
Usque adeo magnis duxit natalibus ortum
Uxor Udalrici. Qui cum Stuccardia circum
Limina legitimi pepigisset foedera lecti:
Principibus senis sacrum ad geniale vocatis,
Et grege bis senum Comitum, totidemque potentum
Baronum, patria de nobilitate trecentis:
Ludicra proposuit patulo certamina campo:
Hic ubi nunc veteri coniuncta suburbia muro,
Magnificas patriis concedunt civibus aedes. [note: III. Frider. comes Bipontinus, et Bitsehensis [reading uncertain:?] : tertius atavus Ludovici sponsi. Anna Rugrafia Comes Beinbergensis uxor Fridericis Sponsi Ludovici advaia tertia. ]
Tertius insequitur serie hac Fridericus avita:
Gente Bipontina Comes, et Bizaea propago.
Caesaris hic acies Sigemundi, atque arma secutus,
Indomitos olim, magna virtute Boemos
Contudit, et Regi docuit parere Quiritum.
Anna viro coniux, generosi nominis Anna:
Rugrafia pronata domo: qua rupe vetusta
Arx Beinberga iacet, Neustraeque prospicit arva.
Simerias illic sedes tenuere Dynastae

page 288, image: s304

Rugraphii: et longo rura Obrincania tractu:
Vendita Caesario, post patrum fata, Roberto. [note: Simo WeccerusFridericiBipontini et Annae RugrafiaeF. [abbr.: filius] socer Henrici comitis Wirtemb. avus Ulrici Ducis sponsi Ludovici abavus secundus. Elisabetha Baronissa in Liechtenberg, uxor Simonis: abavia Ludovici secunda. ]
Hinc satus insignis bello Simo, Martius heros:
Hostibus haud tergo, sed forti pectore notus,
Acer enim dextraque ferox, ad vimque paratus:
Seu pede collato vellet committere pugnam:
Sive eques adversi tentare pericula Martis.
Uxor Elisa viro: Baronum nobilis ortu:
Quos Lichtembergi magnos fecere penates.
Illa DEI metuens, illa Heroina vetusta
Praesignis pietate fuit: cui vita fidesque
Nobilitate sua maior: candoris imago
Antiqui: imprimis turbae non aspera egenae.
Henrico haec comiti socrus: pia mater Elisae,
Matris Udalrici: quo rerum Principe gaudet
Sponsus avo: tellus Duce, conservata nepoti. [note: IIII. Ludovicus, Baro in Liechtenberg, Simonis Wecceri socer sponsi Ludovici atavus quartus. ]
Nec te praetereo Baro Ludovice, tuique
Consortem thalami, de stirpe Hoeloide natam.
Nam tibi Lichtenberga domus dat nomen avitum,
Dat generis decus antiqui: dat stirpis honorem:
Vasgoviisque addit, celebri cum laude, Dynastis.
Nec te destituit, bello tua plurima virtus.
Nam tu praefracta quondam cervice rebellem,
Non exspectato pressisti MarteBohemum.
Hic tua quid posset ferventi cuspide dextra:
Effuso docuit Bojemica sanguine tellus.
[note: Elisabetha comes in Hoenloh, uxor Ludovici Baronis in Liechtenberg, quarta Ludovici sponsi atavia. ]
Sed qua laude canam, quo dicam carmine Elisam.
Progeniem de stirpe domus Hoeloidos: altam
Quam veteres dicunt celebri cognomine flammam:
Veri si qua fides: trahit illa propaginis ortum
Gens, a Flaminiis, veterumque a stirpe Quiritum.
Nam si congeneres maiorum facta nepotes
Testantur, generisque docet primordia proles:
A nulla potius descendet origine, prisca
Haec domus, Ausoniae veteri quam stemmate gentis.

page 289, image: s305

Natorum siquidem Mavortia pectora versat
Romuleus calor: et similem virtutis avitae
Arguit, ac patribus non degenerare nepotem.
Salve Martigenis pronata Quiritibus: uxor
Lichtembergiaci Herois: te candida virtus,
Te pietas ornat, mortalique eximit aevo.
O utinam tot fecundas imitere parentes
Ursula, et antiquam Teccaeo sanguine gentem
Amplifices: veniantque tua de stirpe nepotes:
Qui Wirtembergas tutentur legibus arces.
Dum canit haec Psaltes fidibus: forte una remisit
Alteraque: et coeptum turbavit dissona cantum.
Ille sed admoto chordas intendere plectro
Accelerat: numerisque fides concordibus aptat.
Tum pergit: nervique sono vocem applicat oris. [note: V. Ernest. quint. Ludov. Sponsi atav. Dux Bavar. Filius Ioan. e Catharina Goritia Comite: nepos Stephani ex Elisabet.Siciliae Regina: pronepos Ludov. 4. Imper. ex Beatrice, Poloniae Regina. Avent. lib. 7. [abbr.: ? ] ]
Nunc te Erneste canam, Bojae fortissime gentis
Rector: Ioanni peperit quem Carnica patri
Dux Catharina, uteri felix: Stephanoque nepotem,
Trinacriaeque aviae divinum fidus Elisae.
Non impune tibi bellum patruelis iniquum
Intulit et captas avertit viribus urbes.
Nam quid sit patrias inimico tradere terras,
Senserunt hostes. Tum quando Teutonis urbes
Bella Palatino fecere iniusta Roberto:
Et Bavarum crudo vastarunt milite terram:
Tuque paterque tuus, patruique hostilibus armis,
Urbes aggressi, ferro populastis et igni:
Dum tandem impositam gauderent pendere multam. [note: Elisabetha, quinta Ludo. Sponsi atavia: filia Bernabovis Ducis Mediolanensis e Regina, Beatrice comite Scalana: neptis Stephan. proneptis Mathai Vice comitum Mediolanensium]
Uxor Elisa tibi, quam casto in amore marito
Bernabovi peperit, Scalanae gloria gentis
Regina: Stephano comiti proavoque Mathaeo.
Insignem pietate nurum: qua flumine magno
Populifer, maris Adriaci delatus in undas,
It Padus: et longis habitata Insubria Bardis,
Anguigeris quondam iussa est parere Dynastis.

page 290, image: s306

[note: Albert. Dux Bavariae cognomento pius: Ernesti et ElisabethaeMediolanensis filius: avus Sabi.Wirtemb. Ducis: Proavus Christophori Abavus sponsi Ludov. tertius. ]
Hinc Alberte venis: Bojorum note per urbes:
Pacis amans princeps: tutate negotia pacis.
Nam curae tibi bella, leves habitura triumphos:
Aucupio volucres, venatu perdere cervos:
Praecelsumque animum magnis abducere turbis.
Tum cithara et cantu curas expellere menti:
Et studiis adhibere manum, sacraeque Minervae,
Nicoleique altos Cusani audire libellos.
Mox ubi tu, patriae clavum telluris adeptus,
Publica coepisti gravium moderamina rerum:
Di quantus pietatis honos? quae opulentia linguae
Victricis? qui civis amor? clementia quanta
In populos? hinc nempe pii tibi nomina surgunt
Principis: aeternis quae vocibus aera loquuntur. [note: Ibid. Avent. [abbr.: ? ] ]
Quid memorem, ut fatis Alberto Caesare rapto,
Centum oratores ad te, regnique coronam,
Cum sceptro, procerum coetu comitante, Bohemus
Miserit: utque tua contentus sorte quieris:
Et tantas regni non affectaris habenas?
Ambitio crudele malum, saevusque cupido
Regnandi: legum et iuris certissima pestis:
Concordes exosa domos: magnae invida sorti:
Et docta unanimes armare in proelia fratres.
Sed nihil haec potuit Bavari subvertere mentem
Alberti, tam saeva lues: manet ille paterno
Contentus regno: et maioribus abstinet aulis. [note: Anna Dux Brunsuicensis filia Erici ex Elisabetha: tertia Ludovici sponsi abavia. ]
Anna viro consors, Brunsvici stemmatis heres:
Anna puellarum exacto pulcherrima saeclo:
Saxonicas quae non melior fuit ulla per oras. [note: VI. Ericus sextus Ludov. atavus: Dux Brunsuicensis, in Grubenhagen: filius Alberti, e SophiaSaxoniae Duce: nepos Ernesti ex Agnete comite in Eberstein: pronepos Henrici Mirabilis ex AgneteAlbertiTuringiae LandgrafiiF. [abbr.: Filia] abnepos Alberti M. ex Alexina, Montisferrati Marchionissa. Albertus Cranzlib. 10. Saxon. [abbr.: ? ] ]
Filia Brunsvici quondam ductoris Erici:
Quem mea non tacito transit lyra concita nervo:
Brunsvici generis, veterum et decus omne penatum.
Hunc patri AlbertoSophiae dedit, inclita mater,
Saxonico patre nata, togae bellique potente.
Namque viri virtus patuit, Glozeccia quondam

page 291, image: s307

Moenia cum quateret, rapidi praedonis asylum:
Aequaretque solo, detrusam montibus, arcem: [note: Cranzlib. 10. Sax. cap. 14. [abbr.: ? ] ]
Et crucibus figi mandaret saeva latronum
Corpora: ceu quando feralia monstra, Procusten
Et SininAlcides heroo sustulit arcu,
Quid fratrem Ernesti, cithara referamus Othonem:
Propatruum Erici? Latias qui signa per urbes
Gessit et insigni domuit virtute rebellem
Italiae populum: quo tempore Carolus orbis
Arbiter Ausoniastenuit [correction of the transcriber; in the print tenuir] Bojemus habenas?
Vidit Ioanna invictos regina lacertos
Teutonii Ducis: amisso quae forte marito,
Magnae regnabat pollente Neapolis urbe
Diva et maerebat solo defecta cubili.
Utque Ducem vidit: concepit pectore flammam,
Et Brunsvicensi submisit colla marito.
Ah pereas Urbane Papa: quem nulla tuorum,
Nulla peregrinae potuit vox flectere gentis:
Ne regno eriperes Germano debita Othoni.
Quamvis ille tuis, quamvis Ioanna nefandis
Oscula mille darent pedibus. Nam lege, pioque
Neglecto, potior fuit hic tibi cura nepotis:
Quem non legati donares munere regni, [note: Elisabeth. 6. atavia Dux Burnsuicensis et Götting.F. [abbr.: Filia] Othonis, e MargarethaBergensi duce: neptis Ernesti, ex ElisabethaGlogoviensi et Saganensi duce: Proneptis Alberti pinguis, e Richensa, Verulorum et Vandalorum ducissa: Abneptis Alberti Magni ex Alexina, comite Montisferrati: Adneptis Othonis, ex MathildeBrandenburgensi. ]
Coniugis ista fuit coniux EricusElisae:
Quam pater almus OthoGottinga sede creavit,
Dux Lunaeburgi, Ernesto genitore beatus
Brunsvici Duce: germanoque potens Alberto
Tres animae illustres armis: tria fulmina belli:
Quales Scipiades, quales Fabii, atque Camilli:
Et quos mira fides aeternat Horatia fratres.
Dicere longa mora est: quanta virtute latronum
Diruerint arces: quot tristia funera laeto
Praedonum dederit. Nam quod Gottingia tutus
Arva colonus arat: quod tuta calce viator
Ambulat: et patrias infert mercator in urbes,

page 292, image: s308

Longius advectas Erythraeo litore merces:
Hoc opus, hoc magni divinum munus Othonis. [note: Vide Cranz.lib. 10. Sax. [abbr.: ? ] ]
Infestare vias, quid sit, ferroque necare
Immeritos homines, et praeda vivere rapta,
Monstrat adhuc aequata solo, disiectaque moles
Hartesburga vetus, suffixaque corpora palis
Praedonum, et gladio cervix ultore recisa. [note: VII. Ernestus cognomento Ferreus, sponsi septimus atavus: Dux Austriae: filius Leopoldi, e Virida filia Bernabovis, Ducis Mediolanensis: Nepos Alberti, ex Ioanna comitissa Ferreti: Pronepos Alberti Caesaris, ex Elisabetha Duce Carinthiae. filia Mainardi, comitis Tydolani: Abnepos Rudophi Habspurgii Caesaris ex Anna, comite Hohenbergensi. Cuspin. Laz. lib. 3. Gen. Iov. in Barnab. Scard. lib. 3. Clas. [abbr.: ? ] ]
Septimus huc se offert serie hac Ernestus avorum
Austriacus princeps: Leopoldo patre creatus,
Et Virida matre: Insubri quae filia Regis.
Rex illi proavus, Romano Caesar honore
Inclitus: imperii qui gessit in orbe secures:
Rex abavus, veteri Habspurgum de gente Rudolphus.
Felices animae, quarum sapientia teste
Non eget: et claris virtus exercita bellis,
Nomen habet, nullo nomen delebile saeclo.
Scit Styrus, Carnusque alacer, scit terra Carintha,
Quas dederit strages hic ferro Ernestus: ab oris
Cum patriis Geticos armis averteret hostes.
Ille etiam saevos, immania monstra, latrones
Sustulit: et fuso pater eluit arva cruore.
Fabula rostratos illo victore gigantes
Edomitos antiqua refert: ceu Phasidos ora
Quos olim Aesonides, spirantes naribus ignem,
Prostravit Tauros. Nam pectore fortis, et armis
Ferreus, a duro traxit cognomina ferro. [note: Cymburga, uxor Ernesti, filia Alexii Semoviti, ducis Massovii, ex Alexandra, sorore Iagellonis: Neptis Semoviti, ex filia Nicolai, Ducis Glogoviensis: Proneptis Semoviti, Abneptis Boleslai e Pracislawa, Lituana: Troideni ducis F. [abbr.: ? ] adneptis Semoviti ex Gertrud, etc. Septima sponsi Ludovici Adavia Polon. Annal. [abbr.: ? ] ]
Filia MassoviiCymburga erat Semoviti,
Coniux illustris: pietatis idonea cultrix:
Religiosa nurus: formoso femina vultu,
Robore mirando: ut digiti quae verbere nudi,
Parietibus posset duros impingere clavos.

page 293, image: s309

[note: Fridericus tertius Imperator, filius Ernesti ex Cymburga pater Chunegundis ex LeonoraPortugalliae Regina: avus SabinaeBavarae: proavus Christophori Ducis Wirtemb. abavus quartus Ludovici sponsi. ]
Haec Mater Friderice tibi, ter maxime Caesar:
Celsior e cunctis: unique aequando Camillo.
Tu Styras olim rexisti legibus urbes:
Carniolaeque solum, et Lubeanam milite cinctam
Servastit pater: Ulrico fugiente Cilaeo:
Exutoque suis Labaci ad flumina castris.
Te duce Delphinus, GermanoMarte repressus,
Terga dedit, turpique fuga patria arva revisit:
Qui modo viginti stipatus millibus ibat:
Alsatiamque omnem, Peligardia vertice montis,
Complerat totis, Haganoa ad moenia castris.
Illum ter mille Helveti, gens vivida bello,
Fudere: et clausos angusta fauce viarum.
Viginti Armoricae straverunt milia gentis:
Hic ubi Leberiae silvis acclivia vallis
Stant latera, argentique undant pretiosa metallis.
Te duce Burgundae magnus Dux Carolus orae,
Moenia Renani, cincta obsidione, Novesi,
Deseruit, pactaque tuo, ceu pignore, nato
Filia, in aeternae descendit foedera pacis. [note: Leonora, quarta sponsi Ludov. abavia: Portugalliae Regina: Eduardi Regis filia, mater Maximiliani I. Imper. et Chunigundis: nuptae AlbertoBavaro: Ulrici Ducis Wirtembergici, socero]
Atque hunc, diva parens, natum Leonora crearat,
Sanguinis heredem, sceptrique: ut scilicet esset:
Qui Wirtembergos augeret honore penates.
Regia progenies Leonora, et regia coniux,
Regia item genitrix: qualis Flacilla potentis
Theudosii coniux, et magni mater Honori.
Austrius unde genus traxit regale Philippus.
Dis genitus: genuitque Deos: rex clarus Iberae
Gentis, et Hispano quondam dominatus in orbe.
Carolus hinc venit, sublapsi Carolus aevi
Arbiter, et solio rex Ferdinandus avito
Admotus: princeps animi plenissimus aequi: [note: VIII. AeduardusPortugalliae rex, octavus Ludov. sponsi atavus, filius Ioannis: nepos Ferdinandi: pronepos Petri, adnepos Dionysii: regum Portugalliae. Franc. Tariph. Fortalit. Fid. [abbr.: ? ] ]
Nec tu carminibus nostris indictus abibis,
Rex Aeduarde potens: atavorum gloria regum
Auriflui quem lympha Tagi, quem rivus inaurat

page 294, image: s310

Fortunae. Lybicas tu quondam ingressus arenas
Ductor, et intrepido mensus freta caerula voto,
Herculeas ultra, fatalia regna, columnas,
Vicisti Mauros: positasque in litore primo,
Cepisti Tingem, ZeliamqueAlcasaraque urbes:
Moenia, deductis Italorum habitata colonis.
Tunc se barbaricus coepit demittere fastus:
Et capta Edvardae fera gens dare colla catenae,
O magnum regem, veterumque propagine regum
Te dignum: terrae dominos, pelagique futuros,
Haud alio decuit, rerum de principe nasci. [note: Eleonora Regina Portugal.Eduardi uxor, octava Ludov. sponsi atavia: Filia Ferdinandi: neptis Ioannis, ex Leonora (quae PetriAragonum et Neapolis regis filia fuit) proneptis Iacobi Regum Aragonum abneptis Raimundi comitis in Barcelone: ex Viridea Regina Aragonum: filia Ramirii. Francis. Tariph. et Fortalit. Fid. [abbr.: ? ] ]
Nec dispar fuit ingenio nec sanguinis ortu
Inferior, consors thalami, sociique cubilis
Eleonora: animi prudens factisque decora:
Quam Ferdinandus patri generavit Iano,
Et matri neptem Leonorae: Caesare dignam:
Culmina quam Tarpeiae arcis Romana decerent.
Et quantus proavus: cui regna Neapolis olim
Dotalem trabeam, sceptrumque insigne dederunt?
Dicere plura vetor. nam rerum copia verbis
Maior, et hinc dudum hortatur decedere tempus:
Nec cenam longo nimium sermone morari.
Cras ubi Sol medium caeli transiverit axem:
Et posita hic steterint geniali prandia mensa:
Octonos referam materno a stemmate ductos,
Illustres atavos: totidemque aviasque nurusque:
Omnes heroes, omnes a stirpe vetusta
Heroinas. At interea traducite laeti
Vos sponsi hanc reliquam noctem: precibusque litatis,
Solvite vota DEO. positisque incumbite mensis,
Dixit, et e medio, sero iam vespere cessit.
Desurgunt omnes mensa, votisque solutis.
Tam laeta pro luce DEO, pro divite cultu,
Pro lautis dapibus: festas agitare choraea
Instituunt, veterum solito de more penatum.

page 295, image: s311

[note: Choraeae nuptiales, a cena actae. ]
Hic qua longa patent altis conclavia tectis,
Cantibus astra tubae feriunt: simul aenea mistum
Tympana dant sonitum: qualem, cum bellica Enyo
Excit in arma viros, rauco dat buccina cantu.
Praevius it facibus binis sacer ordo ministrum:
Quem duo rhenigenae pede non remorante secuti.
Magnanima virtute duces: socer atque Richardus.
Sponso hi praesultant, gratam cum virgine cara
Ducenti choream: quem bini pone sequuntur
Taedigeri: et pulchrum claudunt saltatibus agmen.
Inde Palatino consors oblata Georgo,
Anna decus. Iamque aera sonant Idaeaque terga:
Praesultatque Henricus Otho, pulcherrimus ore
Atque animo princeps, cum Marchiade Friderico
Ernesto: quorum vestigia nota secuti,
Ad numerum sua crura movent, cum coniuge coniux.
Non aliter videas nitidis abscondere ab undis
Oceani: media cum lucent sidera nocte:
Cassiopen, rutiloque ornatum Cephea cultu,
Et natam Andromeden, generumque potentibus armis
Persea succinctum: praeeunt quis ludica caeli
Sidera, et aetherei comitantur luminis ignes
Ordine tum reliquae matresque virique sequuntur.
Innuptaeque nurus: sua cuique ut stemmatis alti
Nobilitas, primum choreae concedit honorem.
Nec dum finierant: viridi cum tegmine cinctus
Praeco venit, magnisque duces comitesque virosque
Provocat admonitis, ad ludicra proelia campi:
Seu pedites vellent longis certare sarissis:
Sive equites magno ob pretium decurrere circo.
Tunc moderata sonum vario spiramine buxus,
Tympanaque icta crepant: indulget cetera pubes
Nocturnis choreis: longoque per atria gyro
Festivum iunctis manibus glomerantur in orbem:
Dum medio tandem nox praecipitaret Olympo:

page 296, image: s312

Suaderentque leves nutantia sidera somnos.
Discedunt omnes, fesosque laboribus artus,
Componunt molli per stragula picta quieti.
Ipse etiam princeps, sponsa cum virgine, sacrum
Limen adit thalami, quem molli amplexa lacerto
Ursula, nunc dominum, nunc blanda voce maritum
Nominat: et castis amplexibus oscula miscet. [note: Davides regius psaltes cum cithara, ante ostium thalami. ]
Tempus erat: quo prima quies mortalibus aegris
Conciliat somnum, et fessis gratissima serpit:
Ante fores thalami mihi visus adesse verendo
Conspicuus vultu, longaque in veste sacerdos:
Omnia Davidi similis vocemque manusque,
Praelustremque animum, et vinctos diademate crines.
Verrit humum Tyrio saturata murice palla:
Distinctamque lyram gemmis, et dentibus Indis
Sustinet a laeva: tum nervi stamina docto
Pollice sollicitat: sonitumque accommodat oris.
Ut sensit varias, quamvis diversa sonarent,
Concordare fides: hoc votum carmine movit.
O quater, et quoties non est numerare, beatum
Quem Domini urget amor: quem non a tramite recto
Devius error agit: feliciter omnia cedent
Orsa tibi: carpesque tuo quaesita labore
Fercula, quae pleno diffundet copia cornu.
Vitis et arbustiva comas topiaria circum
Spargit, et uviferis densat latus omne racemis,
Sic subole felix hilarabit te tua coniux:
Feta subinde novo fecundi pignore lecti.
Utque oleae crescunt horto viridante novellae,
Sic tua densataae proles in margine mensae,
Rite coronabit positas genialiter escas.
O quae tunc tacitum tentabunt gaudia pectus?
Nam DEUS hoc homines felicitat ubere rerum
Proventu, ditatque suos: qui iussa facessunt
Alma DEI, et peccare pavent. Ex arce Sionis

page 297, image: s313

Omnia fausta tibi cedent: cernesque virentem
Ubere felici Solymam: dum vita superstes:
Et natos cernes, qui nascentur ab illis,
Atque Israeligenas longaeva in pace nepotes.

LIBER TERTIUS.

Iam croceis Aurora rotis surgebat Eoo
Litore: festivumque diem temone ferebat
Auricomo: cum turba ruit per limina passim:
Illustremque domum conventu tota frequentat
Patria: et oppletur laetanti regia coetu.
Condet ebur soliis, ostroque sedilia lucent:
Omniaque effulgent regali splendida luxu.
Primi illic assunt patriis e moenibus orae
Wirtembergiacae proceres, legataque patrum
Turba verendorum, vicino ex orbe profecta:
Omnes ut sponso felicia fata precentur:
Exornentque aliquo sollemnes munere taedas:
Tunc princeps magna comitum stipante caterva,
Progreditur thalamo: quem coniux Ursula vultu
Composito insequitur, Ducibus comitata duobus:
Et longa serie gravium circumdata matrum:
Nympharumque choro. Locus in penetralibus aulae
Conspicitur mediis Titani obiectus Eoo. [note: Longum Regiae cenaculum [reading uncertain:?] . ] [note: Praefatio Cancellarii Wirtemb. ]
Huc ubi perventum est, et facta silentia tectis:
Pauca ibi praefatus, quae convenientia coepto
Principis orator memoratSchulterus: amico
Inclitus eloquio, iurisque peritus et aequi:
Sanctarum Doctor legum: dumque ille perorat,
Exhibet augusta Princeps sua munera dextra: [note: Dos maritalis. ]
Datque maritalem pacto pro foedere dotem,
Ursula cara tibi. Tum ceterus ordo virorum,
Magnorumque Ducum sponsis fert dona propinquis. [note: Dona nuptialia Principum. ]
Regia tota nitet fulvi splendore metalli,

page 298, image: s314

Et pateris auro ductis: iamque ordine longo,
In medium cumulantur opes: donaria nuptae.
Atque hic ante alios dilectae munera natae
Fert genitor genitrixque parens: sacer ora resolvit
Boblitius, generis decor, et praelustris avorum
Gloria: iustitiae quondam nutritus in antro.
Inde Palatini Comites, Badaeque potentes
Marchiadae, et Belgae qui fert a vertice montis
Nomina: priscorum stirps Wirtembergica avorum.
Et quisquam hic possit tot percensere smaragdos?
Quis tot chrysolithos, adamantas, iaspidas, auro
Inclusos lapides? quis tot focalia gemmis
Lucida, tot torques, tot inaures, totque metallo
Armillas fulvo, et docta Myos arte politas,
Versibus exaequare queat? non pectora centum,
Non centum mihi sufficiant ad singula linguae. [note: Ioan. Ridesell, Hassici Landgravii. Ludov. legatus. ]
Vidimus hic etiam, nisi me mea lumina fallunt,
Hassiaco missum Ridesellum a Principe Ianum:
Qui cratera sui ferret Ducis, aurea dona.
Clarus hic eloquio, et doctus dulcedine linguae,
Quem sacrae decorant artes, quem plurima mentis
Eximiae pietas ornat, geminataque virtus
Nobiliore satu, patriique haud degener oris.
Nec tu defueras Badanae nobilis aulae
Martine orator: qui primae nomine socrus
Pocla dares. Vidui sed adhuc ea flere cubilis
Damna sui, et rapti iamdudum fata mariti.
Nec dum Dorotheae maestissima funera natae
Exciderant animo: tamen hoc medicamine luctum
Arcebat, generum quod cerneret ire secunda
Coniuge felicem: Badanae virgine matri
Cognata: totidemque gradus distante paterno
A proavo. Nam Renigenis e patribus Annae,
Atque Palatino, patria de stirpe, Georgo
Idem abavus, Reni Stephanus lumenque decusque: [note: Sponsae Ursulae, cum priori Ursula, Duce Wirtembergica, etc. cognatio. ]

page 299, image: s315

Cui Veldentiacae generosa propaginis Anna,
Fridericum peperit, proavum tibi, Marchias Anna:
Et proavum tibi Ludvicum, generose Georgi.
Sic genus amborum scindet se sanguine ab uno.
Longa referre mora est, chrysendeta pocula, dono
Oblata sponsis: phialas, et cymbia, gemmis
Atque auro gravia, et ductas fulgente metallo,
Mentoreoque apte caelatas pollice trullas:
Munera clararum domuum: dextraeque potentis. [note: Gratiarum actio D. [abbr.: Domini] Ioan. Schulteri Cancellarii, ad Illustriss. [abbr.: illustrissimos] principes. ]
Schulterus prudens animi, memoremque piorum
Promittit meritorum aulam, fidoque futurum
Auxilio agnatis: quoties rerum exigat usus.
Grande vocat meritum, quod taedia longa viarum
Aspernati omnes, aulae festiva frequentent
Limina: et his donis tantum testentur amorem.
Hortatur reliquas hilari consumere luces
Pectore: et ex animis omnes secludere curas. [note: Academiae Tubingensis donum: Oblatum a CL. V.V. [abbr.: Clarissimis Viris] Iacobo Heerbrando, Rectore, et a Iacobo Andrea, Cancellario: Theologiae D.D. [abbr.: Doctoribus] ]
Tunc ubi consedit socia cum coniuge princeps,
Ingreditur donis Academia clara Tubingae,
Nempe sacris clari calamis duo, et ore Iacobi:
Rector Heerbrandus gravis: oratorque Lycaei
Andreas comes: insignes praestantibus ambo
Eloquiis, animoque pares, et honore senectae.
Progressi in medium: simul apposuere coruscam,
Et duplicem phialam, gemmis auroque decoram:
Gymnasii magnum parvo testantur amorem
Pignore: coniugiumque Duci sponsaeque precantur
Non infecundum, laribusque salubre paternis. [note: Donum Palatinorum procerum. ]
His super accedunt, Lucelsteinensibus oris
Egressi, proceres, Veldentisque incola terrae:
Quattuor et Phialas, argento auroque nitentes
Apportant, Myaci pretiosa toreumata caeli. [note: Donum Territorii [reading uncertain:?] Wirtembergici. ]
Tum Wirtembergi proceres, Bebenhusius Abbas,
Et Maulbrunniacae praesul doctissimus aedis,
Procedunt: mensamque opulento munere onustam,

page 300, image: s316

In medium statuunt: patriae donaria terrae.
Non hic praetenuis plebeia toreumata vitri,
Non Veneti lucent calices, Murana supellex:
Non Samiae testae: non Alcimedontis agresti
Pocula ficta manu: non collum sessilis obbae.
Hic cyathi lucent, ducti meliore metallo,
Hic gutti, hic calices, hic stant chrysendeta circum
Malluvia, hic orbes, cochlearia, trulla, salinum,
Cirnea, fuscinulae, lanx, cantharus atque lagena,
Et scutulae argento fabrefactae, et divite cultu.
Tum sponsae infertur dono capitisque manusque
Egregium decus, et pretiosa monilia collo:
Magnifica, et nummum sex milibus empta supellex.
Hei mihi, quod miseros sors dedignata penates
Non umquam tali respexit munere Vatem,
Pauperis et tuguri congestum caespite culmen.
Parvum parva decent: felix qui munere sortis
Contentus propriae, didicit, duce et auspice CHRISTO,
Quis modus argento, quid fas optare, quid aspri
Utile nummi habeant: patriae carisque propinquis
Quae praestanda fides: nec [correction of the transcriber; in the print neque] magnis invidet aulis,
In locuplete penu si vasa argentea putent. [note: Dona urbium Imperii. ]
Proxima dona ferunt, iunctis a finibus urbes
Imperii quaevis huc uno consule misso: [note: Rutelinga. Wila. Esslinga. Nordlinga. ]
Oppida tutelae Ludovici credita, et aequo
Praesidio armorum. Rutelingius aurea consul
Pocula fert: Wilae fert aurea pocula consul:
Esslingus phialam: consul Nordlingius addit
Praecelsum capidem. Non illo sobrius ibis
Epoto: primis opus est attingere labris.
At tu qui modico nescis restinguere potu
Vexantem te forte sitim, sitibunde vir, istam
Aut similem capidem siccis appone labellis. [note: Hala. Ahlae. ]
Inde Hala succedit, vicinaque finibus Ahla:
Utraque Cocheriae constructa in margine ripae:

page 301, image: s317

Utraque divitiis urbs inclita, et ubere glaebae, [note: Giengae. ]
Nec donum hic taedis geniale urbs Ginga negavit:
Ginga vetus, liquidae quam tingunt flumina Brentae. [note: Munus Abbatis Zwifaltensis. ]
Nec duplicis praesul venerabilis abfuit undae:
Qua geminus mediam rivus perlabitur aedem
Aichus [reading uncertain:?] : et alveolum fluxu concurrit in unum.
Sacra domus Monachis: Hirsauga e sede colonis.
Quam Chuno Achalmus censu fundavit opimo,
Achalmus Chuno, et frater Lutholdus: uterque
Praelustri de gente Comes: Calvaeque Dynasta
Albertus: priscis celeberrima nomina saeclis.
Tutorem hic sponsum argento veneratus et auro:
Tutorem antiquae, praesul clarissimus aedis.
Omnes hi missis animum oratoribus aequum
Testantur: sponsoque torum, sponsaeque precantur
Felicem, et caros illustri e stirpe nepotes.
Omnisbus his itidem Ludovici nomine grates
Orator Schulterus agit: sic farier orsus: [note: Gratiarum actio D. [abbr.: Domini] Ioan. Schulteri, Cancellarii, ad reliquos legatos urbium. ]
Wirtembergiacus Princeps, atque Ursula coniux,
Accepere pias animoso e pectore voces,
Pacta quibus vestrae sacrant genitalia mentes.
Tum quae munificis affertis munera dextris,
Hic coram aspiciunt oculis, ut convenit, aequis.
Primum igitur pro voce pia, pro supplice voto:
Quo CHRISTI vultus exposcitis esse benignos
Praesenti thalamo: feliciaque omnia taedae
Optatis, dignas, quas possunt solvere, grates
Ore ferunt: memorique animo pia vota reponunt.
Quae rata sint, faxit, quem poscimus omnia, CHRISTUS.
Nec minus, a vestra quae sunt pietate profecta,
Semper inoblita repetentur munera mente:
Dumque (quod o vigeat) lumen vitale videbit
Illustris Princeps, studio huc incumbet honesto:
Ne vos officiis illi certasse priores
Umquam paeniteat. Vos dum genialia festae

page 302, image: s318

Tempora lucis eunt: reliquos consumite laeta
Fronte dies: coetumque istum celebrate frequentes.
Quem laribus faustum DEUS, hospitibusque vocatis
Esse velit: nostrosque eius meminisse minores.
Dixit: at illi omnes aulae penetralia linquunt:
Sertis ornati: quae sponsae Principis Anna
Germana, hospitibus divina neverat arte,
Ipsa suis manibus: fulvo discreta metallo. [note: Ioan. SchulteriV. I. D. [abbr.: Utriusque Iuris Doctoris] Cancellarii Wirtembergici, eulogium. ]
Vive diu Schultere: animo gratissime nostro:
Cognite per multos usu mihi foederis annos.
Tecum ego Grammatico primus e fonte liquores,
Neccarici ripam sectatus fluminis, hausi.
Tecum ego consumpsi puerilia tempora, libris
Volvendis, linguaeque sonos discendo Latinos:
Et tecum ludos, et tecum feria gessi,
Tum, quandoSamios diducens littera [orig: litera] ramos,
Surgentem nobis monstraret limite callem:
Tecum ingressus iter, magni praecepta Platonis
Condidici, et docto quae tradit Tullius ore:
Et quos Socratica emendat pia regula mores.
Diversum hinc nobis studium: mihi dulcia cordi
Otia Musarum, medioque Helicone petita
Carmina: quis CHRISTUM celebrem, patriaeque parentes.
Et veterum laudes praeclaraque facta virorum.
Tu leges, et iura fori civilia doctus,
Consilio patrios ornasque iuvasque penates.
Vive diu, et pressi partes tutare sodalis:
Qui tibi se totum nebulosis dedicat annis.
Forte superveniet, caelo deducta sereno:
Quae nunc his miseris desperas tempora rebus.
Ecce autem, ut magno resonant impulsa fragore
Tympana: et ingenti complentur tecta tumultu
Clangentis passim litui, sonituque tubarum. [note: Processus ad templum. ]
Templa petunt iterum: video procedere longum
Agmen nobilium. video comitesque Ducesque

[Gloria]

dominam vidisse maris iuvat: aequore cinctam,
Undisonis VenetamNeptuni moenibus urbem.
Nunc demum Euganeos iuvat accessisse quadriga
Ad clivos: Aponus terris ubi fumifer exit:
Atque Antenoream conhonestat Livius urbem
Una biennali praeponderat hora labori:
Qua tibi post vidui tristissima damna cubilis,
Dux Ludovice, novas praesenti carmine taedas
Condecorem: et reduces statuam huc ante ora caminas:
Pluribus ereptas adversi casibus aevi.
Unde sed incipiam primum? aut quo fine quiescam?
Namque ferenti oculos circum vagus aequore campus
Sese aperit: rerumque novus mihi nascitur ordo.
Iam duo transierant revolutis mensibus anni:
Ex quo Dorothees tumulaverat ossa sepulchro,
Coniugis ossa suae, Princeps Ludovicus: et aegrae
Solamen mentis, vivos e marmore vultus
Duxerat: immenso raptae dilectus amore.

page 251, image: s267

Et iam tempus erat viduo decedere lecto,
Consortemque novam patriis adiungere regnis.
Multi illum magnique Duces, et Teutonos orae
Magnanimi heroes, genus alto sanguine Regum,
Optavere sibi, et voluere adiungere: tantis
Insignem donis generum, tot dotibus auctum.
Nec minus et patriae proceres instare, precesque
Fundere, et assiduis viduum incusare querelis:
Quando salus patriae, et veterum pars prima penatum
Hunc penes: inque ipso domus inclinata recumbat.
Namque heres alter regni Fridericus ab illo.
Sed nondum alterius spectabat foedera lecti
Dux pius: antiquis indulgebatque querelis:
Haud oblita gerens thalami pia corda prioris.
Tandem multa librans animo, secumque volutans:
Concilii proceres vocat, arcanosque retecti
His aperit sensus animi: sic farier orsus. [note: Oratio Ludovici Principis, ad suos Legatos, de quaerenda sponsa. ]
Etsi me taedae poterat taedere iugalis:
Ne cui me vinclo vellem sociare maritus:
Postquam primus amor deceptum morte fefellit:
Saepe tamen regni utilitas, et publica cogit
Res, animi affectus privis postponere rebus.
Quando ergo toties nostros inflectere sensus
Hactenus aggressi, thalamum suasistis, et aptum
Coniugium, nec vestra capit hortatio finem:
Accipite haec animis, atque haec mea figite dicta.
Urbs iacet Alsaticis in finibus: hic ubi nostrae
Teutoniae tellus Lotharingas aspicit oras,
Lucelstaena vetus: Comitum quondam inclita sedes,
Quos bello victos, patrii ditionibus agri
Exuit, antiqua Fridericus fama PALATI,
Septemvir Princeps. Nunc illam cretus eodem
Sanguine, Ioannes virtute Georgius omni
Illustris Princeps tenet: Imperioque potenti
Subiectos populos, dotaliaque arva coercet.

page 252, image: s268

Huic tres e Sueca superant nunc coniuge natae,
Nympharum similes: quas ingeniosa vetustas
Tres finxit Charites: tabulisque appinxit Apelles
Corpore formosas, formosas mentibus aequis.
Harum quae media, atque amissae coniugis aptum
URSULA nomen habet: bis septem nubilis annis:
Virgo decus generis: et dotatissima forma:
Hanc nos, hanc unam, nomen pensare locumque,
Coniugis amissae cupimus. Vos ite parentes
Oratum, ut tanto me dotent pignore lecti.
Non illo quisquam melior, nec amantior aequi
Princeps, aut illa reverentior ulla superni
Numinis: aetherii cultores ambo parentis.
His dictis, propere Alsaticam demittit in oram
Legatos, opibusque graves, auroque coruscos.
Illi iter emensi, festivis passibus adsunt,
Improvisi homines: loco subeuntque vetusto
Et sensim parvae succedunt moenibus urbis.
Diditur extemplo per Principis atria rumor:
Advenisse viros, e Wirtembergide terra:
Conspicuos virtute viros, atque ore verendos.
Inscius ille animi, quidnam portentve, petantve,
Ad se intra sua tecta vocat: simul obviat ultro:
Agnoscitque viros: atque in penetralia ducit.
Et quaenam cursus huc, inquit, fata dedere?
Aut quo vos animo nostris DEUS appulit oris?
Quid Princeps Ludovicus agit? qua vescitur aura?
Sic fatus, dextra petit hunc, illumque sinistra.
Haud secus et Suecis pronata a regibus Anna
Obvia fert gressum, et venientes excipit aequo
Hospitio: pacemque DEUM, tranquillaque poscit
Omina, duplicibus tensis ad sidera palmis. [note: Melioris Iageri, a Gartringen, intimi Consiliarii Wirtembergici petitio: apud Palatinum Principem Georg. Ioannem. ]
Tum MELIOR patriae custos non ultimus orae,
In quo summa fides, candor sine nube serenus:
Et mens humana maior, virtusque perennis:

page 253, image: s269

Intimus ipse aulae comes: et certissimus auctor
Eloquii: placido haec illi prior edidit ore.
Dux, genus egregium Rheni, Princepsque Palati,
Tuque Suecorum, regali semine nata:
Non nos huc casus, non fors his applicat oris:
Consilio hanc omnes, animisque volentibus urbem
Afferimus. Princeps tua nos ad limina mittit
Wirtembergiacus: quem non virtutis egenum
Auxit honore DEUS, patriisque admovit habenis.
Carolus, antiquo de Badae sanguine natam
Huic pater intactam dederat, primisque iugarat
Ominibus. Sed enim mors illam praecoce fato
Abstulit ante diem, teneroque exemit ab aevo:
Et nunc alter abit delapsis mensibus annus:
Ex quo reliquias, devinaque coniugis ossa
Condidimus terra, tumuloque sacravimus umbram.
Dux tamen ex illo luctu, ac maerore superstes:
Hortatu impulsus patriae, multisque suorum
Dictis (quod felix, patriaeque sit utile genti.)
Post vidui tandem maestissima tempora lecti
Coniugium rursus, thalamosque ambire secundos
Cogitat: auspicio superum et felicibus orsis.
Multi illum, multi (ne Princeps temne quod ultro
Proferimus voces humiles, ac verba precantum)
Optavere sibi, et voluere adiungere, tantis
Insignem donis generum, tot dotibus auctum.
Sed nos fata DEI vestras exquirere terras,
Imperiis egere suis. Est filia vobis
URSULA, virginei flos illibatus honoris,
Amissae cognomen habens. Hanc Teccius Heros
Expetit: amissae ut nomenque locumque rependat
Coniugis: et nostros fecundet amore penates.
Nam sibi progeniem hinc sperat virtute futuram
Egregiam, et patrias quae iustis legibus urbes
Ornet: et antiquum generoso sanguine Teccae

page 254, image: s270

Nomen in astra gerat. Non vobis Principe tanto
Hospitis uber agri, non dextera deerit amica. [note: Responsum Georgii Ioannis, Palatini Principis]
Talibus orantem dictis, defixa Georgus
Obtutu tenet ora: soloque immobilis haeret:
Intentos volvens oculos: simul optima coniux [orig: coniux]
Spemque metumque fovet dubio sub pectore mistum.
Tandem laetus ait Princeps: DEUS orsa secundet,
Auspiciumque suum. Dabitur Ludovice quod optas:
Foedera nec sperno: quamvis minor urbibus amplis:
Nec socer hoc genero, nec filia coniuge tanto:
Digna satis forsan: vestrisque paratibus impar.
Gratia sit superis, quorum bonitate secunda
Auspiciisque viget domus inconcussa PALATI
Rhenani: cum nostra petant connubia tanti
Heroes, tantique duces, et foedera iungant.
Nam quis Tecciacos, fama super Aethera notos:
Nesciat heroes: generosum semen amati
Ulrici, magnisque duces Heroibus ortos?
Quorum facta pii vates annalibus addunt,
Illustresque animas aeterna in saecula mittunt?
Quis pietatis opes: quis religionis honores
Sincerae ignoret? quis terrae divitis uber?
Quod si coepta DEUS, quem voto supplice posco,
Rite secundarit, nostrum et firmaverit omen:
Non erimus sponso indecores, non nostra feretur
Fama levis: nec tanti abolescet gratia facti.
Nec vos Renigenam gremino excepisse pigebit
Tecciacos Nympham. Quare vestra Ursula, vestra est,
Ducite: nusquam abero comes hac cum matre, domoque
Et natis. Eadem haec lacrimis pia mater obortis
Ingeminant: gratesque pio de pectore solvit
Auspicibus tantorum operum, Christoque benigno.
Tum natam accedunt, et quae sententia menti
Explorant: velut Isacio cum pronubus olim
Quaereret Assyrio mittendam ex urbe Rebeccam:

page 255, image: s271

Sollicitus Bathuel, ne quae pepigisset amanti,
Virgo recusaret, mentem perquirere natae
Censuit, et cunctos metuentem expendere casus.
Accepit vocem genitoris et URSULA matris.
Flagrantes perfusa genas, cui plurimus ignem
Subiecit rubor, et pudibunda per ora cucurrit.
Ut cum mista rosis albentia lilia pictis
Suave rubent: aut cum niveum quis sanguinie fuso
Tingit ebur: tales virgo dabat ore colores. [note: Responsum Ursulae Palatinae [correction of the transcriber; in the print Ursula Palatina] virginis, ]
Tandem pauca refert: vestrum mandare parentes,
Sed parere meum. Sicut placita omnia CHRISTO:
Omnia sic fiant: sequimur quocumque iubemur.
Nam patris hoc opus est caelestis: sentio numen,
Et mea divino sponderi foedera pacto.
Est locus ad veteris positus confinia Brettae
Durlachium, a turri nomen cui prisca vetustas
Imposuit: nostris iam nunc disterminat oris
Iugera Badani laris. Hunc petiere parentes
Cum sponsa: petit hunc et Wirtembergicus heros:
Ante tamen sibi promissa de virgine certus.
Ut conventum illic pacto firmantur eodem
Foedera, quo prius: ambrosia tum dextera dextrae
Coniuncta: et tenerae sponsalia munera nuptae
Addita: Erythraeo collectae a litore conchae
Inclususque Adamas auro, viridesque Smaragdi.
Dos etiam sponsae pacta et dotale vicissim
Hospitium viduae: si quis sit ab aethere casus.
Tunc epulo indultum: tunc causa inventa morandi:
Tunc risus: hilaresque ioci: tunc blanda voluptas,
Laetitiaeque dator generosi succus Iacchi.
Et quisnam illius possit memorare diei
Gaudia? quis ludos? quis cantus? quisve choreas?
Omnis tunc luctus, tunc omnis cura valere
Iussa, proculque actus maeror: cui quando fugatis
(Post multas hiemes tempestatumque furores)

page 256, image: s272

Nubibus, in vacuum purus redit aera Titan.
Aut cum, quae gelidae per tristia tempora brumae
Semianimes nido obscuru iacuere volucres:
Vere novo in lucem redeunt, campoque potitae
Aprico, variis implent concentibus auras.
Tum thalamo statuere diem, festoque iugali
Purpureas idus Maii, quo tempore tellus
Caespite se vestit viridi, et formosior annus
Appingit flores diversicoloribus agris,
Arboribusque comas, et mollia gramina campis,
Et iam longa mora est omnis: tardeque videntur
Ire dies, segnemque rotam non volvere Phoebus.
Risit amor, multumque tibi Ludovice negoti
Exhibet: et pigros intra tua limina somnos
Ducere non patitur: nec inerti perdita luxu.
Otia transigere. Hinc missus cognata tabellis
Turba vocanda tibi, festa ad genialia lecti:
Hinc domus hospitibus tibi praescribenda vocatis:
Hinc ludi, et circo ludo signandus equestri:
Armaque, et excubiae, et rerum quae postulat usus.
Sed tamen iste DEUS molliverat arbiter, ore
Caelesti: et facili, qui temperat omnia, nutu.
Namque coronato fecundis fructibus anno,
Omnia praelarga distenderat horrea messe,
Atque omnes liquido complerat nectare cellas.
Non secus, ac prima cum te consorte bearet
Dorothea: antiquum quando omnis credidit aetas
Temporis rediisse aevum: caeloque recenti
Intactam rastris tellurum effundere fruges:
Flavaque silvestri stillare e cortice mella:
Atque omni de vepre suos pendere racemos.
Tum famuli inter se partiri munia iussi,
Pars mensis inferre dapes, et fundere vina:
Pars calices auro obductos, depromere capsis:
Atque ex argento cochlearia fusa ministris

page 257, image: s273

Reddere: pars servare fores, et pellere vulgus:
Pars equiti paleam, stipulasque, et semen avenae
Proferre, officiumque suum de more tueri. [note: Christop. a Degenfeld, Aulae Magister. ]
Instruit hos dictis Degofeldus, et arte Magister.
Vir prudens animi, longoque domesticus usu:
Et promus simul, et magno cum fenore condus. [note: Nobiles Consularii Wirtemb. ]
Addunt se comites operi, festisque futuris,
Wirtembergiaci columen praelustre Senatus: [note: Erasm. a Laimingen: magnus curiae Magister.Eberhar. Baro in Limpurg, etc. ]
Multiplici virtute potens, animoque sagaci
Laimingae suboles, et gloria gentis Erasmus.
Et qui Limburgo surgit de stemmate Baro:
Non vulgare decus titulis Eberhardus avitis:
Magna patris magni proles, qui (vita supersit
Huic modo) Limpurgum feret olim ad sidera nomen. [note: Ioan. Iacob. Guet a Sulz praefectus aerarii.Burchardus a Berlingen]
Nec tu rebus abes, re Guotus et omine pulchri
Nominis: antiqui maior natalibus aevi.
Tuque mihi ante alios unus vir carior omnes
Burcharte, e veteri Berlingum sanguine proles
Inclita. Nam quem te memorem? quo carmine dicam?
Virtutesque tuas, praeclaraque facta tuorum?
Vivit adhuc, vivit Gotofridi nomen, honosque,
Et memorata fides, durisque exercita rebus:
Cum sors Tecciacos premeret non aequa penates.
Fama viri illustris, factis quaesita decoris,
Nescit obire diem: nec qui pia contegit ossa,
Obruit ille etiam nomen laudabile cippus.
Et tu clare nepos, illo haud minor emicat in te
Cum pietate fides, adversis nescia frangi:
Et sollers animus rerum, et prudentia velox. [note: Iordan. a Braittembach, Magister Venatorum. ]
Fert etiam quam ferre potest genialibus orsis
Braittembachus opem, Venantumque arma gubernat
Et captas vertis festiva ad limina praedas:
Excitos nemorum lustris cervosque caprasque,
Et timidos lepores, villisque horrentibus apros.
Praeparat alipedes ad ludicra proelia Martis

page 258, image: s274

Schafelitaeus equos, alacri virtute Sebastus: [note: Sebast. Schafelitzki: Stabuli equestris Magister.Sebast. a Pleiningen.Christoph. ab Engelshofen. ]
Excellens animo, et castrensibus impiger armis.
Nam stabuli huic curam Princeps mandarat equestris:
Nec socius tantorum operum Pleiningus, avorum
Congener, aequaeve comtus splendore iuventae,
Defuit: atque Engelshovio de stemmate felix
Christophorus: quo non alius praestantior arte
Iuridica, et studiis praelustior. Optimus illi
Virtutum trames, pietas sincera, fidesque
Incorrupta: DEO totum se tradere soli,
Et patriae prodesse suae, legesque tueri
Iuraque et utilibus longe praeponere rectum. [note: Vasalli et evocati]
Quin etiam acciti totis e finibus assunt:
Moenia qui patriae legum munimine servant:
Iuraque dant populis: aut qui stipendia bello,
Nobiliore satu pubes generata, merentur:
Aut Wirtembergo qui sunt sub iure clientis:
Nomina nunc olim nostris memorata camenis. [note: Albertus Comes in Leuvenstein. ]
Emicat hos inter, ceu lucifer ortus Olympo,
Gente LeostheniaAlbertus praesignis. amoeno
Maximus eloquio: quo nemo plura locorum
Climata Baro adiit: nemo Comes. Ille Damascum
Et Solymas vidit sedes: cedroque virentem
Palmiferi collem Libani, divosque Sionis.
Ille Pelusiaco septemplicis ostia Nili
Litore perspexit, Memphimque et subdita Cancro
Regna Phari, Libyaeque urbes. Noton ille tepentem
Percurrit: qua Creta mari iacet insula vasto:
Qua Tyrus et Cyprus: qua regna IthacensisUlyssi:
Qua Corcyra sedet, Venetis subiecta Dynastis.
Qua loquar Arctoi conspectas litoris oras,
Vandaliaeque solum? quid quae secat arva colonus
Sarmata, quaeque Borythenius procul irrigat amnis?
Mens erecta viro, et nullis circumlita fucis:
Os placidum, et variis vix ulli imitabile linguis.

page 259, image: s275

[note: Eberhard. Comes a Tubingen, dominus in Liechteneck. ]
Proximus assistit magnorum Eberhardus avorum
Progenies: satus illustri genitore Georgo:
Grande Palatinae decorat quem stemma Tubingae:
Ipse animi felix, et maior alacribus annis. [note: Rudolphus Comes ab Helfenstein.Hierony. Schlik. Comes in Bassau, et Weißkirch.Ioannes Baro in Limpurg., S. Romani Imper. pincer. hered.Henricus, Baro in Merspurg, praefectus Schorndorfensis.Burchardus, Baro ab Haideck.Henricus Terscy, Baro in Lindau.Henricus a Stein, praefectus Haidenheimensis. ]
Advolat huc etiam vicino a limite Vilsae
Rudolphus: lumen magnorum insigne parentum
Praeclaraeque domus: cui cum promuscide longa
Ore ferox Elephas, dentesque infrenis eburnos,
In clipeo gentile decus. It Schliccius una
Bassana de gente comes: quem pallados artes
Cecropiae exornant, et sacri pagina verbi.
Nec Limpurgus abest Baro sectator honesti,
Iustitiae cultor, verae virtutis amator,
Clarus Ioannes: nec Merspurgaea propago
Cui Schorndorficae concredita moenia sedis,
Baro potens animi: rerumque columna bonarum.
Venit et HaideciaBurchardus origine clarus,
Ornatum festae genitalia foedera taedae:
Cum comite HeinricoLindaea stirpe creato:
Ambo pares, magnaque fide, factisque decoris.
Quos super Haidemiae desertis rupibus arcis
Advolat Heinricus: Steinaeo insignis ab ortu:
Vir belli leges, praeceptaque Martia doctus:
Seu sit ducendus rapidos equitatus in hostes:
Seu laxanda manus: seu pugnam inhibere premendo,
Utilius, durumve in cornua vertere Martem. [note: Conrad a VelbergLudov. ab Hutti. ]
Tu quoque VelbergisConrade penatibus orte,
Hic ades: et thalamum Teccaei principis auges:
Dulce decus patriae. Tua mens obnoxia nulli
Invidiae: studiumque tibi non ludere quemquam:
Et stat avaritia vacuum tibi pectus, et aegrae
Ambitionis inops. Quid te loquar, edite prisca
Gente Huttenorum, fama immortalis aviti
Splendoris, Ludovice: potens animoque fideque
Et magno ingenio? te dextera vivida factis

page 260, image: s276

Te pietas ornat, te sacrae pallados artes:
Te niveis caeleste decus complectitur alis. [note: Bernhard. a Libenstein, Praefect. Laussensis.Erasmus a Venningen Praefectus Neustadiensis.Christop. a WolframsdramVahingensis Praefect.Iacob. ab Hoenek.Ioanne, Burch ab AnweilHerenbergensis Praefect.Gedeon ab Ostheim, Wiltpergensis Praefectus.Georg. ab Ehingen. ]
Quid Libosthenia memorem de stemmate natum,
Te felix animi Bernharde quid acribus actis
Praelustrem et patriae lumen virtutis Erasmum:
Qui Veningaeis ducit natalibus ortum?
Quid te Ramsdorfi, duris exercite bellis:
Pulchrae Vahingae qui moenia proregis urbis?
Quid te Hoenneccaea generosum stirpe Iacobe,
Curia quo nuper florebat Teccia magno
Praeside? iuncta tibi socio vestigia passu
Fert, Herebergaeae qui servat limina sedis
Acre fori caput: et Gedeon prudentior unus
Omnibus: OsthemiaeGedeon lux inclita gentis:
Cuius honos tantum venientes crescit in annos.
Quantum quae duris surgit radicibus arbor:
Aetheriasque petit frondente cacumine nubes.
Par studiis illi, et magna virtute Georgus:
Bis denis generosus avis: quos clarat Ehingae
Stirpis honos: quintum durans cum laude per aevum.
Cetera praetereo. Quis enim tot nomina dicat,
Quis tot Gemmingos? tot prisco a sanguine fortes
Remchingos referat? quis tot praesignia famae
Pectora Giltlingae, aut Nipoburgo semine cretos?
Quis Thummos? quis tot Spaetos: tot stemmatis Awi
Haeredes magnos? quis tot sibi montibus altis
Nomina formantes Fribergos: tot Rechobergos:
Tot Laubenbergos, tot Frauuenbergica ponat,
Mollibus in numeris cognomina dura, suisque
Inconcinna sonis, nec versibus apta Latinis?
Iamque omnes magno complebant atria coetu
Tecciaca: ad iussus patrii Ducis ire parati:
Et quisque officii promptus molimine fungi,
Patribus aequato iustis: seu tecta tueri
Sive armare viros, seu praepetis ora veredi

page 261, image: s277

Frenare, et festi tentare in pulvere circi.
Ver erat in foribus, cum Sol candentia Tauri
Cornua linquit: et Eois Atlantides undis
Paulatim incipiunt humeros relevare paternos,
Festa coronato iam pendent limine serta:
Et Wirtembergus passim sua cornua cervus
Iuncta Palatino, gentilia signa, Leoni
Applicat: hospitibusque patent sua tecta domorum:
Et stabula aeripedi [correction of the transcriber; in the print aerepidi]. Iam contignata repente,
Pro grege servorum, famulisque et paupere turba,
Omne forum grato complet nidore culina.
Soli exspectantur, quos alto sanguine iunctos,
Hoc sibi convivas, festum ad geniale vocarat
Tecciacus princeps: reliquis praeque omnibus una
Gratior, exoptata piis virgo Ursula votis. [note: Richardus Dux Bavariae, Palatinus Rheni. Dominus in Simmern et Spanheim. ]
Primus ibi ante alios, patriis digressus ab oris,
Eximius princeps, magna virtute Richardus,
Deserit Obrincam, quaeque alluit arva Mosella:
Quaque meat vitreis Nabus velocior undis:
Et Rheni se miscet aquis. Dux ille vetusta
Gente Palatinus Rheni comes: inclitus heros:
In quo prisca fides, virtusque insignis, et omni
Labe carens animus, nullique obnoxia fraudi
Et candore albos aequantia pectora cygnos. [note: Aemilia, Richardi uxor, filia Christop. Ducis Wirtemb. sponsi Ludovici soror.Henricus a Geispizheim: Praefectus PolandaeBarthol. ab Obentrut, Praefectus Schomberg.Melior Staiendtin a Gisebiz praefectus in Simmern. ]
Quadriiugo insequitur curru pulcherrima coniux
Aemilia: e Wirtembergis natalibus ortum
Stirpe sua ducens: Matronae exemplar honestae:
Tecciaci germana Ducis. Regit agmen equorum
Polandae custos arcis, iungitque phalanges
Strombergae praeses: Geispitzhaimensibus ille,
Hic Obentruciis de patribus ortus: uterque
Cultor honestatis, cultor pietatis et aequi.
Tum qui Simmeriam servat Gisebizius urbem,
Praesignis Melior: Bosio comitante Ruperto,
Waldecii custode laris: socia agmina iungunt:

page 262, image: s278

[note: Ioann. Rupert. Bos a Waldeck, praefectus in Waldeck.Bernhar. Horneck a Weinheim. Hartmut a Cromberg. Christ. Balthasar ab Hepfenberg. Gothard ab Hall. Heinricus Otho, Dux Bavariae, Palatinus Rheni, Dominus Bipontii, etc. ]
Ambo alacres animis, ambo praefortibus ausis.
Bisseni hos alii de nobilitate sequuntur
Eximii fortesque viri: quos gloria prisci
Condecorat generis, virtusque exornat avorum
Nec propriis laus orba bonis. Hos inter ovantes
Vidimus Horneccum, et Crombergi nomine clarum
Atque Hepfenbergum simul HaligenamqueGothardum.
Parte alia terris properabat abire Nariscis
Dux Henricus Otho, de stirpe creatus eadem:
Et consanguineo iunctus, sua cura, Richardo:
Sed sponsae proprior. Quoniam communis utrique
Vixit Alexander proavus: Praeclara Palati
Gloria Rhenani et magnis lux inclita factis.
Ipse sed et pronepos, dignum se nomine avorum
Exhibet ingenio, et multis praestantibus orsis.
Nam placidi mores, et mens pietatis amatrix,
Iustitiaeque tenax, et nullo sublita fuco.
Huic Wolfgangus erat genitor, iustissimus unus
Qui fuit in Boiis, et servantissimus aequi
Magnanimus princeps, rerum tutorque sacrarum. [note: Dorothea Maria, Henrici uxor: altera sponsi Ludovici soror. ]
Subsequitur coniux nitidis invecta quadrigis
Dorothee Maria: ipse etiam natalibus orta
Wirtembergiacis: sponsi soror inclita magni:
Quam formae decus et sancti sub mente recessus,
Conspicuam reddunt, laudataque praemia famae.
Et iam Sulsbaciae digressi moenibus urbis:
Vilsus ubi provolvit aquas, Naboque recepto
Danubium petit, et magno minor occubat amne:
Deseruere larem: Stuccardaque tecta petessunt. [note: Wolffg. Frider. a Lentersheim. Eckhar. a Byern. Ioan. Mathias a Tschein. Ernestus Frider. Marchio Badensis et Hochburgensis: Landgraf. in Sufenberg: Dominus in Rötelen et Badenweiler. ]
Triginta hos comitantur equi, quos nobilis ortu
Wolffgangus Fridericus agit, milesque Byernus,
Et Tschenius, sumptisque alacer Rumelius armis.
Proximus a celebris vicino limite Badae
Ernestus Fridericus adest: Durlachia linquens
Moenia: Marchiades animi plenissimus aequi:

page 263, image: s279

Et princeps pietatis amans: et cultor honesti:
Dorothees frater: quam primo foedere iunctam
Duxerat has quondam patriae Ludovicus in urbes. [note: Emico comes in Falckenstein. Fridericus, Baro in Merspurg. N. ab Henneberg, Aulae Magister. Vitus Schöner, a Straubenhart. Christop. Schöner a Straubenhart, praefect. PforzheimensisMartin. Amelio, a Nifernberg. Cancellarius. Eberhard a Remchingen. praefectus Durlacens.Martinus a Remchingen praefect. Liebencellensis. Achior ab Ulm: praefect. Altensteigensis. Ioan. Horneck ab Hornberg: Venatorum Magister. Pleucard. Landschad a Steinach. Philippus a Neuperg. Georg. Philip. a Berling.Marti. Sigward Secretarius aulae. Ioann. Pistorius, medicus et insignis Historicus. Iacobus Marchio Badensis et Hochburgensis, etc. Ernesti Frid. germanus. ]
Illum Leiningus comes Emico et Emico ducit
Falckosteinaeus comes, et Merspurgia proles:
Magnanimi heroes. Aulae quos deinde Magister
Excipit Henbergo quidam de stemmate clarus:
Schonerique alacres: quorum alter bella secutus,
Iampridem fama complevit nominis orbem:
Alter Pforcemiae custos nunc praesidet urbi.
It simul Amelius, quem Niferoburgia clarat
Nobilitas: iurisque sacrilegumque peritum.
Tum duo Remchingi sibi credita tecta relinquunt
UlmiadesqueAchior [correction of the transcriber; in the print Achoir], venatorumque Magister
Hornecius citharaeque gerens insigne decorum
Pleucarus: et rapidae qui fert cognomina turmae
Cum Berlingeno, NeopyrgiadequePhilippis:
Eximii sanctaeque viri pietatis amantes.
Ter denique alii: quorum de gente vetusta
Surgit honos, generisque decus, coniunctaque virtus.
Sed qui transierum vos hic Siguarde, sagaxque
Pistori: ingeniis felicibus ambo potentes?
Tu Siguarde, feri castrensia proelia Martis
Sectatus, virtute paras tibi nobile nomen:
Attentasque viam, qua ferre per aethera cursum
Et laxas famae possis dare victor habenas.
Tu vero Pistori, herbas mentemque Galeni
Doctus: agis mutas, sed non inglorius, artes.
Quis procul ille autem cum feminio comitatu,
Hochburgis egressus agris? e limite Badae?
Quem sese ore ferens? quam forti pectore et armis?
Agnosco, venerorque lubens: Comes iste Iacobus
Marchio: Badanae non ultima gloria gentis:
Et coniux illi de stemmate ElisaSicambro.

page 264, image: s280

[note: Elisabetha: uxor Marchionis IacobiElisabetha, eiusdem soror. ]
Quadriiugis advecta rotis: germanaque Elisa
Marchiadae: teneri flos primus, et integer aevi.
O faciem pulchram, cui candida mater amorum
Invidisse queat. quid nostro digna relatu
Pectora commemorem? quid purum criminis aevum?
Octoginta omnes per florea prata sequuntur
Cornipedes: ostro contecti, auroque superbi. [note: Ioan. Landschad, a Steinach, locum tenens [reading uncertain:?] . N. a Gedliz, Genacaei magister. Burchardus ab Ehingen. Henricus a Fleckenstein. Ioan. Philipp. a Veningen. Fridericus Comes Wirtemberg. et Mompelgard.. Sibilla uxor comitis Friderici: Princeps e stirpe Anhalt. et Ascan. ]
Hos duo Landschadii, vitaeque exemplar honestae,
Gedlitius ducunt: et stirpe beatus Ehinga
Burchardus: felix animi: qui magna suorum
Nomina maiorum propriis virtutibus auget.
Hunc Fleckosthenius sequitur, generisque Veningi
Ornamentum ingens, multa cum laude, Philippus.
Ecce autem, magno urgentem vestigia passu,
Mompeligardaeae digressum moenibus urbis,
Fridricum: veteri qui Wirtembergide natus
Illustris comes, illustri genitore Georgo:
Corpore cui validum robur: cui pectora virtus
Vivida, et ingenium tali maturius aevo.
It comes huic uxor, generosa fronte Sybilla
Conspicua: Ascaniae gentis decor: inclita mater:
Iam quartum sibi facta parens: natisque duobus
Auspice adaucta DEO: quos dextro numine servet
Incolumes DEUS, et patriis virtutibus ornet. [note: Melior a Ruest. ]
Septuaginita illos equites comitantur euntes,
Quorum ductor ovat Melior, de sanguine Rusto
Editus: ingenuas olim qui disceret artes,
Missus in Italiam: qua lento flumine Brenta
Fertur in Adriacas, obstructis molibus, undas. [note: Ulricus Heclin a Steineck. ]
Agglomerat passus illi, Staineccia proles,
Heclinus: sollers animi, linguaque diserta
Facundus: seu Teutonios, seu forte Latinos
Edat ab ore sonos, Seu Gallica verba loquatur. [note: Acacius a Guetenberg. ]
Huic iuncto Acacius fertur per aperta veredo
Gutaebergiaci generis, florentibus annis

page 265, image: s281

Integer, et placidae decoratus honore iuventae.
Illum cana fides ornat, mensque inscia falsi,
Et placidi mores, et frons sine nube serena. [note: Sueichard. a Gemmingen, Venatorum magister. Ioann. ab Hanffmues, Equitum magister. Melior a Berenfels. Wambold, ab Umbstat. Iacob Sigmund ab Halwil. Georg. Ioan. Dux Bavariae, Palati Rheni; Comes in Lucelstein et Veldenz. ]
Venantum hunc praeses, decus immortale paternae
Suichardus gentis, sequitur Gemmingius: et qui
Cannabia de pulte gerit memorabile nomen,
Acer Ioannes: equitum de more magister
Agmen agens sumptis vir non instrenuus armis.
Er BerofelsaeusMelior, famaeque decorum
Umbstadius priscae: nec non Halvilia virtus
Atque alii: quorum mollis cognomina versus
Respuit: et pedibus patitur non ire latinis.
Interea Alsaticas, cum sponsa virgine terras
Liquerat: Illustri virtute Georgius ingens:
Stirpe Palatina satus: et genitore Ruperto
Matre pia, Falcostheniae de sanguine gentis.
Ipse sagax animi, rerumque peritus ab usu:
Artibus instructus variis, varioque disertus
Eloquio: seu nostra sonet: sive ore Latino
Intonet: aut Gallae promat commercia linguae.
Imprimis pietatis amans, legumque sacrarum
Eximius custos: qui iusta iuris amussi
Omnia dispensat. Nemetum ceu moenia testes,
Nunc ubi Caesareum conservat Spira tribunal.
Namque fori praeses, populo civilia dixit
Illic iura suo, iuris servator et aequi:
Munificus princeps: patriae pater optimus orae:
Dux nulli veterum vera virtute sedundus. [note: Georg. Gustavus Dux Bavar.Palat. Rheni, etc. Georgii Ioan. F. ]
Filius huic iuxta, vultu Gustavus amoeno:
Regis nomen avi referens, nomenque parentis.
Hunc chorus Aonidum, secreta per avia Nicri,
Caelestes haurire lacus, umbrasque subire
Lauriferi nemoris vidit: sedesque beatas:
Hic ubi Necaricae sunt ardua tecta Tubingae:
Ex illo ingenii vigor iste desertus, et acre

page 266, image: s282

Iudicium, et tenero pectus maturius aevo. [note: Ioan. August. et Ludovic. Philip.Palatini Rheni, Duces Bavariae, etc. Georg. Ioan. F. F. ]
Tum gemini fratres Augustus, imago parentis
Magnanimi, et celsa Ludovicus mente Philippus:
Associant passus: Comitum par nobile fratrum:
Quale fuit quondam Oebalio cum CastorePollux.
Nondum illis validae fruticantia signa iuventae
Irrepsere genis: stat adhuc decor integer aevi,
Mitibus addictus studiis, LatiaequeMinervae. [note: URSULA sponsa, Georg. Ioan. F. Dux Bavariae, Palat. Rheni, etc. Huius eulogia infra duobus in locis. ]
Pone deaurato virgo subit URSULA curru:
Quem nivei sexta ducunt cervice iugales:
Insignem fulvi membris atque ore leonis
Auricomo. Ipsa nitens auro, Tyrioque decora
Murice, et ornatu longe formosior ipso. [note: Anna, GustaviSueciae Regis F. Georgii Ioan. uxor. Anna Margaret. et Ioanna Elisab. eorundem filiae: sorores sponsae. ]
Hanc sequitur curru Suecis e regibus orta,
Anna parens: stipata socru, natisque duabus,
Anna Margaride, et Ioanna virgine Elisa.
O Dii quae facies? quae pulchri lumina vultus?
Lumina sideribus non inferiora coruscis?
O qui mentis honos?`qui religionis avitae
Cultus inest? quam prisca fides, quam iuris et aequi
Incorruptus amor? Sic olim per iuga Cynthi,
Nympharum comitante choro, formosa Diana
Dicitur isse redisse vias: sic magna Cybelle,
Prole DEUM felix, Phrygias turrita per urbes,
Flexit iter: fulvi collo subvecta Leonis. [note: Wolffg. Cram, a Geißbolzheim: Equitum Magister]
Ductor adest equitum, de Gaisbolzemide gente,
Wolffgangus: turmasque legit, sociatque phalanges.
Militiae sollers, qui seu super aequora cursum
Flectat equi, sive in nuda certare palaestra
Expetat, haud illi fuerit praestantior alter. [note: Robertus de Heu, Baro Malleroius. ]
Huic etiam socio iungit vestigia curru,
Stirpe genus clarum, Ducibusque affinis origo
Hevius: ingenio Baro inclitus, inclitus ore
Multifido: et sacra Malaroius arte Robertus
Excellens heros. Non hunc violaverit umquam

page 267, image: s283

Invidia, aut Libyco popularis gloria fuco:
Non astus. par ingenium castrisque togaeque.
Et quis praeteritos possit memorare labores?
Quis canat edomitas hiemes, tolerataque belli
Fulmina, et exhaustos infracto vertice nimbos? [note: Ioan. Rupertus a Seelbach, et Israel Acatius, aulae Magistri. Ernestus a Rechenberg. Theodori. Wyherus, praefectus in Veldenz. ]
Non procul antiquae generis Selbachius ortu
Clarus, et Acacius, bino praenomine gaudens,
Ernestusque, genus Rechobergo a stemmate ductum,
Frenatis lucent in equis. It proximus illis,
Qui modo deseruit Veldentia tecta Vyherus:
Vir sapiens animi, vir consultissimus aequi:
Vir gravis eloquio: vir multa indagine sollers:
Artibus imprimis clarus, linguaque latina.
Et studio legum. Non hunc ignava Vyhero
Dissimilem patri arguerit, quam non amat, aetas. [note: Ioan. Eccelspach, I. V. D., praefect. in Wolfenstein. Georgius a Ranzau. Acaciuis Sepff.Suecus. Henricus a Steir. Philip. Iacob. a Seebach. N. Clemens Trelaeus, Andegavensium Ducum Secretarius, I. V. D. ]
Hinc Wolfestheniae custos qui praesidet arci
Eccelspachus adest, legum iurisque peritus:
Et scelerum vindex bonus, et defensor honesti.
Una Ranzovius, generisque propago Sueci
Sepffius, et Steina de gente Heinricus, et acer
Sebachius, per aprica ruunt: praefortia bello
Pectora: quis virtus, et vivida membra, laborque
Providus, et cautae non deest sollertia mentis.
Una it Trelaeus, dubium meliorve Poeta,
Gnarior an legum, et sancti studiosior aequi.
Ille Andegaviae quondam fidissimus aulae,
Et secretorum comes: ille per omnia latae
Climata Christiados legati munere functus,
Ivit ab Hersperiis, ad Eoas nuntius oras:
Et qua flat Boreas, et qua medii aura diei.
Nunc exul patriam, ob verum pietatis honorem
Linquit: et hospitium peregrinis quaerit in oris.
Macte animi fer mente pia: quae flectere non est
In melius: superanda tibi fortuna ferendo est
Nec tamen extorris vivis, mala talia passus:

page 268, image: s284

Omne pio natale solum: quin prima salutis
Ianua, quam refugis, patria pandetur ab ora. [note: Christoph. a Buttenhaim, et Rupertus Luis, a Dorndorff, aulici Magistri iuniorum Principum. ]
Carmine sed quo te Butenhami acerrime dicam?
Quo te Dorndorfi? custodes ambo fideles
Quos dedit Augusto genitor, natoque Philippo:
Principibus teneris? vos ornat plurima virtus:
Vos generis comitatur honor, vos candida mentis
Condecorat facies, et toto gloria vultu.
Innumeri hinc subeunt proceres, quos dicere cunctos,
Temporis heu nimium spatiis excludor iniquis.
Crimen erit vero non excusabile, nostris
Indictum numeris si Pappi nomen abiret. [note: Daniel Pappus a Trazberg, Consiliarius Palat. ]
Pappe tuum nomen (modo sit mihi vita superstes)
Ingenui sublime ferent ad sidera vates.
Te duce Gustavus linguae praecepta Latinae
Imbibit: Aonii pars non postrema Lycaei:
Quando Tubingiacae tenuistis limina sedis:
Et me divini audistis monumenta Maronis
Dextre enarrantem, vocesque exsolvere vinclis:
Planior ut non sit verbis ColumellaLatinis.
O quoties una rotas consumpsimus horas?
O quoties mensis epulati assedimus iisdem:
Colloquiis laeti, et docti sermonibus oris.
Stulte popine vale, ventris curator Apici:
Cui studium deforme gulae, quo phasidis ales
Sit condimento melior: quid ab imbrice porci
Westphalicae distent pernae: quis lucius extis
Uberius foveat iecur, aut quae gratia turdo,
Quae lepori, quam dulce femur, quam dulce palumbi
Sit latus: et carni quam gratus nidor aprugnae.
Nobis verus amor, medioque Helicone petitus
Sermo, hilaresque ioci, rerumque perennis in ore
Gloria gestarum, repetita prioribus annis.
Noster amor, ductas audire et reddere voces:
Tum cessante fame, stomachum sedare latranten:

page 269, image: s285

Et curas animi modico propellere vino.
Haec Bucholzaeum memini laudare Magistrum:
Insignem probitate virum. Nunc dispare fato
Fungimur: ille feri sequitur castrensia Martis
Agmina: tu magni pars non obscura Senatus,
Consilio patriam, et multis virtutibus ornas.
At me sors vario iactatum turbine rerum,
In patriam, Carnapridem [correction of the printer; in the print ? ] e dicione, reduxit
Artibus addictum, et studiis ignobilis orti. [note: Ioann. Wagesser I. V. D. Consiliar. Palat.. Hiero. Bauschius Medic. Doctor. ]
Sed vos qui nam estis? quos nostra ad moenia currus:
Tam longus vehit? agnosco: tu candide Doctor
Iuris, honorque fori, sociis vestigia torques
Vagessere rotis: te ius comitatur et aequum,
Et Themis, et ThemidosCharis, et suadela sorores:
Quin etiam huc vehitur clarissimus arte medendi
Bauschius: egregium decus, ac memorabile nomen:
Cui suus Hippocrates labor, et sua cura Galenus.
Centum animi dotes, virtutum pondera centum.
Hoc hoc cana fides legit sub pectore sedem,
Ingenuusque pudor, pietas, et sublita nullo
Mens fuco, et miseris studium proclive iuvandis.
Scheccius huic socer est, huic aurea Magdala coniux
Scheccius exacti celeberrima gloria saecli:
Magdala, feminei decus admirabile coetus:
Fida Palatinae comes, et pars nobilis aulae. [note: Lucas Bathodius aulae Palat. Doctor Medicus. ]
Par vero studium, similesque in pectore curae
Bathodio. Nam quae morborum causa: quid artes
Efficiant medicae: quae vis operetur in herbis:
Quae virtutum ipsis DEUS incrementa ministret,
Sedulus expendit. Latus illi claudit utrumque,
Praeco DEI Henricus dextrum, laevumque Georgus: [note: Contionatores aulici. ]
Praestantes pietate viri, sanctisque decori
Mentibus et CHRISTI divino numine pleni.
Addit se socium, magna cum laude, Magister
Principis Augusti iuvenis, monitorque Philippi

page 270, image: s286

Svederus: iam maturo venerabilis aevo:
[note: Gabriel Schuvederus iuniorum Principum paedagogus. ]
Et regere et laxas, qui scit dare iussus habenas:
Cecropias doctusque artes, usumque librorum:
Quo veteres aequat Graios, veteresque Latinos. [note: SPONSAE adventus in Oppidum Leoberg. ]
Et iam permensi spatium haud exile viarum.
Limite sub nostro, Leobergis moenibus assunt:
Vespere lunares sero impellente quadrigas,
Et Propode occiduas solem comitante sub undas.
Excepti hic epulis, optata sede fruuntur:
Atque novo hospitio indulgent, et fessa benigno
Corpora restaurant, prima sub nocte, Lyaeo:
Tum placidae saturi componunt membra quieti.

LIBER SECUNDUS.

Orta dies fuerat, sed non sine nubibus orta
Imbriferis, cum ver sitientibus impluit arvis:
Fecundatque solum: iam prima luce propinquis
Moenibus egressi, longo per strata viarum
Agmine Canstadii cives, armisque feruntur [note: Cives Canstadienses et Wayblingenses in armis. ]
Instructi. Iam mille viri Waiblingia linquunt
Tecta racemiferos qua colles alluit unda
Piscosa Rembus, flaventesque irrigat agros.
Omnes armati, et galeis capita alta corusci:
Omnes succincti gladiis: thoracibus omnes
Inclusi aeratis: clipeatoque agmine iuncti
Incedunt terni: totisque a finibus assunt.
Pars humeris gestant fulgentes aere secures:
Pars tormenta infert, teretes iaculantia glandes:
Emathias alii portant de more Sarissas.
Tympana pulsa sonant, pressisque inflata labellis
Assonat argutum buxus, plantaeque sequentum
Haec iterant eadem, et sublatus ad aethera clamor:
Et quae purpureo iuxta radiantia velo
Signa micant: sinuantque feri tria cornua cervi.

page 271, image: s287

[note: Grieningenses et Leobergenses cives in armis. ]
Parte alia Glembi linquunt patria agmina ripas
Gryningi cives, et qui Leobergica circum
Tecta colunt, bis mille viri, sponsamque sequuntur:
Semita qua noto Stuccardam tramite ducit.
Non aliter tendunt armatae in bella cohortes
Pannoniae, quoties Geticis circumsonat hostis
Turca ferox, patriasque urbes in cursibus urget.
Struxerat interea volucrum dux agmen equorum:
Obvia qui ferrent sacrae vestigia nuptae:
Iam Leobergiacae digressi moenibus urbis.
Ducit Tecciacas tubicen primo agmine turmas: [note: Egressus sponsi Ducis in occursum sponsae Principis. ]
Et signum dat voce aeris: simul omnis euntem
Wirtembergiaca de nobilitate caterva
Insequitur: cui iuncta gradu vestigia figit
Aula Palatini iam non postrema Richardi:
Et parvum Henrici, sed fervens agmen Othonis.
Hos super e notae vicino limite Badae
Centum equites assunt, decorati torquibus aureis,
Et gemmis nitidi, et precioso vellere ferum. [note of the transcriber: Metrik? ]
Inde quibus comitum surgit de sanguine nomen.
Pone novem totas implent clangoribus auras
Stridentes curvo aere tubae: quibus astrepit una
Ictibus alternis gemini pulsator aheni.
Tum celerum stipante choro, bipatentibus aulae
Succedunt portis, heroa fronte decori
Magnanimique duces: festum ad geniale vocati: [note: Principis sponsi comitatus. ]
Mompeligardaeus Princeps, comitante Iacobo
Marchiade: et fratre Ernesto: quem tergore fusco
Fert sonipes: lunatque pedes, et surgit in armos:
Humentemque efflat calida de nare vaporem.
Emicat hinc Henricus Otho: iuxtaque Richardus
Iam senior, sed mente virens, et pectore forti. [note: Equus sponsi principis. ]
Non procul arte micans, ostroque instructus, et auro
Stat sonipes, spargitque iubas, et surrigit aures:
Oraque substricto vexat spumantia freno.

page 272, image: s288

Qualis Amyclaei domitus Pollicis habena
Cyllarus, Eurotae quondam lustrabat arenas:
Et nemus hinnitu Spartanum implebat acuto.
Insilit huic sponsus Princeps: Ducibusque Palati
Infert se geminis medium: quatit aura comantes
Tegminis auricomi cristas: humeroque refulget
Purpurei fulvum saguli decus: Indica circum
Gemma quod exornat, viridisque innodat Iaspis.
Talis ab Oceano praemissis Lucifer astris
Exit: et Eoo solis praenuntius ortu.
Auroram revocat, et iactas dissipat umbras.
Nec pueri desunt, ex nobilitate, superbis
Torquibus insignes: vinctique monilibus aureis:
Et galeis tecti, et cristis capita alta decori:
Gestantes manibus caelatas ossibus hastas.
Insequitur reliquum nexis umbonibus agmen:
Quales aerio volitant cum tramite Cycni:
Eripiuntque diem, coniunctis aethere pennis. [note: Via Canstadiana, strata. ]
Est via Canstadium versus: qua moenibus instat
Collis, et e tumulis subiectam despicit urbem.
Claudit utrimque salix illam, virgultaque lenta
Viminaque et gravida pendentes arbore fructus.
Ipsa pavimento, et duris instructa lapillis.
Qualem Flammineo deduxit consule Roma,
Tusca per arva viam: rapidus qua labitur Arnus,
Et qua Clitumnus niveis dat pocula bobus. [note: Cives Stucardiani in armis viam circumsistentes. ]
Armati hac circumsistunt, clipeataque longe
Agmina densantur: collucent spicula toto
Hoc tractu, capitumque rubris cava tegmina cristis.
Nam bis mille viri, Stuccardae e moenibus, illo
Tramite constiterant: quales quae vertice Iurae
Usque ad radicem, ramis frondentibus, orni
Protendunt late, et duro se cortice firmant.
Incedunt equites illac, per strata viarum,
Agminibus iuncti ternis, magnoque fragore

page 273, image: s289

Suspendunt collum, freno in sublime reducto
Cornipedum: sinuantque gradus. Erectus in auras
It sonipes: rapidumque exspirat naribus ignem.
Vallis amoena iacet, tuto munita recessu:
Vitiferi cingunt colles, et parvulus uda
Rivus oberrat aqua, vitreis electrinus undis.
Huc ubi perventum, campis offertur apertis
Feminei coetus agmen, comitantibus alis
Aeripedum: sponsa genitor cum virgine, cumque
Matre Anna, consorte tori, natisque domoque
Cognata, et cara genitrice, equitumque phalange,
Conspicit hos princeps, et equum calcaribus urget,
Laetitiaque alacer missis infertur habenis. [note: Novem Tubicines Wirtembergici. ]
Ante illum curvo aere, novem stridentque canuntque
Ceu quiddam genitale tubae, pictasque quadrigas
Virginis, ut patrius fert mos, super aequore cingunt. [note: Exceptio et salutatio sponsae et comitatus. ]
Descendit tum sponsus equo, curruque levatam
Primus adit sponsam, dextram dextraque prehendit:
Et sibi dilectam totis complectitur ulnis:
Non secus ac quondam prisci dominator Iudae,
Obvia Davides ora Abigaelis, amoeno
Excipit vultu: aut campis spatiatus apricis:
Cum vidit Syria deductam ex urbe Rebeccam
Isacus, optati iunctam sibi foedere lecti:
Coniunxitque manus manibus, dextraque prehensam
Matris in amissae duxit conclavia Sarae:
Et desiderium, posito maerore parentis
Tam sibi dilectae satiavit virginis ore.
Iamque ubi dicta salus soceris, acceptaque rursum
In currus pia virgo redit, geminaeque sorores
Quadriiugo divae matris temone levantur:
Considuntque Duces in equis, iunguntque phalanges.
Gaudia testantur famuli clamore secundo:
Nunc ades aeterno complectens omnia nexu:
O rerum, latique salus concordia Mundi:

page 274, image: s290

Atque hanc praesenti confirma numine lucem. [note: Ludicrum certamen Canstadiensium et Wayblingensium cum Grieningensibus et Leobergensibus. ]
Ecce autem, peditum totis exercitus agris
Incedit: qua se molli demittere clivo
Incipiunt colles: tunc obvius alter in armis,
Oppositas acies venienti exercitus infert.
Ut propius ventum, pugnae dant classica signum,
Concurruntque viri, seque exhortantur, et augent
Cum clamore animos. Pars illic maxima glandes
Excussi spargit plumbi: pars ingerit hastas.
Dat strepitum, crebris tinnitibus incita cassis:
Nec pluvio peditem tristatum frigore caelum
Impedit: aut verno venientes aethere nimbi:
Non ventus, non aura minax, non imbre madentes
Ex humeris clipei, magnis conatibus obstant.
Nam dubiis maior regnat sub pectore virtus.
Glembicolas illic, non aequo Marte [correction of the transcriber; in the print marte] ruentes,
Ductor agit, belli prudens: quaque obvia densos
Arctat turba globos, rumpens iter, aequore fertur.
Iam clipeus clipeo, pede pes, densusque viro vir
Fronsque premit frontem, teriturque umbonibus umbo:
Aspera ceu dubii peragant certamina Martis.
Hic gemitus fugientum, illic per tela ruentum
Clamor: horrisonus clangor ferit astra tubarum.
Non aliter vidi fortes concurrere tauros:
Quos pretium pugnae, subigit decernere cornu,
In magna errantes silva, formosa iuvenca.
Nunc Leobergaeas retro pavor amovet alas:
Nunc tergum vertunt Waiblingo a limite cives:
Nec tela interea cessant emissa, nec ullum
Armorum genus: insurgit pugna aspera campo:
Tormentisque leves muralibus acta, per auras
Saxa, fragorque solum quatiunt: magnoque propinqui
Dissultant fremitu colles: ceu fulminis ignes
Torqueat, et geminos inclinet Iuppiter axes.
Audiit horrificos tormentis omnibus ictus,

page 275, image: s291

Ima valle sedens, tumidarum Rector aquarum,
Neccarus: et madidum vitreis caput extulit undis.
Illi lucentes oculi: coma caerula quercu
Cingitur: et pendent circum cava tempora glandes:
Udaque barba riget, densis obessa salictis.
Utque videt sponsam paulatim accedere ripae
Fluminis, et curru per rura madentia ferri.
Protinus alloquitur, laetaque hac voce salutat. [note: Neccari oratio, sponsam excipientis. ]
Virgo decus patriae fluvio gratissima Nicro,
Hospes ave: flos virginei divine pudoris:
Aemula maternae laudis: certissima CHRISTI
Cura: Palatinam virgo quae tollis ad astra
Insigni pietate domum: cui nulla tulerunt
Saecla parem. Quid primum in te mirabile dicam?
Unde tuas nostra incipient praeconia laudes? [note: Encomion sponsae. ]
Qualis enim, quantusque tuo sub pectore regnet
Doctrinae caelestis honor: quae cura pudoris,
Quae pietas, quae cana fides, qui cultus honesti,
Quantus amor recti, sanctis quae gratia dictis:
Hoc vitae ratio docet: hoc sine labe verendi
Testantur mores, et mens sibi conscia recti.
Omnia quae maiora facit, formaeque venustas,
Naturaeque decus, nullo mercabile cultu.
Auro flaventes video certare capillos:
Sideribus video similes, sub fronte serena,
Lucentes oculos, erecto candida vultu
Tempora: sanguineis labra contendentia moris.
Quid? quod et antiqui generis nitor ornat, et altae
Nobilitatis honos, longaque ab origine regum
Maiestas: per mille gradus, seriemque virorum,
Ad magnum revoluta patrem? tibi Caesar avitam
Conciliat laudem, Renana a stirpe, Robertus: [note: Robertus Caesar, Palatin. Elector, sponsae Ursulae, tridavus. ]
Ausonias olim iussus tractare secures:
Cum Wenceslaus regni posuisset habenas, [note of the transcriber: Metrik unklar]
Rex piger, et rebus non utilis auctor agendis.

page 276, image: s292

Eja age virgo, decus patriis illabere terris:
Sisque tuo felix Nicro: nostrosque penates
Prole bea: ut Reni veniat de semine princeps,
Dux Nicri, patriaeque decus, regnique levamen.
Nonne vides, nostros ut coniungamus amores,
Renus et ipse Nicer`? nostros fovet ille liquores:
Inque suum gremium venientes excipit amnes
Cum Nicro: nostrisque auctus tumet alveus undis.
Tu quoque Nympha, decus, Reni non degener amnis,
Necaricum amplexare Ducem: Nicrique fluento
Cresce tui: Quod si post tertia cornua Lunae,
Augustum sub ventre geras onus: et tibi surgat
Excarum varius muliebri in mente cupido:
Nusquam abero mensae, et nostro tibi gurgite pisces
Omnigenas mittam, Renanae fercula Nymphae.
Sic me Rembus aquis, sic uber adaugeat Aechus
Exoneretque suas in me celer Entius undas.
Dixit: et humentes retraxit in antra capillos
Fluminea: et vitreo rursum caput abdidit amne:
Admisitque suas in verba novissima lymphas.
Desierant imbres radiisque a sole retectis,
Maesta repurgato fugiebant nubila caelo.
Iamque assunt, rapidis equitum comitantibus alis,
Wirtembergiaci proceres: aulaeque propinquant: [note: Principum feminarum corona, exspectantium in cavaedio. ]
Cum tectis egressae altis, in limine primo
Exspectant sponsum germanae: clara Dearum
Nomina: Dux magno Aemilie sociata Richardo,
Atque Henaebergaei vidua ingeniosa cubilis: [note: Elisabetha, soror sponsi: vidua principis HennebergiciErnesti, etc. ]
Rebus Elisa potens aequis: comitataque binis
Landgrafiae natis, quam mors habet atra Sabinae.
Et pia Dorothee: Henrici fida uxor Othonis:
Atque aliae, longo cingentes atria coetu. [note: Ingressus pompae nuptialis in atrium aulae. ]
Quadrupedum cornu tellus gemit icta: solumque
Pes cavat: et pressis cervix luctatur habenis.
Exsistit sonitus sub praepetis ungue veredi,

[Gloria]

Non ullo clavo, non ullis concita remis:
Nec zephyro quisquam antemnas [orig: attennas] obvertit olentes:
Nec summo latas praetentat in aequore tonsas,
Aeripedes terni vectant, fundoque rotarum.
Subiectos lapsus, et stupea vincula prorae
Intenta impellunt. suus unicuique caballo
Hinc atque hinc comes incedit, gressusque gubernat,
Virgineo vultu: phaleraque, et lora, lupique
Herbarum speciem referunt, viridesque smaragdos.
Talis ubi pelagi motas compescuit undas
Produxitque diem: trifida Neptunus in hasta,
Per mare veliferum, caelo subvectus aperto
Flectit equos, curruque volans dat lora secundo:
Atque rotis summum levibus perlabitur aequor.
Tum variae Comitum facies Panopeque, Thetisque,
Cymothoeque, et Nereidum pulcherrima Doto,
Tritonumque chorus, Glaucique exercitus omnis.
Ecce autem ante ratem, volucremque ante ora caballum,
Incedit lyricen: senique cybisteteres [sic],
Miranda specie, viridique in veste sequuntur:
Ludentes varios sinuoso corpore gestus.
Nam tribus insistunt bini: binisque superne
Insistens unus, prono patit aequora lapsu.
Dumque cadit, terno convertit corpora gyro:
Et pedibus semper rectus consistit in ipsis.
Perque omnem caveam miro dein impete fertur:
Ceu volitans per plana citus sola verbere turbo:
Quem pueri gyro circum vacua atria versant,
Intenti ludo: plagisque volubile buxum
Curvato exercent spatio. stupet inscia turba,
Miraturque suam, studiis puerilibus, artem,
Tunc omnes reliqui pare dexteritate sequuntur
Atque agili mittunt ad terram corpora saltu.
At medius, seu vir, seu femina corpore toto
Se pandit: tergoque iacet per rura supino.

page 223, image: s239

Dena velut Tityus porrectus iugera, duram
Visceribus dum pascit avem. mox cetera pubes
Insistunt cordi, seseque in bracchia tollunt
Mutua, et in scapulas mirando robore ponunt.
Credibile est olim, caelestia regna petentes,
Sic montem monti super imposuisse Gigantes:
Et PhlegramCyrrha cumulasse et PelionOssa. [note: Secundi contubernii ingressus in circum. ]
Hic postquam circo Ludovici navis aperto
Constitit: inque sua placide tellure resedit:
Exspectans socium festi certaminis agmen.
Protinus irrumpunt candenti corpus amictu
Velati, flavisque ornati tempora vittis,
Sex equites, pugnas aeris stridore cientes.
Quos totidem a tergo larvati pone sequuntur
Magnanimi heroes, simulati nomine falso,
Balthasarus, Melior, Caspar: tres qualiter olim
Extrema Reges Arabum dicione profecti,
Creduntur, nato Bethlae inter moenia CHRISTO,
Myrrham, tus, aurum, numero pare dona tulisse.
Addunt se comites, ludo Pilatus, et aequo
Qui sese Caipham, cognomine in ora ferebat:
Armiger et iuvenis, nullo celebratus honore.
Omnibus Arabiae pendent a vertice mitrae,
Et sua flavicomis velantur tempora vittis.
Omnes puniceis candentia corpora limbis
Succincti: lato quos circumplectitur auro
Baltheus: et tereti substringit fibula morsu,
In manibus praefixa gerunt hastilia ferro,
Cornea, longa rubro minii fulgentia succo. [note: Tertii contubernii ingressus Turcarum. ]
Hos superadveniunt, Geticis capita alta tiaris,
Velati, et saevo simulati nomine Turci
Sultanus Selymus, Mahometes atque Amurathes,
Terrifici ingentes animos. chlamys horrida tergo
Pendet, et aurato fulgent circumlita luto
Vellera: puniceusque ornat color ora virorum,

page 224, image: s240

Cornipedumque lupi, phaleraeque et ephippia candent,
Et nivei circum pendent latera alta tapetis.
Ipsi ferratos et acuta cuspide contos
Protendunt longe: sonitum dant bucinae eburnum,
Bis geminae, et pulchros modulantur ad aethera cantus. [note: Quarti contubernii ingressus, Hungarorum. ]
Insequitur nova forma gregis, Gersonque, Bisonque,
Vigeriusque Comes: ostro quos sublita comunt
Vellera quadrifido contextaque caerula flavis,
Albaque puniceis fulgent: petasusque capillos
Discolor obnubit: pendent redimicula tergo.
At nudus apici capitum superimminet infans,
Spicula contorquens manibus, cornuque reflectens:
Praesentemque viris stragemque, necemque, minatur.
Tum chlamys it, demissa pedes talaris ad imos:
Puniceaeque rubent ocreae: calcaria candent.
Dextro humero in laevum suspensus circuit armum
Ensis falcatus. qualem fert aliger Hermes:
Aut qualem Inachides secta cervice Medusae.
Concolor exaequat variantia vestis equorum
Terga: nec erecto similes in vertice cristae
Deficiuint: pictosque armi velantur amictu.
Tres itidem paribus fulgentes cinctibus ante
Cantores, lituisque sonant, atque utre canoro:
Utre, Polonorum qualis gens flatibus implet:
Agresti, quoties carmen modulatur, avena. [note: Quinti contubernii ingressus Aethiopum et Calecuthi Regum. ]
Addit se socium, faciemque et membra perustus
Aethiopum ductor, cum terrifico Calecutho:
Hungaricis tecti petasis. fluit instita tergo
Ad talos demissa imos, quam concolor herbis
Imbuerat liquor, et flavens variaverat aurum.
Harpa haeret lateri: tereti iuvat aurea morsu
Fibula nec pedibus calcarque, et vincula, desunt.
Nec minus aeripedem terga ornat amictus equorum,
Auratisque virens foliis adverberat armos
Ante autem tubicen: cribri impulsor eburni,

page 225, image: s241

Inductam alterno membranam percutit ungue:
Atque alius digitis retinens coclearia laevis,
Nunc eadem fronti, mento nunc admovet imo,
Nunc dextris ferit unguiculis, mirabile carmen. [note: Sextum Commilitium Amazonum. ]
Hos ingressa super truce Pentesilaea caballo,
Ducit Amazonidum lunatis agmina peltis,
Quam Tomyris sequitur, nudoque Semiramis armo:
Omnes armatae iaculis: et terga sagittis,
Inque manu gestant praefixa cuspide pinus:
Dependent umeris corythi, et letifer [orig: laethifer] arcus,
Aureaque in collo flavet coma: et aurea turbae
Cassida: et argento ductus tegit ora galerus,
Cui manus admixtum cono crispaverat aurum,
Carbaseosque sinus, et barbara tegmina crurum,
Nectit Amazonio caelatus baltheus auro,
Martigenae credas prope flumina Thermodreontis
Lunatum volitare agmen, turmisque vagari,
Innumeris, Tanim postquam ferventi securi,
Femineoque, omnem Schytiam fregere, tumultu.
Praevolat Hippolyte, nervos impellere docta
Et blandam tentare chelyn: fidibusque canoris
Incinit: et numeros inferit utre Camilla. [note: Septimum Consortium Maurorum. ]
His propere longo subeuntes agmine Mauri,
Sublimes in equis, protendunt arma lacertis:
Balthasarus, Melior, Caspar, diversa priorum
Pectora, nominibus sed condita forte sub isdem,
Nec par ornatus, nec concolor ambit amictus.
Nam niveus totos habitus circumtegit artus:
Lineaque albenti subnectitur infula filo,
Et tegit alta comas, limbo densata rotundo.
At laterum tractus spatiosaque pectora late
Velat honos niveus: gemma quem fibula mordet
Rasilis: undantesque sinus irrigat Iberus
Baltheus, unde anceps dependet ad ilia mucro.
Insequitur Pharao, Sicula tellure profectus,

page 226, image: s242

Et quondam Assyriis rex Sardanapalus in oris,
Teutoniaeque heros sacer Hiltebrandus, et illi
Cum Valertino comes aliger it Michaelus:
Qui mores hominum trutina praeponderat aequa,
Ut fama, et iuxta dispensat praemia lance:
Concolor est facies cunctis, et pectora circum
Carbasus albenti, Mavors, substringit amictu,
Octo praecinuere tubae, paribusque nitebant
Vestibus induti: color omnibus unus, et idem:
Idem habitus cunctis: eadem ornamenta caballis. [note: Octavum commilitium tres peregrinatores ad D. Iacobum. ]
Parte alia tres incedunt per scrupea circi
Aequora: quorum umeros obvelat ianthina laena
Ad summos demissa pedes: capita alta marinis
Ornatus conchis petasus, pupisque decorus
Obnubit: manibusque gerunt ex more dolones:
Et laetum Paeana canunt, divumque Iacobum
Carminibus celebrant, numero tres impare: terna
Voce pares: Abrahamus pater, Isacus illo
Patre satus: divoque nepos a patre Iacobus.
Non secus, incedunt noti per iugera campi,
Quam qui Gallaecus venerantur litore templum
Manibus exstructum divi, ceu fama, Iacobi:
Glauca coronati festivis tempora conchis.
Praecinit utriculus silvestri carmina canna,
Et chelys icta sonos saeta modulatur equina.
His medium se infert, qui corpora tecta gerebat
Pelle ursi, saevique caput (sic vidimus) apri:
Indutus villis onerosum et dentibus aureis
Wisthansus [sic]: qui se porcorum a monte ferebat. [note: Nonum contubernium quattuor Tartari. ]
Ultima subsequitur Scythico velata colore [correction of the transcriber; in the print colere]
Turma: rubras alto gestantes vertice mitras,
Caeruleo induti saturatas murice pallas:
Accinctique harpis: quali gens Tartara amictu
In pugnam venit: immani Vaydeccus, et acri
Nomine Rasacius, Sabiasque et Thurius asper,

page 227, image: s243

Cymbala aena quatit, tergo bipatente Cameli,
Larvatus Corybas residens, alternaque iactat
Bracchia: in numerum ferit aeribus aera canoris:
Maenaliusque utris, cornuque intersonat uncum
Bis circum larvati omnes cinxere patentem:
Et tandem spatiis se composuere propinquis.
Limes erat medius: quo currere, et unde reverti,
Fas erat: a validis pendebat funibus orbis:
Quem dextra laevaque altis imposta columnis,
Bina tenent manibus simulacra: hoc Roboris, illud
Iustitiae. nam fortis opus memorabile dextrae
Intrepido certare animi, pro laudibus, ausu:
Iustitiae est meritam virtuti reddere palmam.

LIBER SEPTIMUS.

Iam stridenti litui, percussaque tympana ferro
Dant sonitum: simul ora lupo spumantia pressi
Exhortantur equi: seque ad certamina firmant. [note: Decursus certantium equitum, ad pendentem orbiculum. ]
Primus ibi Melior, Persarum tectus amictu,
Gente BipontinaBoioqueGeorgius ortu,
Clarus Ioannes, pignus deponit, et aere
Liligerum invitat Ludovicum hastaque lacessit,
Et quinquaginta pretium iubet esse daleros. [note: Ludovicus Dux Wirtemb. certat cum Georgio Ioan.Palatini Rheni, duce Bipontino, qui se Meliorem finxerat. ]
Non renuit pignus Dux Liliger: et simul aequum
Per campum fertur, rapidoque abit ocior Euro,
Et medium rapit orbiculum. quem deinde secutus
Non tetigit Melior, pinuque erravit acuta.
Emicat hinc iterum, mediumque hastae implicat orbem
Liliger: et caveae consessum ingentis, et ora
Prima patrum magnis victor applausibus implet.
Bis Melior circo pendente Georgus aberrat
Bis rapit intorta Ludovicus Liliger hasta:
Postrema tetigit Melior vice: Liliger errat.
Proximus huic pugnae Hartmannus succedit Ianus,

page 228, image: s244

Habsperga de gente satus, qui rura gubernat
Badovilla alias: Syrio nunc Caspar amictu. [note: Ioachim. Ernestus Princeps Anhalt. certat cum Equite Casp. Ioan. Hartman. ab Habsperg. ]
Is pretium pugnae, deponit quinque Daleros,
Obviat Ascanius, Roseo qui nomen habebat
De campo, et pretii tantundem opponit in aere.
Alternatque vices cum Liligero Ludovico.
Sed minor Hartmanni fuit hoc certamine virtus,
Ascanii superata manu. dat praemia palmae
Craterem iudex, signis exstantibus, asprum. [note: Certamen Ducis Wirtembergici cum Equite Balthasaro Sebastiano Comite in Falckenstein. ]
Inde ad conatus fausto subit omine, qui se
BalthasarumSyrio larvarat vellere clarus
Falcosteinaei generis de stirpe Sebastus.
Namque is Liligerum certamine vicit eodem,
Ac donum pugnae retulit sibi, quinque Daleros, [note: Certamen Principis Anhaltini cum Equite Pilato, et Ducis Wirtemb: cum Equite Caipha, Adolpho comite Rheni. ]
Tantundem pretii, vultu PilatusHebraeo
Deposuit, Caiphas tantundem: nobilis ille:
Hic Rheni Comes ingenuae virtutis Adolphus,
Liliger hunc vicit, bellator Anhalticus illum.
Ordine dein adsunt Turcarum, horrentibus armis,
Tres imitatores: quorum Lignizius heros,
Primus ovat: Selymique efficto nomine fertur:
Triginta fulvo deponens aere Daleros.
Nicoleos totidem ponit, Miltizia proles,
Qui se a ThreicioMachometem finxerat Istro. [note: Certamen Anhal. Principis cum Equite Sultano SelymoIoachimo, Duce Lignizensi. ]
Iamque iterum fragiles fragor incitat aereus hastas,
Cum roseus sonipes, motus clangore tubarum,
Arva quatit pulsu, et contollit pulvere campum:
Dispergitque iubas: et motas surrigit aures,
Bis rapit orbiculum, roseo incita lancea pugno,
Nec mines et SelymiIoachimus nomine tectus.
Exhortatur equum, taedamque obvertit in orbem:
Contorsitque suis vibrantia tela lacertis:
Nil tamen intenti profecit acumine ferri.
Liliger insequitur, fortique trementia rursum
Tela manu torquet: pernicior alite vento:

page 229, image: s245

[note: Ducis Wirtembergici certamen cum Equite Sultano MachometeNicolao a Miltiz]
Per campum sonipes pendentem fertur ad orbem,
Involvitque hastae. Geticis succedit in armis
Spumantemque impellit equum, Milticia proles:
Dextera: sed voti fuit irrita. sic duo Turcas
Liliger hunc, illum Rosiger superavit Anhaltus, [note: Anhaltini concertatio cum Equite Sultano AmuratheHeinrico a Binau. ]
Haud mora: BinavioHenricus de sanguine cretus:
Nomen AmurathiScythicum qui Regis habebat:
Prosilit, et iusta ob victos iam percitus ira,
Ascanio ponit bis denos aere Daleros,
Vindiceque arma manu rapit. ut cum sanguine viso,
Aut iaculo in tergum Tigris virgata recepto,
Acrior in pugnam ruit, et maioribus hostem
Viribus aggreditur. fervens vim suscitat ira:
Incenditque animum rabies, et conscia virtus.
Iam Rosiger volat Ascanius, stimulatque caballum,
Et pede ferrato, atque effusa largus habena,
Sed telis orbem, fixoque involvere ferro
Non valuit, tangens imi curvamina fundi.
Ocius adducto polum Heinricus, sic voce precatur:
Tu DEUS huic nostro praesens succurre labori:
Et sine me hoc delere nefas: ne pristina belli
Fama hoc parta loco, rursum labefacta recedat:
Atque omni decore amisso, pretiisque relictis,
Saxones ignavis cogantur cedere dextris.
Eia, age, si nostros non aspernaris honores:
Hac sine me superare vice, et rege tela per auras.
Dixerat: et toto connixus corpore lignum
Intendit: mediumque hasta super implicat orbem.
Bis redit in cursum Ascanius, bis vincitur hasta
ThracisAmurrathi, pretiumque amittit: et auro
Heinricus potitur, sed non Mahometia pinus
Milticii tranquilla fuit, nec dextra quieta:
Ereptumque sibi dolet hunc virtutis honorem,
Ergo his Binavium compellat vocibus ultro: [note: Deliberatio Miltitii cum Binavio de mutanda veste: et eorundem e circo egressus. ]

page 230, image: s246

Care vir, et nostris Henrice haud indecor armis:
Aut hoc omen inest habitu, luimusque Getarum
Supplicia informi quos praesentamus amictu:
Aut hunc adverso celebramus numine ludum.
Quocirca mutare habitum, vultusque minaces
Exuere hinc meditor: blandamque assumere formam
Oris, et Idaliae mentiri pectora matris.
Saepe amor expugnat, quos ferrum vincere nescit.
Ipse etiam Alcides, toto prius orbe subacto,
Maeonicas inter calathum tenuisse puellas
Dicitur, et duris stamen torsisse lacertis.
Tu Paris esto: Paris magnum superavit Achillem.
Iustus erit Pallas: Pallas nisi tuta fuisset
Tydidem: imbelli poterat succumbere Glauco.
At IunoBelciccus erit. quis fortior illa,
Quae soror aetherei fertur coniunxque parentis?
Sic ait: atque Heysum dextra comprendit Iustum,
Belciccum laeva: campoque excedit aperto.
Interea Oetingae generoso a stemmate gentis
Gotfridus, fictae dominator BisoGranatae:
Et Zochius ficto Gerson cognomine dictus,
Tolletae dominus: subeunt ad ludicra Martis:
Et Conradus equo VelbergusIapyge fertur,
Qui se Vigeria Comitem de gente ferebat.
Bis denos quivis ponit quinosque daleros. [note: Concertatio ducis Wirtember. cum Equite Don Bison de Granada: Gotfrido Comite Oetingensi. Anhaltini Principis, cum Equite Don Gerson deTolleta, Balthasar Zoch. Et rursum ducis Wirtembergici cum Equite Don Conte de Vigero, Conrade a Velberg. ]
Nec mora cornipes rauci canor incitat aeris.
Liliger it, celerique via defertur ad orbem.
Non secus, ac nervo per nubem impulsa sagitta
Insequitur Biso: BisonemLiliger: illum
Biso iterum, vastis tremit actibus incita tellus:
Subtrahiturque solum: quatit aeger anhelitus artus,
Cornipedum: et salsus rivis fluit undique sudor:
Liliger hoc vicit Bisonem praepete cursu:
GersonemRosiger. sed Vigerii laris heres
Liligerum superat, pretium et certaminis aufert.

page 231, image: s247

[note: Certamen Principis Anhaltini cum Rege Aethiopum Philippo a Rechberg. Et Ducis Wirtember. cum Equite Ioan. a Calecuth, Ioanne a Bucholz. Certamen Anhaltini Principis cum Tomyri. Burckhardo a Weiler, Ducis Ludovici cum Pentesilaea, Friderico Comite in Wirtemberg. Iterum Anhaltini cum SemiramideAlberto, Comite in Leostein. Concertatio Principis Anhaltini, cum Equite Casparo ex Aethiopia, Ludovice Landgravio Hassiae: Ducis Wirtemb. cum Equite Meliore, Georgio Landgravio Hassiae. Iterum Principis Anhaltini cum Equite BalthasaroGeor. Comite ab Erppach. Iterum Ducis Wirtemberg. concertatio cum PharaoneSiculoSimone Comite a Lippen, etc. ]
Tum Rechbergaea natus de stirpe Philippus,
Aethiopum qui se simularat nomine Regem,
Succedit pugnae: et pretium fert quinque daleros.
Fert totidem, qui se Calecuthus dixerat ore,
Et Bucholcaea prognatus origine Ianus.
Liliger hunc: illum Rosi campi lancea vincit.
Nunc medios inter cursus exsultat Amazon
Pentesilaea: manuque rapit Mavortia tela.
Quam lectae comites, ChaldaeaSemiramis, et tu
Massagetum quondam Tomyri Regina secuta es.
Fert pugnae pretium bis denos quisque daleros.
Primaque iam TomyrisRosicampumMarte lacessit,
Weiler equo fidens nec quicquam hastaeque trabali.
Nam Rosiger certa superavit acumine pinus.
MompeligardaeiFridericus nuper agelli
Praesidium, validis nunc Pentesilaea lacertis
In pugnam subit: et fervens quatit arma virago
Pentesilaea, levis totas, accepit habenas
In campum sonipes: volucrique simillimus Euro
Contra orbem validi contorquet tela lacerti.
Irrita vis abiit. sed non abit irrita dextra
Liligeri ducis: et palma victrice potitur.
Inde Leosthenius campo succedit aprico
Miles, Amazonio velata Semiramis ostro.
Hunc Rosiger vincit, veteris protector Anhalti.
Protinus in medium larva occultatus Eoa
Progreditur, Catto princeps Ludovicus in agro:
Et frater simul, eximia virtute, Georgus
Landgravius: Melior, falsi hic cognominis, ille
Caspar: et Erpachiae Comes una Balthasar orae:
BalthasarAssyrius, sed origine TeutoGeorgus.
Quadraginta illi ponunt pretium omne daleros:
Rhenanos hic forte decem. volat ocior Euro
Et dextra telum, Ludovicus, dirigit ala
Landgravius: certaque hasta contendit ad altum

page 232, image: s248

Orbiculum: certa sed erat tamen error in hasta.
At non Ascanius iaculo bonus errat: et hastam
Consequitur, quodcumque petit fortunaque iuris
Nil habet in iaculo. victus nunc exiit Hassus:
Nunc Comes Erpachius pinu superatur eadem:
Nunc et Waldecius: qui Sardanapalus in illud
Certamen Syrio tectus descenderat ore. [note: Alia concertatio Principis Anhaltini cum Sardanapalo, Francisco, Comite a WaldeckDucis Ludovici, cum Equite HiltenbrandoRudolpho Rau, ab Holtzhausen. Iterum Anhaltini cum Equite Valertino, Ioanne Ridesel. ]
Nunc eadem pinus Ridesellum vincit Ianum:
Qui Vallertino sese iactarat ab ortu:
Obtuleratque decem, victoria dona, Daleros.
Nec minor Ascanii extra, Ludovicus ibidem
Liliger effulsit: qui Catta a gente Georgum Landgravium superat: Lupianum hic praeterit idem,
Que se TrinacriiPharaonem dixerat agri:
Et bis sex, pretium captarat equestre, daleros.
Liliger hic idem tria Martia pectora vicit,
HolzhusoRavios celebres de sanguine fratres:
Et quendam Angelico Michaelem nomine tectum
Qui pretium pugnae tulerant: ter quinque daleros. [note: Concertatio Principis Anhaltini cum fratre AbrahamoHermanno a Ianviz, et Ducis Wirtemberg. cum fratre IsaacConrado Thum, et rursum Anhaltini cum fratre IacobGeorg. ab Halweil. ]
Iam conscendit equum Hermannus, Ianvizia proles
Qui se Abrahamum titulo occultaret avito:
Et denos ponit, pretium haud exile Daleros.
Isacius totidem ponit, totidemque Iacobus:
Quorum hic Halvillo, pugnae subit, editus ortu:
Ille e ThummorumConradus sanguine venit
LiligerumIsacius superat: qui nomine vero
Thummus erat: Rosa vincit avum, vincitque nepotem. [note: Ingressus novi contubernii, Veneris, Minervae, Iunonis et Paridis. ]
Ecce autem subitis velati corpora larvis,Iuno, Minerva, Venus, caecique cupidinis arcus,
Et Paris, auratum gestans in pollice malum,
Pulverei redeunt tandem in spatia horrida circi
Vitta rubens, sparsos per eburnea colla, capillos
Temporibus cingit: laterique haerentia presso
Candida virgineas adstringung suppara costas:
Puniceo quae apte fulgent circumdata limbo.
Ante Paris fertur, regali splendidus auro:

page 233, image: s249

Adstrictoque omnes ostentat corporis artus
Tegmine: dulce oculi rident, et dulce iuventus.
Nec litui desunt, et agresti Musica cornu,
Panos rauca sono: qualem Idae in vertice pastor
Inter Dardanias exercuit ipse bidentes.
Sed iam in fine rei tepidis sudoribus artus
Cornipedum, et longi suspendunt ilia flatus:
Quando fere nitidus summis Sol montibus omnis
Erepsit: et noctis equos Luna alta reducit.
Tum Dux TecciaciLudovicus Liliger agri,
Incipit effari praeconis voce diserti:
Quandoquidem melior, Iuvenes, pars acta diei:
Ludorumque satis lux haec habet: altera lucem
Cum croceis invecta rotis Aurora reducet:
Propositum repetemus opus. nunc mentibus omnes,
Quod superest, laete bene gestis corpora rebus
Procurate viri, et ludum sperate parati.
Iussa viri faciunt, intermittuntque laborem:
Et dapibus reparant vires, animumque Lyaeo.
Vertitur interea caelum et ruit Oceano nox,
Involvens umbra magna terramque polumque:
Et gelidum tenuans humentibus aera bigis.
Tunc iterum a cena pubes Vulcania sulphur
Expedit ignivomum: facibusque accingitur atris. [note: Ludus a cena incendiarius seu flammivomus, repraesentans duos gladiatores in igne concertantes. ]
Mensa erat ante fores horti, iunctaeque propinquo
In conspectu arcis: super illa fumida glandes
Machina fert positas, humanae in membra figurae:
Ut speciem praestent geminorum ardendo gigantum:
Et trepidam cieant per mutua vulnera pugnam,
Iamque faces ardent: incensaque fulget imago,
Ore vomens ignes: sonitumque imitatur Olympi:
Ut qui olim nimbos et non imitabile fulmen
Salmoneus aere, et cursu simulavit equorum.
Interdum flammae geminant: nunc tempora pulsant
Mutua: saepe altam contingunt verbere frontem.

page 234, image: s250

Interdum superas feriunt iacula ignea nubes:
Inflammantque vias. piceum fert flammea lumen
Taeda, et commistam Vulcanus ad astra favillam.
Non secus ac quondam Briareus candentibus ignes
Faucibus eructat, caelumque inflammat: et illi
Oppositus diris ululatibus intonat asper
Enceladus: ruptoque vias illuminat igne.
Aut cum TrinacriaCyclops incude laborat:
Brontesque innumeris exasperat Aegida signis:
Fulmineoque altum Steropes in casside conum
Crispat agens: nectitque ater thoraca Pyracmon:
Ingemit ignifluis Lipare fumosa cavernis. [note: Globorum ardentium et flammivomorum eiaculatio. ]
Intus, graminei paries qua prominet horti,
Ignivomos fert flamma globos. Globus actus in auram
Alta petit spatia astrorum: similisque volanti
Surgit in immensum: et sparsos late eicit ignes,
Horrendum visu: tandemque exhaustus ab aethra
Tardior in terram redit: atque exaestuat igni:
Flammantesque vomit cunctis ex partibus angues.
Avia respondent sonitu iuga. pervigil ut cum
Artificumque rotata manus, et fulmina Cyclops
Prosubigit: pulsis strepitant incudibus urbes:
Sideraque alta fragor penetrat. stupet inscius alto
Accipiens sonitum montis de vertice pastor.
Aut velut horrescunt late Catanensia rura:
Cum vomit Aethnaeus fumosa incendia crater:
Involvens circum rapidis nemora avia flammis.
Iam gelidam Phoeben, et caligantia clarus
Merserat astra dies, nitido provectus Olympo:
Ortaque depulerant Aurorae lumina nubem.
Tunc ubi cursorum manus omnis, et ambo celetes
Regia finierant genialis prandia mensae:
Circum omnes repetunt: quis nondum facta potestas
Certandi, hesternis induti corpora larvis. [note: Continuatio decursus equestris ad orbiculum. ]
Hic Rosiger centum, positis uno aere, daleris,

page 235, image: s251

Liligerum invitat pretio, pugnaque lacessit. [note: Certamen Principis Anhaltini cum Duce Wirtemb. ]
Non renuit pretium Dux Liliger: et simul omnes
In se oculos vertit. tum stridula cornua cantant:
Et Rosiger Princeps opus inchoat, aequora prono
Emensus cursu, et tremulum delatus ad orbem,
Parte ima tetigit. Princeps quem deinde secutus
Liliger, orbiculum telo deiecit acuto,
Implicuitque actae bis terque in cursibus hastae:
Ac pretium victor retulit cratera, superbo
Effulgentem auro, gemmisque nitentibus asprum. [note: Certamen Anhaltini cum Vaydeco Otfonosci: Burckhardo ab AnweilDucis Ludovici cum Sabiath Razirsch, Erasmo a Laymingen, Iterum Anhaltini cum Schanckau Rasack.Ioann. Wolffgango ab AnweilDucis Wirtember. cum Marcischigne Tury SchadikerskiCarolo a Daxperg]
Tum Burckhardus ovans animis, et robore dextrae
Anvillus graditur, Vaideccus nomine, et ore
Tartarus obscuro latitans, Sabiasque secundus:
Que se Razarschum cognomine dixerat uno.
Laimingo clarus de sanguine fortis Erasmus.
Anvillusque alter prodit certamen ad illud
Wolffgangus, Schythico cognomine torvus, et asper
Rasacius: Turyusque illum Schadecerza secutus,
Daxpergi veteri de nobilitate creatus,
Pro se quisque decem fulvo Rhenana metallo
Praemia deponit. sed nemo ex agmine victor
Tartareo excedit: Thuryum praeter Schadecerzam.
Nam Rosiger superat Vaydeccum, Rasaciumque:
Liliger horribilem Razarschum: qui tamen ipse
Vincitur a Thuryo, certamine rursus eodem. [note: Concertatio Anhal. Principis cum Ioan. Wist a Syberg, Ioan. Wolff. a Stamheim. ]
At qui Wisthansi nomen Syobergus habebat,
Horridus in iaculis et pelle Libystidis ursae,
Stammhemiae natus Wolffgangus origine gentis:
Viginti ponit certamen ad acre Daleros:
Impiger immissis Rosiger quem vincit habenis. [note: Certamen Ducis Wirtemb. cum Paride, Heinrico a BinauAnhalt. cum Venere, Nicolao a Miltiz: Iterum Ducis Wirtemb. cum Pallade, Iusto Heyß. Iterum Anhaltini, cum Iunone, Ioachimo a Belzick. ]
Tunc et Binavius redit in certamina circi
Hesternus GeticisAmurathes victor in armis:
Nunc ParisIdaeo veniens a vertice pastor
Regius: et pretium bis denos aere daleros
Pugnae offert: totidemque Venus, Miltizia fama,

page 236, image: s252

Nicoleos: illo minor in certatibus heros
Liliger, hoc Rosiger fuit: et pede cessit uterque,
Alter pastori succumbens, alter amori.
Nec minus et PallasHeysus processit Iustus
In medium: quinosque tibi generose daleros
Liliger opponit pretio: positoque potitus
Victor ovat. festae nihil omni tempore lucis
Pulchrius in toto visum apparere theatro,
Quam Venere, armigeraque viros superante Minerva.
Indoluit Rosiger, laxisque immissus habenis,
Vincere Belziccum gestit, qui quinque daleros
Obtulerat pretium, speciem Iunonis iniquae
Frustra mentitus. nam iustam accensus ad iram
Ascanius fulvo IunonemSaxone vincit:
Et spolio Iunonis ovat, palmaque superbit.
Liliger hic. ergo Veneris nos proelia vincant,
Quos neque Tartarei proceres, neque vincere duri
Evaluere Getae? quae tanta insania pugnae:
Cedere femineis, superare virilia tela?
Non ita. Namque etsi nullum memorabile nomen
Palma habet: at probrum tamen avertisse iuvabit.
Haec ait: et pignus Veneri haud exile, daleros
Bis denos ponit. parto illa superbit honore,
Et totidem opponit, spe certae concita praedae.
Sed Venus orbiculo bis aberrat: bis tamen illum
Liliger involvit telo, vinclisque resolvit. [note: Eiusdem concertatio altera cum Principe Anhaltino. ]
Acrior hoc factus successu Liliger heros
Ascanio centum ponit, sua lucra, daleros.
Ille offert totidem. stridor latus urget equorum
Aeris, et admissas sulcant calcaria costas.
Hic iterum centum lucratur in aere daleros
Liliger: et pretium recipit cratera, figuris
Lucentem variis, auro gemmisque superbum. [note: Gladiatorum seu Gymnicum certamen. ]
Postquam finierat pugnas Ludovicus equestres,
Et cursus confecti omnes, ac dona peracta:

page 237, image: s253

Protinus in lati succedunt aequora campi,
Armati ferro pugiles, delecta iuventus
Gymnasiis passim, studioque addicta palaestrae.
Hos geminae dirimunt acies: quarum una Georgum
Percolit, antiquum sequitur pars altera Martem.
Hos vulgo Catios, illos cognomine dicunt
Pennigeros: volucres quod iactent aere gestus.
Principio pugnae lecti duo rite magistri,
Teccigenae arbitrio: qui ortas componere lites
Norint, et meritum virtuti reddere honorem. [note: Magistri palaestrae et gubernatores Hermannus Oxenbach, et Ioan. Vogel, Praefecti satellitum. ]
Oxembacchus erat certaminis arbiter unus:
Alter Vogelius, custos fidissimus aulae:
Ambo satellitii ductores, ambo periti
Artis. et innumeris iam pridem exercita castris
Dextra viris: aggressa viros: et sole sub omni
Militiae iurata manus. tunc arduus altos
Ostentat Panopleus umeros: cui facta potestas
Adversam pugna fervente lacessere partem. [note: PANOPLEUS, Princeps pugilum et summus palaestrites. ]
Hic liber nexu, lateque in terga solutus
Emicat: ac caeli iactat per inane lacertos:
Poplite nunc varo fidens, nunc ludicra forti
Corpora collidens saltu: geminatque rotatas,
Multiplicatque manus: et verberat ictibus auras. [note: Armorum apta collocatio. ]
Ordine deinde locat denso cuncta arma theatro,
Hastasque ensesque, iliceoque e robore sicas.
Populeasque sudes, una Emathiasque bipennes
Tum legere arma iubet, sumptisque occurrere telis. [note: Provocatio ad certamen. ]
Nunc si cui virtus, animusque in pectore praesens
Adsit: et infestis attollat robora palmis,
Haec dudum nobis pugnae concessa potestas
Principis arbitrio. sed nulli hic nectere fraudem
Fas erit, aut alta iampridem mente repostum
Exercere odium: ludicros sumite caestus,
Atque alacri mecum contendere discite Marte
Martigenae. haec bello est et ferro proxima virtus.

page 238, image: s254

Dixit, et ad superas interritus extulit auras
Bracchia, et in media rursum consistit arena, [note: Phidolus, Abas, Pyxagathus, Doriclas, Aconteus, Phegeus, Latomus, pugiles a penna cognominati: vulgo Federfechter. ]
Protinus accedunt socii Phidolus, et hasta
Fortis Abas, Ptelerasque, et sica fortis adunca
Pyxagathus, Doryclasque et pilis asper Aconteus,
Et gladio melior Phegeus, et Latomus ingens:
Et quos obscurae tacet ignorantia plebis.
Omnes attollunt palmis ferventibus arma
Exspectantque hostem, telis pugnaeque parati.
Illi autem cunctari omnes, nec credere quisquam
Se pugnae. Panopleus iterum clamore lacessit: [note: Altera provocatio. ]
Quae finis standi? quo me decet usque morari?
Siccine cessatis: ubi nunc manet ille magister
Necquicquam Mavors memoratus? an ille fatiscit
Ventosa in lingua, pedibusque fugacibus istis?
Pennigeri haec eadem cuncti simul ore fremebant:
Exoptantque viros, contraque occurrere poscunt. [note: Iphitus, Aelurus, Creillus, Crispus, Alalleus, Idas, Pheudimus, pugiles a D. Marco cognominati, vulgo Marxbrüder. ]
Cum tandem densis olli thoracibus adstant
Muniti, et caestus audent attollere contra,
Iphitus, Aelurusque ingens, vastoque Creillus
Murmure, et atroci Rallas asperrimus ore:
Et Crispus, Flandro notus gladiator ab agro:
Et rufos crines, barbamque informis Alalleus,
Terribilisque Idas, tractandaque impiger hasta
Pheudimus: atque alii, quos fama obscura recondit. [note: Membrorum nudatio, densiori veste detracta. ]
Primus ibi duplices poscit deponere amictus
Martigenas fratres Phidolus, et omnibus unus
Exemplum prior ipse dedit, tunicisque reiectis
Membrorum solidos artus, solida exuit ossa,
Hoc faciunt omnes, hoc Martigenaeque coacti,
Et paribus densi circum glomerantur in armis.
Ut sese permensi oculis, et quisque priorem
Speravere locum. non protinus ira, nec ictus. [note: Primus congressus pugilum. ]
Alternant paulum timor, et coniuncta pavori
Consilia: explorant vires, dextramque minantur:

page 239, image: s255

Atque enses hebetant, alternaque bracchia iactant.
Arma armis gladio gladius sonat, ense recussus
Ensis, et Oebalii coeunt in proelia fratres.
Ut duo cum certant adversis cornibus hirci
Alta petunt primum subtracta cornua fronte,
Mutuaque immiscent, dum tandem bile tumenti,
Tempora temporibus collidunt, fronteque frontem,
Pheudimon hic primo congressum MarteDoryclas
Vi superat. nam prima procul vix ora levantis
Fulminea frontem dextra, disiectaque fundit
Lumina: et impacto faciem ter sauciat ense,
Protinus excedit pugna, gressusque secundos
Pheudimus abiectis detractat saucius armis:
Nec Doryclas alii voluit se opponere Marti, [note: Munerum et praemiorum in singula arma propositio. ]
Tum pretium argenti ponit victoribus, arma
Quae super Princeps, florenos quattuor: ensi
Destinat ancipiti senos: nec munera quisquam
Victor habet, vulnus nisi crudum inflixerit hosti. [note: Duorum bipennigerorum certamen. ]
Hinc animis furor additus: atque odia aspera surgunt
Ignotis prius, atque incensa mente feruntur
In medium. Primus dextra felici bipennem
Arripit ingenti Phidolus corpore nudus,
Et quatit, et crebris diverberat aera plagis
Obviat huic alia certamen ad acre bipenni
Iphitus: et vinclo chlamydem diffibulat arcto.
Effulsere artus, membrorumque omnis aperta est
Ianua: et ingentes plagis patuere lacerti.
Ut propius ventum, consistunt poplite varo:
Telaque protendunt, frontique orique minantur.
Abduxere retro longe capita ardua ab ictu,
Immiscentque hastas, hastis, pugnamque lacessunt,
Verberaque ingeminant necquicquam: et pectora flatus
Emittunt: errantque aures et tempora circum.
Fervidus hic crudam Phidolus dirigit hastam,
Transadigitque femur, subsutaque vellera braccae

page 240, image: s256

Discindit. trahit ille pedem, et pendentia crure
Femina. sed pugnam renovat tamen incitus ira
Iphitus: et contra speculatus in agmine denso
Obvius ire parat Phidolo, duraque torquet
Spicula in adversum: nec spes effecta: sed ambae
In pectus cecidere manus. namque hasta sinistrum,
Phidoli percussa manu, transverberat armum.
Ille pedem referens cruda decessit arena,
Bracchia laesa, pedemque trahens: ut aquaticus anser,
Cui fera pastoris baculo vis perculit alam. [note: Duorum gladiatorum certamen, nudis ensibus commissum, summa alacitate. ]
Tum duo prosiliunt, et nudis se ensibus armant,
Phegeus, Musarum studiis castaeque Minervae
Addictus quondam, nunc Herculis arma secutus.
Atque Atlantiadae tractans pro more palestram:
Adversusque illi Flandrorum e limite Crispus,
Ense bonus nudo, et praeda spoliisque superbus
Multorum pugilum, quos stricto vicerat aere.
Nam prius haud ullo minor in certamine cuiquam
Cesserat, optata semper redimitus oliva.
Artibus his fretus, palmaeque superbus honore
Multa prius passim stolido iactaverat ore,
Phegea contemnens: ipsum ceu nulla manerent
Praemia: sed manes, reclusaque ianua lethi,
Iamque haec congressi ludicra in proelia circo,
Ensibus insurgunt rapidis, animosaque tollunt
Pectora nec vitam, dubitant pro laude pacisci.
Conseruere manus, intentaque bracchia telis
Alternant, valido Phegeus prior imminet ense:
Verberaque ingeminant: totaque immanis arena
Insequitur. vigil ille metu cum pectore et armis,
Huc alternat et huc, semper cervice reducta,
Mille cavet lapsas circum cava tempora mortes,
Auxilioque pedum. sed non tamen immemor artis
Adversus fugit, et fugiens simul ictibus obstat.
Respirant tandem, et paulum defessa reponunt

page 241, image: s257

Bracchia: sed Phegeus arenti insurgit hiatu.
Nulla manus requies: denisque insibilat aer
Ictibus: inque vicem pugnant animosus uterque.
Hunc pudor, hunc victo iam spes ardentior hoste
Instimulat: Crispumque iterum fugat aequore toto
Phegeus. ille animam differt, cautusque futuri
Reicit intentos armis hostilibus ictus.
At Phegeus validis consertum viribus hostem,
(Is vigor ingenio est, ea confidentia dextrae.)
Ultro audax animis instatque: et desuper alte
Imminet. ut praeceps cumulo salit unda minaces
Inscopulos et fracta redit. sic ille frementem
Circuit expugnans: tandemque fera arma caventem
Advocat: et telis inopinum interferit ictum
Comminus. inflicto sonat omnis vulnere vertex:
It cruor, et tepido signantur tempora rivo,
Et coma concrescit tepido madefacta liquore,
Puniceaeque rubent aures, et sanguine manant,
Vicisti Phegeu, nec fortem deprecor istam,
Crispus ait: victas tibi do cum munere palmas. [note: Duorum pugilum sicis certantium congressus. ]
Haud procul ilignam fert circum tempora sicam
Aelurus, rapidoque fremens immurmurat ore.
Huic ars pellicias membris inducere vestes:
Infectasque cutes manibus purgare bidentum.
Contra hunc Pyxagathus sicam contollit: et alte
Fulmineis ambo suspensi corpora plantis,
Erexere manus: toto procul ora recessu.
Irruit Aelurus damnisecurus, et ambas
Consumit sine lege manus, et prodigus irae
In ventum vires necquicquam effundit inanes.
Tela oculis, manibusque prior vigilantibus exit
Pyxagathus, sicamque obicit, flictuque resistit.
Forte illic plagam venientem a vertice vidit:
Et telo excepit: nisuque immotus eodem

page 242, image: s258

Desuper illatam retulit: duramque reducta
Libravit dextra media inter tempora sicam,
Sanguine conspecto tollit victricia palmae
Munera Pyxagathus: fulvaque exsultat arena. [note: Duorum pugilum hastilibus seu pilis comminus certantium congressus. ]
Conscia iamdudum virtus, laudumque cupido,
Magnanimum stimulo, ceu calcar, Acontea pungit.
Ille quidem et gladio bonus, et contendere sica:
Nunc iaculo incedit melior parvaque sarissa.
It parili contra hastili ferventior Idas:
Cui manus hircorum detractas comere pelles
Assueta, et caudas morsu producere ovinas:
Nil actum primae duro certamine pugnae:
Fortis uterque manu, iaculoque invictus eodem.
At iam congressu postquam coiere secundo:
Intulit in laevum praesignis Aconteus armum
Hastile atque umeros et bracchia sauciat orno.
Idae excussa manu terrae incidit hasta: sinumque
Desudat sanguis, sterilemque cruentat arenam, [note: Duorum pugilum manus sica conferentium certamen. ]
Ecce iterum, victor clamatus Marte priori,
Constitit in digitis, et summi pulvere campi
Phegeus: et sica Rallantem invadit obunca.
Sed quia depositum nondum desueverat ensem,
Ira ardens vacuas agit inconsulta per auras
Bracchia, praecipitatque manus. at providus astu
Rallas, et toto curvatus corpore Rallas,
Et Rallas vigil arte sua, nunc reicit ictus
Nunc nutu cavet ambiguo, capitisque citati
Obsequio: manibus nunc obvia tela repellit.
Inde renidenti lustrans obit, et fremit ore:
Sanguinamque rotat ferventi a vertice sicam:
Incautumque ferit per nares PhegeaRallas.
Ille sed accepto restaurat vulnera Martem:
Exposcitque virum. sed laetus munere Rallas
Denegat, et se ictum pugna non esse superbit.

page 243, image: s259

Iam nova Vogelius caput altum in proelia tollit: [note: Pugio unus sublatus hoste caruit. ]
Pugio quem nodis ac acumine pineus armat,
Dextra crispatus, nec quisquam ex agmine tanto
Audet adire virum. multum ille diuque moratus,
Tandem alacris, cunctosque tuens excedere pugna.
Munera digna manu, nullo certamine tollit. [note: Latomi processus ad certamen sarissis ineundum. ]
Hastam proceram vibrans, et mole sua stans
Latomus exspectat, circoque moratur aperto.
Nemo pedem tollit contra: hoc ferventior ille
Provocat adversa pugilem de parte: diuque
Cunctatus frustra, palma victrice potitur.
Et si quis toto fuerit gladiator in anno,
Qui fervente velit mecum certare sarissa:
Inveniet promptum. sic fatus, praemia tollit. [note: Digladiatio facta longis ensibus. ]
Emicat hinc ense oblongo rubicundus Alalleus:
Nudatumque rotans, alterna in bracchia iactat:
Exsultans animis: et crebros congerit ictus:
Obviat huis animosus Abas, et proelia nectit:
Immiscetque manus manibus, ferrumque coruscat.
Fulminei sic dente sues, sic proelia tigres,
Sic libyci crudis ineunt assultibus ursi.
Tum pavor et gelidus defixit Alallea sanguis:
Et media vulnus deforme in fronte reportat. [note: Pygmachia Pterelae cum Pigmaeo seu Nano. ]
Ecce autem Pterelas procedit corpore vasto
In campum pugil: et crebra ferit aera sica.
Quaeritur huic alius, nec quisquam ex agmine toto
Progreditur: nec quisquam audet se tollere contra.
Tandem insperatus, densa de plebe tuentum,
Emicat, audaci protendens bracchia nisu
Pumilio exiles breviter contractus in artus.
Isaides qualis, vasta cum mole Goliam
Impar aggressus fulva prostravit arena,
Stuppea contorquens Balearis verbera fundae.
Intumuere animis Pterelas nanusque: sed ille

page 244, image: s260

Celsior usque gradu validos fert desuper ictus.
Hic brevis erecta surgens ad verbera planta
Os petit: at coeptis non evaluere potiri
Frustratae brevitate manus: licet optima rerum,
Exiguo magnas sinuarit corpore vires,
Maioremque animum dederit natura minori.
Acrior hoc Pterelas animoque et pectore supra est:
Et tandem eludens sublato poplite nanum
Transmittit, pulsatque nates, et mitigat iram.
Fit sonus: et laetos attollunt agmina plausus.
Iam labor exiguus Phoebo restabat, et alto
Hesperus ibat equo: cum cenam epulasque frequentant
Certando fessae, fessae spectando catervae:
Magnanimique duces ludis iam rite peractis,
Laetitia certant, reliquis gaudentque diebus.
Hic epulae: penitusque cavae concentibus aulae
Miscentur, lituisque sonant. urbs tota resultat
Plausibus: et posito vili subtegmine cives.
Festivoue gerunt habitus, cristasque biformes:
Caraque plebeio teritur praetexta tumultu. [note: Alberti Comitis ab Hoenloe difficilis aegrotatio. ]
Interea Albertus Roseus paene aruit Indus,
IndusHoenloi: quem fictis gesserat armis:
Parcarumque dies, et vis inimica propinquat.
Costae ardent: premit aegra sitis: latus aspera torquet
Febris: et insurgunt recidivi semina morbi:
Difficilesque aegros labefactat anhelitus artus,
Os livet: positaeque movent fastidia mensae:
Nec quisquam potis est visos cognoscere vultus.
Tum genitrix, lectis ut forte propinqua resedit:
Et curam nati, pro more fideliter, egit:
Ah quem te aspicio? quantum mutatus ab illo
Alberto, patriis qui nuper ovabat in armis?
Cur heu non possum communi occumbere letho?
Felix morte mea, neque in hunc servata dolorem.

page 245, image: s261

Quid lucem hanc invisa DEO, quid demoror annos
Infelix mater? sed fati praescia mater
Non frustra hos dederam monitus, haec seria iussa,
Cautius ut saevo velles te opponere Marti:
Haud ignara parens, quantum novus ardor in armis,
Et quid laudis amor tali certamine posset.
Haec genitrix: lacrimis, ita quaesta gemebat, obortis.
Ille oculos vix attollens: ne mater acerbum
Hinc capias luctum: neve huic succumbe dolori.
Non thalamus nocuit, non proelia ludicra Martis,
Non praeceps casus. vidisti incedere rectum
Postea: et illatas aulis accedere cenas.
Nec manus Ascanii dedit innoxia morbum:
Est vetus: et lapsu forsan renovatus ab isto.
Testis erit medica celebris Kielmannus in arte: [note: Ioannes Kielman, et Paul. Constantin. Phrygio: Medicinae Doctores, Archiatri Wirtembergici. ]
Testis erit Phrygio, cui felix dextera semper
Curandis hominum morbis. quin erige mentem.
Nec culpa immeritos. viridi sors ista iuventae
Debita erat nostrae. si pubescentibus annis
Emorimur: senii nihil experiemur acerbi.
Nec vos arguerim, duro certamine ferri
Qui concurristis. DEUS hoc dispensat ab alto
Aethere mi fatum. quidquid DEUS Aethere ab alto
Destinat, id numquam mortalibus officit aegris.
Iamque adeo tibi summe DEUS, pater optime, grates
Laetus ago: quod me fatalis sevocat hora:
Et tua me caeli stellis fulgentibus infert
Alma manus, miseri surreptum cladibus aevi,
Sis bonus, o, clemensque mihi, veniaeque paratus
Condona culpam. quod te per caelica posco
Flamina, per CHRISTI nobis placabile numen. [note: Comitis Alberti mors. ]
Sic ait, inque umeros cervix collapsa recumbit:
Et letho rapitur caput: actaque vita per auras
Concessit laeta ad superos, corpusque reliquit.

page 246, image: s262

At vero, vultum ut vidit morientis, et ora,
Ora modis genitrix nati pallentia miris:
Ingemit: et duplices tendens ad sidera palmas
Eiulat: et guttis humectans grandibus ora,
Terque quaterque manu pectus percussit honestum,
Solantur medici maestam famulaeque cadentem
Corripiunt interque manus ad fulcra reponunt.
Et iam fama volans, tanti praenuntia luctus
Ludvicum, festasque domos et moenia complet.
Omnes dant gemitum tunsis ad pectora palmis:
Regiaque immugit luctu, praeque omnibus unus
Ingemit Ascanius: luget Ludovicus uterque,
Alter Tecciaci dux, alter limitis Hassi:
Luget Henaebergus: BadanaeCarolus orae
Luget Marchiades: et tu generose Georgi
Cattorum princeps. omnis Baro luget: et omnes
Magnifici Comites, cum nobilitate dolentes
Atrato ingentem tollunt velamine luctum. [note: Sepultura Comitis Alberti. ]
Ducitur in templum generosi flebile funus
Alberti Comitis: Comitesque interque vetustos,
Virtembergiaci generis, tellure locatur.
Omnis turba Ducum, Comitesque altique dynastae,
Nobilitasque omnis, summum comitantur honorem
Funeris: intersuntque sacris: solacia luctus
Exigua ingentis: Comiti sed debita magno.
Et nunc servat honos sedem illius: ossaque nomen
Marmoreo in tumulo (si qua est ea gloria) signat. [note: Discessus Principum et reditio domum a nuptiis. ]
Postquam regales epulas, festumque iugale
Bis septem clausere dies: tempusque peractum
Quemlibet ad patrios rursum iubet ire penates.
Primus ab urbe redit BadanamCarolus oram,
Et dulci linquens uxorem in limine caram,
Dat nuptae monitus natae, vocesque reponit
Auribus: et tacito fert verba novissima voto.

page 247, image: s263

Digressus placidis affatur vocibus urbem:
Cara mihi tellus, magnae cui pignora curae,
Depositumque ingens animo commisimus aequo.
Sis felix, et perge diu florere, sacrumque
Religionis opus, pacemque tuere benignam.
Sic fatus miti lecticae infertur. at [reading uncertain:?] illum
Prosequitur socio passu Ludovicus euntem.
Inde Bipontina clarus de stirpe Georgus:
Et Catti fratres, et fama Henaeberga recedunt.
Vidisses maerente genas hic imbre madentes
Et tristes abitus. vidisses corpora saltu
Femineo emicuisse Ducum, Comitumque sororum:
Utque agiles ipsae versarent aere gyros
Cornipedum, et doctis inhiberent ora lupatis.
Ite bonis avibus, Princeps ait optimus, ite:
Et nostri memores veterem retinete favorem,
Illustres animae. Tum clari ductor Anhalti,
Lignitio comitante suo, nataque parique
Postremus cursum tenet: et sermone moratus
Ludvicum illustrem, sociamque in amore maritam:
Tandem ait: Unanimis duo candida corda valete
Mentibus, patriae illustres fundate nepotes:
Qui leges, qui iura colant: verbumque salutis
Sincero studio ventura in saecula mittant:
Et casta maneant in Religione parentum.
Tunc illam amplectens: et tu pulcherrima forma
Sueviadum digno tandem possessa marito,
Vincula casta fove: Eximii sic nulla decoris
Damna tibi veniant: viridi sic flore iuventae
Duret in aeternum, et numquam tua forma senescat.
Haec fatus conscendit equum: gressusque recurvat
Quadrupedemque citum ferrata calce fatigat.
Tum litui clangunt, et tympana verbere pulsa
Alterno insultant, hilarem dat bucina cantum.

page 248, image: s264

Illi intrant aulam: patrias hic tendit ad oras.
Et mea nunc tendunt ad laetum carbasa portum,
Immenso defessa mari. tibi CHRISTE suprema
Gratia: quod ventos voluisti avertere et imbres:
Ne mea tam longo pateretur in aequore triste
Naufragium, et pleno sed nunc petat ostia velo,
Eluctata freto ratis, eluctata procellis.


page 249, image: s265

LIBRI QUATTUOR DE SECUNDIS NUPTIIS ILLUSTRISSIMI PRINCIPIS AC DOMINI, D. [abbr.: Domini] Ludovici, Ducis Wirtembergici ac Teccensis etc. cum illustrissima Duce ac Domina, D. [abbr.: Domina] Ursula, Duce Bavariae, Comite Palatina Rheni, etc.mense Maio anni 1585. Stuccardiae celebratis. QUIBUS INSERTA EST, SEDECIM ADAvorum atque Adaviarum domus Wirtembergicae, historica series ex probatissimis assumpta auctoribus.
LIBER PRIMUS.

Qui primas olim geniali carmine taedas
Ornavi: patrias cum Dux Ludovicus in urbes [note: Edit. Anno Chr. 1585 ]
Dorotheam inveheret, Badana stirpe creatam:
Idem nunc thalamum versu memorare secundum
Aggredior: festosque iterum celebrare penates
Teccigenum: et casto meditari carmen amori.
CHRISTE fave coeptis, tibi namque iugalia curae
Vincula sunt, puraeque faces, flammaeque duorum:
Quas sacer aetherio succendit Spiritus igni.
Tu vero decus, et gentis tutela paternae,
Huc ades o iterum, princeps Ludovice, canenti,
Festa mihi, patriae nuper sub moenibus urbis
Octonas Maii laetas agitata per idus.
Nam tua me virtus, mea mens, tibi debita soli,
Huc adigunt: memori quoniam sub pectore fixum,
Immortale sedet meritum: quo me tibi servas
Devinctum: ut studii cursu gravioris omisso,
Nunc repetam lusus, annis melioribus aptos.
Nam mihi per varios casus, post longa laborum

page 250, image: s266

Fata, viro reduci, patriaque in sede recepto:
Casta Palatini celebrantem foedera lecti:
Laetitiae dare signa libet, dare signa triumphi.
Ite procul veteres curae, procul ite molestae
Mentibus aerumnae: procul hinc secedite nubes
Rugosae frontis, pallorque, et maesta senectus:
Quae praematuris turpatis tempora canis.
Nunc demum rate caerulea vectasse per Istrum
Me iuvat: et Boii radentem limitis oram,
Oppida tot passim, vallis munita, tot altas
Aspexisse arces: nunc demum augusta Viennae
Tecta intrasse iuvat, Stiriosque adiisse, solumque
Carniolae, et diris nimium certamina Turcis
Arva Croatorum: nunc demum Pannonis orbe
Digressum, penetrasse sinus, atque intima tutum
Regna Liburnorum, et frontes adiisse Timavi.
Tum cursum Adriacas vento tenuisse per undas:
Et

[Gloria]

page 168, image: s184

Hic alius Rhodamum poscit, Laufaeque liquorem:
Crateres alius laudat, poscitque Rosazos:
Vipachias alius phialas, BigamumveLyaeum.
Plus mador Eilfingus sapit huic, Heppachius illi:
Huic Beinstana placent: huic Fellbachaea rubella.
Ipse suos inter convivas tempora fallit,
Egregiis totum exhilarans sermonibus agmen
Sponsus, et instructae lauta inter fercula mensae
Ore dapes modicas, et sobria pocula sumit:
Exemploque monet, fieri quid fas sit, honest.
Proxima mensa illic, transversa parta locata,
Ceperat instratis flammante sedilibus ostro
Hinc Sophiam atque Annam,Teccaeo sanguine cretas,
Germanas Ludovice tuas: quas Ascanis inter
Anna sedet Maria, affini coniuncta sorori
Lignitiae: et tenerae Catto de patre puellae
Hedwigis, Marieque pii cognominis Annae:
Atque alii Comitum priscis natalibus ortae.
Accubat hinc Badae generosus stirpe Iacobus,
Dorotheae sponsae frater, Comitumque iuventus
Falcosteiniadum, cognato stemmate iuncta.
At simul huic mensae famulatis turba, dapesque
Vinaque multiplici generosa sapore, locarat:
Immittunt dapibus dextras, et pocula libant.
Vidisses aptos Nympharum hoc ordine mores:
Vidisses animos demissa fronte pudicos:
Vidisses primis vix pocula tacta labellis.
O madidi fratres, quam vos hinc sumere vllem
Exemplum vitae, cum sobrietatis amore:
Ut similes essent vestri inter pocula mores.
Sed neque defuerant oculorum pascua mensae
Huic Comitum: lacer Hebraeus crudeliter ora,
Ora manusque ambas, et multa caede cruentus
Infertur: medios illapsus nocte latrones,
Vulneribus Samarita merum suffundit: et aegrum

page 169, image: s185

Tollit humo: ac pondo miserans imponit asello:
Aeraque cauponi numerat: medicumque requirit.
At duo sacrifici libro, ancipitique securi
Praetereunt miserum. medio stat turris in orbe,
Puniceis ornata rosis, et floribus aptis. [note: Secunda mensa. ]
Iamque ubi prima quies epulis, lancesque remotae:
Protinus electi iuvenes, equitumque magistri
Ordine procedunt: dapibusque recentibus adstant.
Primus amygdaleo concoctum iure ferebat
Cygnumque artificique anatem sartagine frixam:
Et cervo artocreas completum: et amygdala tortae
Inferta, et trutas ferventi lance lacustres,
Prunis assatas, nigrasque paropside betas.
Agninas alter gestat Liparensibus assas
Ignibus. assatae succedunt ordine pernae,
Caricaque hic frixa, et capitato brassica caule:
India quosque parit, pavones rite sequuntur.
Amnicolas alius mustelas lancibus infert:
Cervorum lumbos alius: quibus additur una
Artocreas, forma aligeri praesigne ministri,
Qui metuenda DEI per terras nuntia portat.
His super adveniunt et mala cydonia, et Istri
Husones ducti fluvio, conchaeque bivalves:
Atque avis in speciem, vitulina carne repletum
Artocreas: carnesque bovum, et fervore lebetum
Suffocatae intrant anates, mullique bilibres. [note: Cibi aspectabiles secundae mensae. ]
Nec desunt alii, qui oculis sua pabula promant.
Infertur Daniel, medio visendus in antro:
Poplite qui flexo, et prece supplice numen adorat.
Proditor ante ipsum crudeli saucius ictu,
Saucius ora iacet, lacertaque bracchia, et ambo
Tempora: discerptusque pedes: aterque cruento
Pulvere: quem circum septem cinxere leones.
Aureus infertur vitulus, surrectus in auras:
Et pilae insistens altae. neptaeque [sic] virique

page 170, image: s186

Armati saltant circum, plauduntque choraeas.
Illic cornigerum videas irrumpere Mosen,
Irato horribilem vultu, sparsisque capillis,
Et fractas legum procul abiecisse tabellas.
Tum duo vitifera botrum regione reportant,
Missi exploratum Canaae telluris in oras:
Ingentemque ferunt humeris, paloque racemum.
Est saepto inclusus, platanoque patente virescens
Hortus ibi, et clivo viridi peramoenus adhaeret:
Pampineis umbris redimitae, hederisque columnae.
Hic bini iuvenes equitant, manibusque lacessunt,
Certamen cursu, saepta extra ilignea, pubem:
Sceptraque fulmineosque enses, et signa ferentem.
Tres autem pila sublati gryphes in una,
Wirtembergiacae ostentant insignia gentis.
Ipso in colle biceps, Iovis armiger, insidet ales.
At comitum mensae lucus fragrantibus halans
Floribus, et variis infertur frondibus hirtae
Castaneae, mistisque rosis, ramoque cydonis,
Et garyophillis, et odorifero muscato:
Retia quem cingunt apto venatica nexu.
Tres illo catuli cervum venantur in horto:
Tres alii cepere unum, captumque retentant.
Quem duo silvicolae nudato comminus ense,
Cuspideque aerata invadunt, ictuque cruentant.
Hinnuleos, leporesque duos, cervumque paventem
Unus persequitur, Hiberna e gente, Melampus.
Postquam escae patrum venere ante ora recentes:
Protinus artifici peragunt sua munia cultro,
Chironomi: inciduntque dapes: orbique reponunt:
At Pincernae opplent liquido manantia baccho
Cymbia: Wangaeosque cadus, cythosque Nicraeos,
Aut Stuccardaeo spumantes rore culullos.
Pars Beitelbaccha laudat de vite rubellum:
Pars Wettervini recreantem corda liquorem,

page 171, image: s187

Est, cui plus sapiat Guidobergi palmitis humor:
Oblectant alium Monachorum e collibus orta
Temeta: aurati pars Luppelbergia trullis
Libat: et EcvinoSteinheimia pocula miscet.
Exoritur plaususque ducum, risusque penatum:
Laetitiaeque hilarisque ioci sunt hospita vina
Inter, et appositae sollemmnia fercula mensae.
Tunc etiam cithara ingreditur rubicundus Iopas
Aurata: et facilem lascivo pollice cantum
Pertentat. tacta pulsus fide maeror, et omnis
Cura abit ingeminant laetantia pectora plausum.
Tibia mox etiam bifori convivia buxo,
Et chelys, et concors testudo, et bucina molli
Clara sono exhilarant atque octo carmina vocum,
Disparibus variata modis, concordia cantu,
Argumenta sonant animi felicia laeti.
Hic canitur quidquid Clemens contexuit ante:
Orlandus quidquid Boia meditatur in aula,
Musarum vertex, atque hac coryphaeus in arte.
Quattuor ex illo vidi grege, quattuor huius
Ante alios artis buxique chelysque peritos:
Qui quoties libuit, chelybus cecinere quaternis:
Et varios lusere modos concordibus orsis:
Inde eadem Phrygio modulati carmina buxo,
Apte conflabant: eadem mox bucina eburna
Concinuere, tubaeque sono et testudine mixta. [note: Tertia mensa. ]
Interea mensam famuli amovere secundam:
Importantque novas patinis gemmantibus escas.
Lucius in prima gestatur lance gelatus:
Carpioque infertus pastaetae, et Pannona pruna:
Tortaque praesigni referens candentia forma
Lilia: et Ambrosio puls elixata Lyaeo,
Fert alius croceo coctos in iure capones:
Aetnaeis alius vitulinas ignibus assas:
Elixos alius patina renitente lacustres:

page 172, image: s188

Hic assos lepores: lixas cobitidas ille.
Est etiam artocreas, gentis qui portat Iberae:
Et pruna Ungariae tortis incocta: catino
Gallinas alius corylorum porrigit assas.
His coctae accedunt, grato nidore, volucres:
Et rubri cancri, nigroque ex iure ferina,
Et puls e malis: et quae mortaria pinsunt,
Liba: nec artocreas defit perdice refertum. [note: Aspectabiles cibi, tertiam mensam comitati. ]
Addunt his alii spectacula grata ministri:
Quaeque oculos possunt, atque ora cibare tuentum.
Cernere erat tergo validi Simsona Leonis
Haerentem, rapidas manibus divellere fauces:
Et nulla clava, non ullo robore ferri,
Immanem molem solis lacerare lacertis.
Aurea caesaries olli, barba aurea mento:
Ceruleaeque ornant manicae, tunicaeque rubentes:
Quattuor exsurgunt nemorosa valle columnae
Floribus insignes, rubrique albique coloris:
Lilia quos variant candentia, et aurea mala.
Proximus ingreditur chlamydem succinctus, et auro
Conspicuus nitido, durisque Georgius armis:
Albenti sublimis equo: caput aurea cassis
Obtegit, et rubrae et candentis fulgida cristae
Cornua. dependent aurata monilia collo.
Ensem dextra gerit nudo mucrone coruscum:
Laeva domus Teccae praefixa cuspide signum:
At draco terribilem pandens immanis hiatum,
Ardentesque oculos suffectus sanguine et ira,
Attollit caudam, sinuatque volumine terga,
Ante ipsum: viridesque extendit longius alas.
Virgo autem rubro candentique astat amictu
Insignis, dextraque albentem sustinet agnum,
Et florem laeva: capiti diadema refulget
Regale: et lacrimis oculi complentur obortis.
Parte alia CHRISTUS, devicta morte triumphat,

page 173, image: s189

Inferni spoliis felix: tumuloque resurgit.
Cui ruber ex humeris nodo dependet amictus.
Dextera tres tollit digitos, minimosque patenti
Includit palmae: vexillum insigne sinistra
Ventilat. armati sera sub nocte sepulchrum
Asservant: vigilantque duo, duo lumina condunt.
Frondibus hic etiam consertus promitur hortus,
Et comitum infertur, lautae intra fercula, mensae.
Hic nemus arboreum: praeduro robore quercus,
Puniceusque viret rubus, et pyrus, altaque prunus,
Et Caryophylli flores, et amygdala circum.
Hic catuli venantur apros, de gente Britanna
Insignes animis. venator comminus unum
Ense ferit aprum: hastili cadit alter acuto.
Inde canes alii lepores sectantur, et apros,
Et cervos capreasque agitant de montibus altis:
Venantumque manus positarum lina plagarum
Circumstant, cursumque movent, et cornua perflant.
Quin etiam cavea infertur: quam candida cingunt
Lilia, cumque pyro, frondes ramique cydonis.
Intus viginti nidos habuere volucres.
Atque haec ut mensae super accessere secundae,
Apposita ante Duces: iterum sua munia cultro
Chironomi peragunt: et sectas orbibus escas
Imponunt. ibe forte aperit caveam unus: et ecce
Viginti erumpunt volucres, atque aera tranant.
Nec minus ambrosios fundit pincerna liquores:
Secnemium, Maeni natum de collibus, haustum:
Et ManheimaeumRhenanis vitibus ortum:
Durmsthenioque aurum replent, paterasque coronant.
pars Datothalaeum, pars Scharnicelina propinat
Pocula: Pinolis alii carchesia miscent
Granvillana cadis, Moschatellique sapores:
Gunthemios aliis pretiosa dat amphora succos:
Et quod TeutonioRingoium nomine dicunt.

page 174, image: s190

Nec vox Aonidum cessat resonare, lyraeque
Tibiaque, et suavi vocalis bucina cantu. [note: Mensae Comitum et Baronum. ]
Haud minus et Comites, veterique a stirpe Barones
Tecciacis ineunt laeti convivia tectis:
Fungunturque epulis: et dulci munere Bacchi
Diffundunt animos: et coniugalia festa
Unanimes celebrant, fremitusque et iubila tollunt.
Est turris, lateri quae angustae sedis adhaeret
Contignatque duas tectis regalibus aedes:
Parte rotunda sui, sublimique ardua cupro.
Huc mensae festaeque dapes coetusque ministrum
Stipantur: nitidisque cohors gratissima taedis.
Viginti apponunt mensis genialibus escas
Magnorum Comitum, de nobilitate ministri:
Et duo praecedunt Equites, denique sequuntur
Lancibus argento ductis, pulchroque paratu:
Cui varias addit species pincerna Lyaei:
Quae cuiusque viri poterant sapuisse palat. [note: Mensae nobilium et legatorum. ]
At qui nobilium descendunt sanguine avorum,
Hesternas repetunt sedes, epulisque fruuntur,
Et centum prandent positis ex ordine mensis.
Legati huc omnes, huc consiliarius omnis,
Cultores Musarum omnes, omnesque patroni
Convenere, sacris iussi discumbere mensis.
Vix cepere fores: angustaque deficit aedes.
Nam neque convivis tantum regale vocatis,
Praebebat epulum tecto sub divite princeps:
Spectantes etiam potuque ciboque levabat.
Tertia paene fuit nostri pars arce Lycaei
Tecciaca, et mediae excepti penetralibus aulae.
Namque omnes Comites, omnes abiere Barones
Gymnasio, sacrae spectatum foedera taedae. [note: Fridericus, Comes in Hoenlohe. ]
Indolis egregiae Comes huc Hoeloius ivit,
Inclita Gymnasii Fridericus portio nostri:
Moribus et genio Laris exornator aviti.

page 175, image: s191

Huc iit OetingoLudovicus patre creatus
Cum fratre Alberto: Comes ingeniosus uterque. [note: Ludovicus et Albertus, Comites in Oetingen. ]
Qui studii et placidae cultores ambo Minervae:
Olim iura fori sacra, et civilia docti,
Constituent pacem: et cives patriamque fovebunt. [note: Wolffgang. Comes in Castell. ]
Huc CastellanoWolfgangus nobilis ortu:
Praelustris Comes: multaque insignis ab arte,
Spectator venit. venit spectator amoeno
Polhemius vultu, veteri de gente Baronum
Polhemia satus, et studiis addictus honestis:
Egregiaque animum docilem formatus ab arte. [note: Georgius Rupertus, Baro in Polheim. ]
Huc Iorgeri ambo generosa stirpe celebres
Venerunt: quos gentis honor, quos plurima virtus,
Et doctrina sagax, et cultae gratia linguae
Ornat, et Haemoniis manus haud incommoda nervis. [note: Ioannes. et Ioan. Christoph. Iorgeri, L. [abbr.: Liberi] Barones. ]
Ter quina bis dantur genialis fercla popinae:
Quae Stuccardiaci portabant ordine cives:
Et quadruplex vini species, generosa Lyaei
Pocula: quae largo fundebant munere servi:
Nam geminus dapifer mensae, et pincerna cuique,
Hospitis ad nutum potuque ciboque parati.
Laetitia hic omnes, dapibusque fruuntur opimis:
Et Bacchi implentur veteris, piguisque ferinae:
Grataque regifico tolluntur murmura luxu. [note: Mensae servorum et plebis. ]
Nec non et servi per limina laeta frequentes,
Convenere foro: praetoriaque alta tenebant.
Fercula sex illis mensa ponuntur acerna:
Et duplex vini species, et mitia Nicri
Pocula: Rhenano non inferiora Lyaeo.
Denique nulla domus tota fuit urbe dapumque
Laetitiaeque expers festae, gratique liquoris.
Necdum finis erat regalibus additus escis:
Finierantve Duces sollemnis gaudia mensae:
Cum famuli vasa important dape plena recenti:
Et quartam variis mensam bellaribus ornant.

page 176, image: s192

Huc lactis Batavi, et Parmansis massa coacti
Infertur: patriaque expressus caseus ora:
Pemmataque obducto candentia sacchare: et albo
Sacchare bis cocti panes, et amygdala frixa.
Martius huc fertur panis, et sacchare dulci
Itria [sic] confecta: et fusco de saccharae fuscae
Accedunt, albaeque ex albo sacchare pupae:
Bis coctique alii panes, et amygdala libis
Ac popanis infarta suis, dulcesque placentae:
Et paterae innumerae, confecto sacchare plenae:
Effigiesque auro pictae, succique liquentes:
Pomaque quae credas surrepta sororibus Afris:
Qualiaque Alcinoi felix autumnus habebat. [note: Cibi aspectabiles quartae mensae. ]
Addunt luminibus reliqui sua pascua servi:
Quis aspectantum saturi creentur ocelli.
Curtius huc fertur, niveo praecultus amictu:
Et chlamydem aurato subnexus corpora limbo:
Et phalerato insignis equo: tegit ocrea suras
Nigra genu tenus: effulgent calcaria in auro.
Dextra gerit caestum: pictas moderatur habenas
Laevaque. et aeripede admisso telluris hiatum
Insilit: ac tristes explet moriendo lacunas.
Parte alia victor Iezraelitica tendit
Lora Iehu: domitatque rotas auriga volucres,
Sceptra manu gestans: cui fortia pectora circum
Aureus it torques: et caerula pilea velant.
Temonem nivea terni subiere iugales
Cervice: et flavis frenati hunc ante lupatis,
Pone sedet curru miles armatus eodem
Siphones gestans plumboque et pulvere fetos.
Iuxta adstant bini, et currum comitantur herilem,
Tartarico informes habitu. Regina fenestris
In praeceps Isabella ruit: manibusque ministri
Volvitur in caput, excelsa de turre: canesque
Faucibus exspectant avidis, et guttura pandunt.

page 177, image: s193

Fons etiam fertur dulci repletus Iaccho:
Sirenes cui binae innant, Cycnique canori.
Supra ipsum viridi saepto circumdatus hortus
Silvestres homines alit, albicomosque leones.
Mars ceraso residet, Majaque Atlantide cretus:
Quem iuxta glomerantur aves: simulacraque circum
Effulgent fidei, et terras quae dirigit, artis.
His super et saepto munitum fertur ovile:
Undenaeque gregantur oves: muscoque virenti
Upilio venit: et iuxta canis excubat albus.
Tres alii immanem discerpunt undique corvum,
Colle super viridi: geminos duo pone leones
Perdomitant, equitantque viri, frenoque coercent.
Iamque ubi sunt mensis haec addita fercula quartis:
Reinfalium infundunt pincernae, et Rhetica vina,
Et Malvae sacros latices, et Pannonos orae,
Arbosiaeque merum, Claretaque pocula libant.
Postquam exstincta sitis, et amor compressus edendi:
Dant manibus lymphas famuli: et mantilia ponunt.
Consurgunt omnes. superis dat vota sacerdos:
Et pro divino persolvit munere grates. [note: Gratiarum actio post prandium. ]
Laudamus superum regem, caelique potentem,
Terrarumque DEUM: facilem, dextraque benigna
Felicem dominum: cuius clementia mitis
Nescit habere modum, sine cuncto fine superstes.
Ille etiam brutae pecudum dat pabula genti:
Exauditque preces corvi: victumque roganti
Sufficit: et pullos tectorum in culmine nutrit.
Non illum alipedum delectat robur equorum:
Non validi vis magni viri, non fortia crura
Militis, et solidis quae constat tibia nervis.
Illum vera iuvat pietas, mentisque recessus
Simplicis: et solo fiducia nixa favore
Numinis, ac flatu spes confirmata sacrato.
Sit decus huic soli, laus soli, gloria soli,

page 178, image: s194

Gloria non ullis intermoritura diebus.
Dixit: et inflexis genibus, pro more, recessit.
Iamque fere prono sol lapsus in aethere curru,
Ibat in Oceanum: festas agitare choraeas,
Instituunt Domini, tecto interiore per aulam.
Consonuere tubae: et casta cum coniuge Princeps
DorotheaLudovicus ovat: thyasosque Hymenaeo
Inducit: reliqui quem deinde sequuntur: et apto
Ordine quisque sua saltat cum principe princeps.
Pulchrius haud ullum venit spectaculum in ora:
Nec vidi hac serie quicquam formosius usquam:
Brandemburgiaco quam cum ducente Georgo,
Iret Hennaebergus consanguinitate propinquus,
Unanimesque agerent ambo, sociasque choraeas:
Praevia flectentes divae vestigia nuptae.
Non secus ac supero caeli si cardine lapsi
Iuppiter et Phoebus, flavis in vertice nodis:
Ille suis Pisis comites, hic per iuga cynthi
Circumagat: laetosque choros et gaudia nectant. [note: Mendicorum cibatio. ]
Interea turbae passim expediuntur egenae,
Omnes reliquiae mensarum, et divitis aulae:
Semesae carnes, piscesque, et copia panis
Triticei, et sapidi largissima pocula vini.
Mille viri festae mendici in limine sedis,
Ante urbem proprii subter munimine tecti
Consedere: manusque DEO, Sponsoque rogantes
Tendebant: laetumque toro Paeana canebant.
Illos porticibus Dux accipiebat in amplis:
Pascebat viros. Vidisses pauperis alta
Cornua, et antiquae iucunda oblivia curae
Maestitiam pellente mero. Vidi ipse frementes
Laetitia plausuque viros per limina: vidi
Claudorum immemores crurum, tractare choraeas.


page 179, image: s195

LIBER QUINTUS.

Finis erat festae lucis, cenaque peracta,
Nox subit: et fessos hominum sopor alligat artus:
Cum pecudes volucresque silent et longa quiescunt
Murmura silvarum: vitreoque humentia rore
Astra micant, tacitoque cadunt labentia motu.
Ut primum lux alma data est, pulsisque tenebris
Clara laboriferos caelo Tithonia currus
Extulit: et dictae subeunt momenta diei:
Protinus in mediam Teccaei principis aulam
Conveniunt: quibus aut animus decernere ferro,
Molirive hostem, aut venienti obsistere turmae. [note: Proclamatio certaminis equestris extra carceres. ]
Ipse inter medios praeconis voce diserti
Princeps effatur Cum primum crastina caelo
Puniceis invecta rotis Aurora rubebit:
Libera carceribus ponam certamina equorum.
Quisquis in hanc igitur mecum descendere arenam
Audebit, legum non immemor ante datarum,
Loricamque humeris habilem circumdet, et altae
Imponat cristam galeae: sed ephippia vitet
Circumclusa: nefas certando talibus uti.
Nec, nisi ter telo oppositum decurrat in hostem:
Nec plures gladio, quam quinos inferat ictus:
Excussumque manu cataphractus sublevet ensem
Mole sua: et propria ascendat virtute caballum.
Qui primam cursu melior perfregerit hastam:
Prima feret secum victricis praemia palmae:
Altera, qui plures: sed tertia victor habebit
Munera: qui melior quinos impegerit ictus.
At grege conferto, qui praestantissimus ausis
Fulserit: huic quartae tribuentur praemia lauri.
Pulchrior armorum ornatus sua gloria quinto:
At rerum novitas fuerit sua gloria sexto:
Qui vero aeripedum moderamina doctos equorum,

page 180, image: s196

Ante alios poterit curvo se vertere gyro:
Septimus huic tribuetur honos: octava merebit
Praemia, qui reliquos cursores vicerit omnes
Cornipedis cervice boni: at qui levibus armis
Loricaque ierit melior, feret ultima dona.
Virgineo primum delectae ex agmine Nymphae,
Et quintum nivea victorem fronde ligabunt.
Macti animis omnes: ubi primum crastina caelo
Lux aderit, galeis se quisque recentibus armet
Et meritum pulchrae exspectet virtutis honorem:
Dixerat, et tubicen signum dedit aere canoro. [note: Delectae iudices e choro virgineo, ad certamen equestre extra carceres. Anna Maria, principis Anhaltini filia. Catharina Sophia ducissa in Ligniz. Catharina, ab Engelshoven. Adventus Geor. Ioannis, Ducis Bipontini et Palatini Comitis ad Rhenum. ]
Nec mora, praelustres muliebri ex agmine lectae
Tres adsunt Nymphae: quarum socialia nondum
Sub iuga cervices Hymenaeius egerat ardor.
Virginei decus Anna chori, generata parente
Ascanio: Sophieque, domo Lignizide nata,
Atque EngelshovioCatharina insignis ab ortu.
Forte novus tecto interea successerat hospes
Stirpe Palatina clarus sacroque Georgus
Ore: Bipontini suboles generosa Ruperti,
Alsatia veniens: qua Luzelstheinia rupes
Urbis sublimen attollit cum moenibus arcem.
Hic aulam ingressus, magna comitante caterva,
Voce salutantum excipitur matrumque Ducumque:
Agnataque domo, mensisque locatur acernis,
Convivas inter reliquos: ubi mitibus escis
Omnes sub mediae recreantur tempora lucis.
Ingeminant Suevi plausum, Cattique sequuntur:
Et laeti applaudunt Badani, et Saxones alta
Voce fremunt: animi nubes odiosa severi
Exulat: et purae patet indulgentia frontis.
Postquam deinde fames epulis, vinoque remota est:
Confestim mediae post tempora lapsa diei,
Bellatrix glomerare cohors: avidumque videndi
Vulgus, et armorum quibus est incognitus horror,

page 181, image: s197

In circum subeunt, et aperti gramina campi
Ordine circumstant. pueri matresque nurusque
Invalidique senes muros ac tecta domorum
Obsedere: alii ramis sublimibus haerent. [note: Circi descriptio. ]
Circus erat lati mediis in vallibus horti:
Horti, qui festis haerebat proximus aulis:
Planitie insignis, fulva conspersus arena:
Et scrupis tectus: cuius quater area centum
Longa pedes, centumque et septuaginta vicissim
Lata domusque Notum versus constructa tepentem,
Longa pedes totidem: spectari unde omnia possent.
Nec minus adverso Boreae praetoria ab axe
Bina solo stabant: vetus unum et marmore fultum:
Unde Ducum, Comitumque pares, nataeque nurusque
Singula lustrarent ficti certamina belli.
Arboreum, trabibusque unum surgebat acernis
Ad scaenam et ludos erectum nuper equestres.
Ipse locus caveae tabulis atque assere circum
Saeptus: et arctatis hederarum nexibus apte
Munitus, fulvo quos lamina ducta metallo
Stringebat, manibusque suis paloque ligabat.
At geminae portae celsum super aera ductae:
Triginta quinosque pedes utrimque levatae,
Et sedecim latae, ducibusque virisque patebant.
Desuper effigies insignia quattuor hastas
Gestabant, numeroque pares, pictoque colore.
Pegasus has inter, supremo in culmine portae
Enisiferum volucri vectabat Persea tergo:
Iam iam sublatis liquido super aere plantis,
Cursurus celeri praeceps per inane volatu. [note: Carcer. ]
At campi in medio, crispanti ex abiete pactus
Carcer erat, limes cursoribus: unde reverti
Scirent, et longos ubi circumflectere cursus. [note: Magistri Campi. ]
Tum duo per circum coniunctis passibus errant:
Cura quibus, campo circumductare celetes:

page 182, image: s198

Inque sua statione viros, atque arma locare. [note: Bernhardus a Libenstein senior: Wolffgangus a Dinstett. ]
Horum alter Bernhardus erat: cui clara nitebat
Stirpe Libosthenia domus, et sua fortis
Dextera tranquillae medio de limite vitae,
In senium vergens: umeros innixus amictu
Gramineo fortes, Alter Dinstettius, armis
Hungaricis, et equo per campum Saxone fertur:
Cui pellis latos umeros, erepta frementi
Ursae operit pariter caput ingens oris hiatus,
Et malae texere ursae cum dentibus albis.
Iamque tubae lituique sonant, et rauca resultant
Tympana: multiforoque canit cava tibia buxo. [note: Ingressus Ducis Ludovici, ad certamen equestre intra carceres. ]
Procedit legio sponsi, Tecceaque plenis
Agmina se fundunt portis: hinc Suevicus omnis,
Saxonicusque ruit variis exercitus armis. [note: Tubicini Wirtembergici. ]
Primi ibi promicuere novem litui, agmine iuncto,
Tympanaque aerisonos horrendum edentia bombos:
Quae viridi pulchrum ornabat circumflua tela,
Et variis florum vexilla coloribus aucta.
Hic fulgent immixta rosis sua lilia pictis:
Quae candore albam possent superare pruinam,
Hic caryophyllis stant iuxta ligustra: suasque
Hic inter violas praemollis amaracus errat.
Ipsos sessores viridis velabat amictus:
Et viridis petaso fluitabat crista virenti,
Par frontem pingebat equi, par segmina caudae
Cristarum ornatus, viridi splendore superbus. [note: Patroni et praevii armigeri. ]
Inde Duces ludi veniunt, volucrumque patroni
Cursorum: simili redimiti corpora veste,
Cristarumque pari cultu, phalerisque lupisque
Aeripedum, et caudis et picta fronte virentes.
Quos inter bombycis opus, ceu gramine tinctum,
Et culti variis ornatum floribus horti:
Inscriptumque notis, Ludovici nomine primis,
Vexillum celsa Lymburgus praetulit hasta.

page 183, image: s199

Hunc pone insequitur princeps clipeatus, et auro
Squameus, et lorica habili, galeaque decorus:
Qui se Liligerum cognomine finxerat Album.
It tergo demissa virens a vertice crista
Duplex: insigni pene aequiparanda Smaragdo,
Textilibus formata modis: latus ense corusco
Armatum: qualis celso aethere fulget Orion.
At sonipes habitu regali, et crine superbus
Auricomo, et formae sibi conscius erigit armos
Altius: attollitque iubas, gressusque recurvat.
Fronte micant cristae, vario cum flore virentes,
Perque armos gemino hinc illinc discrimine pendent:
Et viridi phalerae renitent, et frena colore:
Luxuriantque suo gemmata monilia collo:
Caudaque textilium vernis variata rosarum
Floribus, attollit pro sectis crinibus artem.
Hinc intexta rosis candentia lilia rubris,
Et molles violae, Tyrio velamine pictae
Exornant tergum, pretiosaque purpura pendet,
His inscripta notis: DIADEMA ES TU MIHI VITAE.
Suspiciunt omnes: operique intenta iuventus
Miratur plus posse manus, quam matris acutum
Naturae ingenium. Celeres Ducis agmina cingunt
Sex hinc atque illinc: similis quos ornat amictus
Et similes cristae. Reliquis eadem omnia: vultus,
Arma, et equi, galeaeque leves, cristaeque comantes,
Et phalerae insignes: et par concordia voti. [note: Comitum Ducis Ludovici habitus]
Te quoque festivo viderunt aequore cives
Spicula dirigere, et fortes torquere lacertos:
Qui tibi de roseo formaras clara rubore
Nomina, Anhaltinae ductor fortissime gentis,
Ascania generose domo: qua pinguia culta
Exercentque viri, Muldaeque solum irrigat amnis. [note: Ingressus Ioachi. Ernesti Principis Anhaltini, et Comitis Ascaniae, in circum. ]
Insultat sonipes, campoque potitus aperto,
Emicat: arrectisque fremit cervicibus, alte

page 184, image: s200

Luxurians: luduntque iubae per colla, per armos. [note: Ingressus Alberti Comitis in Hoenloe, etc. ]
Quin et Hoenloidum, Comes, inclita fama parentum,
Alipede invectus, circo sese arduus infert,
Qui Rosiger nomen de rubro fecerat Indo.
Ipse habitu armorum niveus, niveique caballi,
Et cristae albentes, et concolor infula cristis. [note: Adventurientum ingressus et primus, Friderici, Comitis Wirtembergici et Mompeligardiaci. ]
Vix omnes steterant circo bipatente celetes,
Tres numero, sociis mansuri viribus hostem:
Cum superadventat, Peligardis clarus ab oris
Illustris principes Fridericus. it agmine primo
Aere cavo tubicen trinus: flaventiaque apte
Vela tubas ornant, puro de sindone facta: [note: Tubicines Mompeligardici. ]
Quis Montbelgardae depicta insignia gentis.
Hinc raucos dant aera sonos: et tympana, velo
Circumtecta pari, teretes dant tinnula bombos:
Omnibus in nigro capitum velamine, nigrae,
Et croceae fulgent mixto discrimine cristae.
Pectora sindon obit flaventi murice tinctus.
Et croceo intextae lucent subtegmine braccae.
It chlamys haec circum nigranti vellere pulchra,
Inque suo manicas constringit fibula tergo.
At capita et caudas flavens velabat equinas
Cristarum ornatus, nigro cum flore iubarum.
Quin etiam flavis sonipes it terga tapetis
Instratus, nigro quae circum purpura fuco,
Maeandri in morem varium Melibaea cucurrit.
Tum Mompelgardae praefixa insignia gentis
Frontibus: ostentant geminos cum virgine pisces. [note: Patroni et armigeri. ]
Ordine succedunt terni sublimibus hastis
Armati: simili flaventes corpora veste:
Et patroni ipsi, patronomorumque caballi.
Signifer hos inter Reuschacho nomine clarus,
Fridrici fidus custos, aulaeque Magister,
Consequitur medius, binoque satellite cinctus:
Quos idem cum patronis ornarat amictus.

page 185, image: s201

Ipse Comes Fridericus, et aere indutus, et armis
Squameus haerebat: surasque incluserat ocreis
Auro intertextis: nigro flaventia fuco,
Suppara thoracem cingebant: nigraque tergum
Exornabat equi, Maeandris purpura flavis:
Et frontem et caudam cristarum ornabat amictus.
Tum lateri valido Peligardum accinxerat ensem:
Exsultatque animis: et spe iam deicit hostem. [note: Commilitium, Friderici Comitis, etc. ]
It concors pugnae, et paribus comitatur in armis
Stirpe Leosthenia insignis, dextraque virili,
Albertus: patriis vir non instrenuus armis,
Et Thummus, Danusque una, nec segnior illis
Anvillusque, et BojemoIanvizius ortu,
Halvillusque ingens, armorum in proelia tendunt. [note: Ingressus Brandemburgensium celetum. ]
Advenit huc, ficto qui sese nomine Suanum
Dixerat, Heidecius: Grano comitatus amico,
Et telis Adriane tuis, ac robore cinctus.
Quos Brandemburgus certamen ad acre Georgus
Miserat: et clipei simul ipse insigne decorum
Induerat: laterique auratum accinxerat ensem. [note: Ingressus Anhaltinorum equitum. ]
Nec decus Ascaniae memorabile defuit orae
Mititius: quem fida cohors comitatur, Iustus
Heisius, et Binao satus, et Belziccius ingens:
Exigui numero: sed bello vivida virtus.
Namque omnes amor unus habet decernere ferro.
Tres cecinere tubae: quas vela rubentia, flavo
Intermixta croco, varioque emblemate picta
Ornabant. it crista rubens et flava supino
Vertice: nec picti alipedum sua terga tapetes,
Destituunt croceo insignes, rubroque colore.
Da veniam Ascaniae pubes fortissima terrae:
Quod mea nec galeam melius cristasque, nec arma
Calliope memorat. quis enim tot mira colorum
Lumina, tot rerum facies discerneret unus?
Non Lynceus, non ipse Argus, cognoscere visu

page 186, image: s202

Omnia qui potuisset, erat. quantumlibet Argus
Centum luminibus cinctum caput unus haberet:
Et Lynceus oculis penetraret viscera terrae.
Sed neque quam pictis miles effulgeat armis:
Nec quali veniat cristarum ornatus amictu,
Intererit multum: si forti robore dextrae
Bellica tractarit superatis hostibus arma,
Hoc virtutis opus, maturaque gloria palmae. [note: Ingressus Badensium equitum. ]
Ecce autem obscuro simulatus nomine Babo
Cum Brisca venit: et clarus de gente vetusta
BadigenumFrisus: celebris cui gloria patrum,
Et generis cui certat honos, animosaque virtus.
Postquam omnes circi campum subiere patentis:
Principio loca forte legunt: signoque tubarum
Voce repente dato, spatia in sua quisque recedit. [note: Certamen equestre inter carceres. ]
Prima pares ineunt longis certamina contis,
Fridericus Comes, et galea Ludovicus operta
Ille quidem iuvenis: sed enim maturius aevo
Robur inest, longosque probat tener impetus annos.
Considunt in equis, intentaque bracchia telis
Interni exspectant signum: fiducia pallens
Et pavor insinuat cordi, laudumque cupido. [note: Dux Ludovicus Eques de Albollio adversus Comitem Fridericum. ]
Postquam utrimque videt pugnae constare paratos:
Dat clarum tubicen signum: cum finibus ambo
(Haud mora) prosiluere suis: tenduntque lacertis
Spicula: et infindunt celeres calcaribus armos
Praepetis: ac proni ferienda in pectora pendent.
Tunc campi tremuere sono, terraque soluta,
Quantus Threiecio, iactatur pulvere campus.
Consonat omne nemus plausu fremituque virorum,
Et studiis hominu: ferit aurea sidera clamor.
Iamque fere medio coniuncti carcere, durum
Alter in alteriuis confregit casside robur.
Inde iterum cursu conversi, alioque recursu
Vibrabant hastas adversis frontibus ambo.

page 187, image: s203

Non secus, ac quondam Ledaeo gurgite Castor
PolluciOebaliis frater collusit habenis:
Inque vicem cedunt ambo, vincuntque nec umquam
Ambitiosa pios dissolvit gloria fratres.
Ter cursus egere citos illisaque telis
Tela sonant: humeris dissultat pinus aenis:
Et lituis aures circum pulsantur acutis. [note: Princeps Anhaltinus, Eques de Rosa rutea adversus Albertum Comitem in Leosthein. ]
Saxonicos sublimis agit, pars altera pugnae,
Ernestus Ioachimus equos: subit obvius illi
Albertus trabe fraxinea, Leusthenius heros.
Et iam Thyrrenus mugire per aethera clangor
Incipit atque iterum caelo fragor intonat ingens.
Cum subito exsiluere loco, rapidisque feruntur
Passibus in numerum, manibusque trementia vibrant
Spicula: et aeripedum sulcant calcaribus armos.
Non ita praecipiti decurrunt flumina lapsu,
Nec tanto Boreas gelida bacchatur ab Arcto
Impete: non celeres sic exsiluere sagittae,
Parthica quas valido torserunt bracchia nervo.
Ter concursum armis: hostem semel icerat orno
Ductor Anhaltinus, semel hastam fregit acutam,
Pectore in opposito. medium Leusthenius heros
Perrupit lignum, pugnoque impegit in ipso. [note: Comes Hohenloius, eques de Rosa Indica, adversus Wolff. ab Anweil. ]
Tunc etiam adversis campo decernere iussi
Inter se studiis Hoeloicus atque Anwillus:
Et partes tutari ambas, et bella movere
Ludicra: iamque aequis constabant finibus ambo:
Cum tuba dat signum, percussaque tympana saltant.
Olli prosiliunt, volucri velocius Euro,
Intentaque hastas hastis, pugnamque lacessunt.
Ter trabe concursum iligna: ter fregit acutum
Robur Hoenloius: dextrae levis abfuit error. [note: Dux Wirtembergicus, Ludovicus adversus Conrad. Thum a Neuburg. ]
Ecce iterum subit in notam Ludovicus arenam
Liliger, et forti gaudet concurrere Thummo:
Qui Neoburgaeo sese iactabat ab ortu,

page 188, image: s204

Iamque decus galeae, iam spicula longa gerebat
Ductor: et ad lituos hilarem sonitusque tubarum
Impellebat equum. subitus cum carcere Thummus
Emicat opposito, et dura prior occupat hasta.
Ut duo praestantes virtute et robore, tauri,
Vere novo egressi stabulis, per florea rura
Cornibus invadunt altis, seseque lacesunt.
It longe fragor, et sparse tolluntur arenae.
Sic illi toto certabant corpore nixi,
Et pede pulveream tollebant praepete nubem.
Bis rupit pinum ductor Ludovicus: at unam
Perfregit Thummus: notaque excessit arena. [note: Princeps Anhaltinus adversus Ioan. Georgium ab Hallweil. ]
At Rosiger pugna rursum congressus equestri
Halvillum invadit: geminisque in cursibus hastas
Confregit geminas: semel icit acumine summo.
Nam DEUS intentae dextrae non defuit usquam,
Currentique addit calcar, viresque ministrat:
Nec quisquam melior toto certamine visus:
reflectere equum, et curvo contendere gyro:
Seu raptum duris telum torquere lacertis. [note: Comes Hoenloius adversus Hermannum a Ianviz. ]
Iam conferre manum, et concurrere comminus audent
Ductor Hoenloius, natusque e gente Boema
HermannusIanviciades: praestantibus ausis,
Ambo alacres, animo sed enim prior ille potenti.
Insonuere tubae: cum freno HoeloiusIndo
Emicat, et dura clipeum super intonat orno:
Hermannoque, rudem nodis et cortice crudo,
Intorquet summis adnixus viribus hastam.
Dissiluit media, aethereas impulsa sub auras. [note: Dux Wirtembergicus adversus Ioan. Henric. a Dann. ]
Mox alios ineunt cursus, aliosque recursus.
Nec mora, nec requies. subitis cum Liliger armis
Emicat: et campo rursus sese arduus infert:
Casside velatus: qualis Phithiotide quondam
Phyrrus erat galea, nitidusque horrore corusco.
Ecquis erit mecum, o Iuvenes, qui comminus hasta

page 189, image: s205

Certet: et aeripedem sacro de carcere mittat?
En, ait: atque manum pinu ferventior implet.
Obvius huic telis venit in certamina Dannus:
Dannus equo volucri, et rapidis confisus habenis.
Bis cassae periere viae: Sed tertia Dannum
Reddidit insignem, diffracta fortiter hasta. [note: Reliquorum congressus intra carceres. ]
Post alii subeunt equites, pugnamque lacessunt.
AscaniusCycnum, te GraneHoeloica virtus,
LiligerAdriaden superat. tum facta potestas
Miscendi Ascaniis adverso proelia campo.
Primus ibi in pugnam vibrato robore venit
Miltitius, domino forti congressus: et hastam
Illius opposito valida vi, pectore rupit,
Pectore Anhaltino. subit huic Bimeia virtus:
Summaque Hoenloi perstringit bracchia telo.
Liligero occurrit ferventi robore Iustus
Heisius: et geminas diffringit comminus hastas.
Unam Belzicci rutila sub casside rumpit
Ascanius Rosiger: virtus HoeloaBaboni
Restitit: ac Briscam ductor superavit Anhalti:
Frisius ancipiti congressus Marte, ruentem
Liligerum ter pronus init: ter perculit hasta:
Sed numquam valuit durum disrumpere lignum. [note: Universale certamen. ]
Postquam omnes paribus certarunt comminus armis:
Et statio iam cuique datur sua: protinus acti
In geminas acies: partitoque agmine fulgent.
Haud mora: confertim lituis clangentibus omnes
Carcere promicuere sacro: rapidisque feruntur
Passibus: et strepero domitant super aequore cursus
Aeripedum: tenduntque manus, et lenta lacertis
Spicula contorquent: cursuque ictuque lacessunt. [note: Virtus Nicolai a Miltiz, in illo certamine. ]
Qualis Olympiaco redimitus tempora ramo
Alcides ibat: talis certamen in illud
Miltitius venit. denas namque ille novemque
Diffregit pinus. It caelo clamor, et aera

page 190, image: s206

Verberibus percussa sonant: ceu culmine nimbus
Grandine cum crepitat: dat stridula cornus acutum
Fracta sonum: duroque crepat sub verbere cassis.
Tunc etiam Rosiger fregit duo robora: et unum
Heisius, intortum vibrans sub casside lignum. [note: Ludus Troiae. ]
At Dux Ludwicus, nondum certamine misso,
Agmen agens secum, cursus moderatur equorum.
Tres equitum numero turmas, ternosque vagari
Praecipit, et campos longe iubet esse patentes.
Olli discurrere pares: atque agmina terni
Diductis solvere choris: primosque secuti,
Convertere vias: alternosque orbibus orbes
Impediunt: cursusque novant, variantque recursus.
Non secus ac liquidis errans Maeander in undis
Ludit: et incerto lapsu refluitque fluitque.
Obvius ipse sibi variarum ambage viarum.
Aut veluti Creta quondam Labyrinthus in alta,
Mille viis habuit dolum, et irremeabile limen:
Multiplicemque domus caecae, ancipitemque laborem.
Haud aliter Germani equites vestigia flexu
Impediunt: variantque vias, et limina cursu.
Devexo interea propior fit vesper Olympo:
Cum celeres digressi equites, tectoque patenti
Succedunt: quos densa manus comitatur euntes.
Iam famuli instituunt cenam: mensisque reponunt
Fercula: Dux omnes nota intra limina secum
Accipit: auratoque Duces locat ipse sedili:
Praecipuumque toro, et conchyli murice Anhaltum
Excipit Ascanium: solioque imponit eburno.
Ordine tum reliqui accumbunt: dapibusque fruuntur:
Et fessas reparant Bacchaeo nectare vires.
Postquam dempta fames: et iam caelestibus actae
Pro dapibus grates: repetunt ex more choraeas.
Illic ductores exercent ordine primas,
More patrum solito: Comites quos rite sequuntur.

page 191, image: s207

Tunc subito in medium, lituo clangente tubisque,
Iudicibus cinctus venit Hennaebergicus heros: [note: Praemiorum distributio. ]
Et primum ante omnes victorem appellat Anhalti
Sanguinis Ernestum: Roseo cognomine clarum.
Nec Comes Albertus praelato invidit honori:
Qui Roseum antiquo nomen formarunt ab Indo.
Principis auricoma circumdat tempora lauro,
Aemilie princeps: forma pulcherrima virgo:
Sive animum spectes, seu dotes corporis aequas
At Comitis Gleichaea Comes caput ornat honestum,
Nec formae, nec stirpis egens, pia Magdalis: alto
Stat capiti crinale aurum, colloque monile:
Argentoque illusa sinus effulget amoenos.
Tertius insequitur donis ac munere palmae
Miltitius: viridi decoratus fronde capillos:
Quam Catharina dabat vultu speciosa modesto
Nympha, Engelshovio de stemmate nata, piisque
Multorum votis iam saepe optata procorum.
Extremus, nitidis reliquos qui vicerat armis,
Dux Ludovicus ovat: notum cui candida nomen
Lilia donarant. patris illum fronde recenti,
Filia Marchiadae decorat BadanaIacobe,
Auro ornata caput, morum dulcedine mentem. [note: Chorea. ]
Quisque sua victor choream cum virgine ludit:
Nec litui cessant usquam resonare, tubaeque,
Cymbalaque alterno percussa frequentius ictu
Ingeminant: donec victores ordine cuncti
Luserunt: reliquae tum copia [correction of the transcriber; in the print copio] facta catervae,
Miscendique iocos exercendique choreas.
Iam chelys, et citharae plectro pulsantur eburno:
Tibiaque argutas emittit buxea voces:
Et movet ad numerum genialia crura iuventus:
Festivasque agitat hilari sub nocte choraeas.
Omnia tunc laeto miscentur limina plausu:
Omnis abest maeror, cura omnis, et omnis amoeno

page 192, image: s208

Exsultat e vultu nubes: procul oris amaror
Aufugit: et grati succedunt tempora mellis.
Et iam tranquillo lucebant sidera caelo:
Vibraturque undis caeli stellantis imago:
Omnia cum repetunt somnos: aulamque relinquunt
Nobilium proceres, thyasis satiataque pubes.
Prae foribus vigiles, et crebrior excubat ignis.
At pater aetherius, rerum cui summa potestas,
Iamdudum laetis coniungere tristia rebus
Cogitat: et fatis miscere adversa secundis. [note: Oratio Dei patris ad filium. ]
Ergo his unigenam verbis compellat IESUM.
Nate, meae vires, animi pars altera nostri:
Cernis, ut unanimi consurgant omnia plausu,
Tecciacos intra fines: sponsoque parique
Omnia gratentur: successuque acrior ipso
Sponsus ovet. tum praecipue generosus Anhalti
Ductor: quem palmae sublimem gloria tollit:
Albertusque Comes, lauri victrices honore
Ingreditur, victorque viros supereminet omnes.
Sed fati secura quies, expersque malorum
Praecipitem rapit: et laudum surrecta cupido.
Nam morbi veteris, recidivique immemor aestus,
Quo laterum flagrant costae, membranaque flammis
Succensis ardet: quatit aeger anhelitus artus:
In pugnas tamen ille ruit, ferturque veredo
Praepete, nec vitam dubitat pro laude pacisci.
Nunc ergo haec animo fige, et me percipe porro,
Quid mediter: quae nostro animo sententia surgat.
Quam primum medios tollet sol crastinus ortus:
Agmina concurrent ducibusque et viribus aequis:
Eximiaeque iterum laudis succensus honore,
Ascanius duris tentabit tela lacertis.
Nec Comes Albertus, roseo vir equestris ab Indo,
A campis aberit: Martemque virosque lacesset.
His ego tunc animos, solidasque ad proelia vires

page 193, image: s209

Iniciam: et stimulos acri sub pectore vertam.
Nec mora concurrent ambo, pugnaeque minaci
succedent: animasque in aperta pericula mittent.
Nam fato Ascanius congressum victor iniquo,
Praecipitem dabit Albertum: celerique ruentem
Deturbabit equo: cadet ille, armisque relictis
Excedet pugna, et laetos confundet amicos.
Scis morem hunc nostrum, miscere adversa secundis:
Sollicitumque aliquid laetis offundere rebus:
Et fati versare vices: ne, nescia nostri,
Mens hominum ruat in vetitum, securaque damni,
Assuescat nimium praesenti fidere forti
Dixerat haec genitor: contra sic filius orsus. [note: Responsio filii, et intercessio. ]
Ne vero, ne tanta pater certamina poni
Miscerive sinas. coeant in ludicra Martis
Proelia: et unanimis contendant fortiter armis.
Nam cum laetificos armes in proelia fratres
Seria? cur hilares conspergas sanguine taedas?
Parce pio generi: et propius res aspice gentis
Teccigenum: quae pacis amans tua iussa capessit:
Et nostris meritum templis imponit honorem,
Aut si hic est animus dura committere pugna
Ductorem Ascanium, et generoso sanguine cretum
Albertum: ne cruda viro discrimina vitae
Afferat hic casus, pater o pater optime cura:
Quandoquidem morbo iam dudum urgetur acuto:
Ne sit Anhaltinae, culpet qui proelia dextrae:
Aut aliquis thalami perturbet ludicra casus.
Sic CHRISTUS: sic ora pater divina resolvit. [note: Patris responsio ad filium, et consolatio. ]
Parce metu fili: nihil isthaec pugna malorum
Afferet: immitis nec in ilia tendet arundo:
Extrema tantum livebit pelle cicatrix.
Sed veteris recidiva ibunt contagia morbi,
Eripientque virum caeli vitalibus auris,
Tum demum: thalami cum iam socialia festa

page 194, image: s210

Transierint: nequid Ludovici coepta sinistro
Omine perturbet. dabitur tibi nate, tuisque
Hoc precibus. quid enim genitor tibi nate recuset?
Sic ait: at CHRISTUS lacrimis affatur obortis: [note: Gemitus CHRISTI in sinu patris. ]
Quam cuperem tristi Albertum subducere fato?
Ut carae possem incolumem servare maritae:
Ipsique Ascanio, culpam qui protinus omnem
Transferet in sese profusi sanguinis insons.
Sed quia sic tua fata volunt: atque exitus illum
Sorte manet: fiat genitor tua rite voluntas.
Est sua cuique dies, supremaque funeris hora,
Quam nemo effugiet, mortali sanguine cretus.
Qui moritur hodie, cras idem funeris expers,
Optatum peraget cum dis caelestibus aevum.
Dixerat, et gremio cari genitoris inhaesit,
Amplexus placide, et Teccae procul aspicit oras.
Iamque rubescebat radiis fulgentibus aether:
Et roseis coniunx ibat Tithonia bigis,
Ducebat diem, referens opera atque labores.
Ipse viros princeps in coetum sponsus ab omni
Parte vocat, sonitu pellis latrante caninae,
Tympana quem referunt alterno verbere tacta:
Atque intermodulans Phrygio cava tibi abuxo.
Hic qui forte velint fixo contendere gressu,
Et pede collato certamen inire sarissis:
Invitat pretiis animos, et praemia ponit:
Sic clara in mediis praeconis voce locutus. [note: Proclamatio ludi pedestris. ]
Accipite haec animis, laetasque advertite mentes.
Sol ubi cras medium caeli conscenderit axem,
Armati galeis iterum, cristisque nitentes,
Collatis pedibus, longas quassabimus hastas,
Hoc etiam super armato Mavortia ludo
Praesudare solet, seseque accendere virtus:
Ceu nondum audentes trans aequora longa triremes,
Tyrrhenamve hiemem, nigrumve lacessere Pontum,

page 195, image: s211

Tranquillo prius arma lacu, clavumque levesque
Exercent remos, et prima pericula tentant. [note: Leges et praemia in hoc certamine proposita. ]
Sed nemo hac ausit mecum contendere pugna:
Cui sua nobilitas non sit maioribus orta
Patriciis: veterum nec sanguine surgat avorum.
Nec nisi tres quatiat, quas iudex approbat, hastas:
Nec quinos ultra mucronibus inferat ictus.
Oppositam nemo contingat robore metam:
Nemo hastam feriat, teritur qua futilis alvo
Balteus et laterum iuncturas fibula mordet.
Nulli etiam sua tela, suus nulli excidat ensis:
Nec feriat quisquam, sed tentam torqueat hastam:
Vaginaque suum, dextrae vi, liberet ensem,
Nullius auxilio: nec tela incussa prehendat:
Excutiatve manu gladios, ictusve repellat.
Utque fatigatos licet alternare lacertos.
Sic uno tantum fas est confligere pugno.
Qui galea clipeoque aliis fulgentior ibit,
Nympharum arbitrio primus sua praemia tollet.
Altera, qui plures certando fregerit hastas,
Fulmineosque enses. Sed nec sine munere abibit.
Tertius, et qui illum egregie pugnando sequentur.
Macti animis iterum iuvenes praestantibus ausis
Pro decore et palma totos intendite nervos. [note: Ducis Ludovici ad certamen equestre extra carceres apparatus. ]
Haec ubi dicta dedit, galeamque auroque trilicem
Loricam induitur: fidoque accingitur ense,
Nobilibus gemmis stellato, et iaspide fulva.
In tergo pendet duplici discrimine crista
E cono demissa, rubro croceoque colore
Tincta: sed aeripedum pretiosa tapetia rubro
Murice picta tegunt: quibus auri fulva metallo
Corda intexta micant: intersaeptisque figuris
Inscriptae tres literulae, nexuque ligatae:
Quas Ludovicus habet fatali nomine primas. [note: Mysterium in litteris. L V D. ]
Nam quae prima loco venit: haec tibi principis uno

page 196, image: s212

Dat nomen signo: dein Wirtembergidos oram
Altera rite notat: Ductorem tertia signat.
Ordine si verso relegas, tibi prima notabit
Dorotheen sponsam. Sed nominis altera signum
Ursula erit: bina vice si geminabis eandem:
Uxorem illius dicet, quem tertia signat:
Uxorem, Ludovice tui Diadema vigoris.
Et quisquam arcanas neget hoc in nomine causas?
Aut hieroglyphicis nil credat in esse figuris?
Ante tube cantant, simili quas pendula fuco,
Et paribus vexilla notis circumflua velant:
Puniceusque virum redimit capita alta Tiaras.
Et rubrae et croceae pendent a vertice cristae.
Par habitus Celeres, paria ornamenta Patronos
Armigerosque omnes decorant: par cultus equorum
Quotcumque a tergo te Dux Ludovice sequuntur.
Quos inter princeps Fridericus densam orichalco
Circumdat loricam umeris: aptatque coruscum
Ensemque Clipeumque, et rubra cornua cristae: [note: Comites et Nobiles eum secuti, numero 23, omnes Cataphracti. ]
Quem Comes a Roseo sequitur fortissimus Indo,
Albertus cognomen habens, cristisque superbis
Arduus, et gemmis multo fulgentibus auro:
Leustheniusque heros paribus comitatur in armis:
Et Waldpurgaeus Dapifer, quem pone sequuntur
Bis deni iuvenes, cristisque auroque corusci:
Robore qui mentis forti, validisque lacertis
Famam posthabita possunt extendere vita:
Calthaliusque et Ianvius, simul Anwilusque,
Et Thummus celer, Halvillusque, ruuntque volantque
Frenatis in equis: quos armis indita vestit
Purpura: dependent variata tapetia tergis.
Hinc Lemblin, Berlipsque et Braitenbachius adsunt,
Venningique ambo, clipeoque insignis Ehingus.
DannumFribergus sequitur: Golnizius acrem
Pone Lamersthenium: subit una Laubenbergus:

page 197, image: s213

Et cum Waldnero, mox Urbacchusque celerque
Sternenfelsus ovat generoso robore fretus. [note: Spectantium confluxus in circo. ]
Iamque omnem caveam varia cinxere corona
Matronae, puerique, senesque, et laeta iuventa:
Nec non Tecciacis effusa penatibus ibat,
Cincta choro matrum, et populos in semet agebat
Dorothee: huic auro crines, huic pectora palla
Tota latent, castasque tegit [correction of the transcriber; in the print tetit] longa instita plantas.
Illam omnes domibus vicisque effusa iuventus,
Turbaque miratur matrum et prospectat euntem,
Attonitis inhians animis: ut flammea circum
Formosam exornent faciem, Tyriusque nitentes
Velet honor umeros: ut longa cyclade siccam
Verrat humum: ut flavos nectat crinale capillos. [note: Ingressus Celetum in circum. ]
Sol medium caeli transiverat igneus orbem.
Iam raucae sonuere tubae: iam fortibus ardens
Fumat arena pedum plantis: clipeataque totis
Agmina succedunt campis, circoque locantur.
Non sic Isthmiaco sollemnia litore quondam
Oenomai in magno fremuerunt agmina circo:
Non Nemeae litus vidit, non DelphicaPytho
Tot fortes animos, armisque tot apta gerendis
Pectora non antiqua Elis: non inclita Pisa. [note: Principis Anhaltini ingressus cum quattuor Cataphractis. ]
Ipse triumphalem caveae resonabilis arcum
Nunc subit Ascanius: subeuntem casside aena
Laetifici plausus, missusque ad litora vulgi
Clamor, et emeritis hilaris turba nuntiat armis.
Pone it Milticius palmae praesignis honoore,
Binaviusque comes, nec non et cinctus Iusto
HeysoBelzicius, pariterque ad proelia tendunt.
Ferrea compago laterum, ferro alta teguntur
Pectora ferratis onerantur tempora sutis.
Icitur adversum solis iubar: ipsaque lucem
Armorum lux alma timet: ferit aethera fulgor.
Hic postquam steterant obliqua parte celetes,

page 198, image: s214

In geminas divisi acies: Ludovicus aperto
Aequore primus init pugnam, venit obvius illi
Milticius: telumque rapit, Martemque lacessit. [note: Dux Ludovicus adversus Nicolaum a Miltiz. ]
Ut primum tubicen signum clangore tubarum
Extulit: et rauco strepuerunt omnia cantu:
Dux acrem concussit equum: simul impulit arma,
Et telum ardentis contorsit robore dextrae.
Ter cataphractus equo currit: ter praeterit hostem.
Sed quamquam certo nullus fuit error in hoste:
Non tamen optato tetigit conamine pectus:
Utque hilare clipeum tantummodo transiit ictu.
Milticius vero extremo baleare recursu
Confregit telum: strictis mox ensibus ambo
Incurrunt: quinosque infligunt fortiter ictus,
Bini abeunt cassi: perrumpit tertius ensem,
Milticii incussus ferventi robore dextrae. [note: Comes Fridericus adversus Henricum a Binau. ]
His bini subeunt, postquam data copia pugnae,
Obnoxiusque umeris Fridericus, et acer in armis
Binavius: sonipes sese attollebat in auras
Mompeligardaei Comitis: gressusque plicabat
Pegaseum spirans animum. signo inde repente
Corripiunt spatia audito, metasque relinquunt.
It caelo clamorque virum, clangorque tubarum. [note: Princeps Anhaltinus adversus Comitem Albertum ab Hoenloe. ]
Tunc etiam Ascanius gestit decurrere campo:
Disquiritque parem: quis enim, circo, inquit, aperto
Pervolet: et mecum certet fulgentibus armis?
Tum Comes Albertus simulato Hoelous ab Indo:
Et lauro caput ornatus, palmaque recenti,
Prosilit: ac procul infesta subit obvius hasta.
Constitit Ascanius: telumque obvertit in illum:
Certaque victrici direxit spicula dextra:
Non aliter, quam Pisaeo sua lustra tonanti
Cum redeunt: illac tendit Troezenius heros,
Hac Ixionides, et ludicra proelia miscent.
Qui dominis, idem ardor equis: face lumina surgunt:

page 199, image: s215

Ora sonant morsu: putrem terit ungula campum.
Etiam Tyrrhenus murigi per aethera clangor
Incipit: atque iterum caelo fragor intonat ingens.
Olli in pulvereum lituis clangentibus aequor
Prosiliunt: tenduntque manus et spicula vibrant,
Dissilit, Ascanii confracta hastile sub ansa,
Pectore in adverso: pinum rapit inde recentem:
Inque Rosam Indaeam prono mox impete fertur:
Et sternacis equi valida cervice retectum
Irruit, ac summo degustat vulnere corpus:
Sutilis aerata teritur qua baltheus alvo:
Et clipei extremas iuncturas vincula mordent,
Ingeminant clamore viae totusque remugit
Mons circum: et vocem late nemora alta remittunt,
Lora excussa manu: retroque in terga voluts
Pendet equo infelix ocreisque nitentibus haeret: [note: Comes Hoenloius equo excutitur. ]
Haerentem excipiunt famuli, collapsaque membra
Marmoreo referunt tecto: stratisque reponunt. [note: Comes Leosteinius, adversus Henricum a Binau. ]
Tum datur auratis concurrere comminus armis,
Leusthenio Comiti: stridenti huic obvius hasta
Binavius, rursum circo succedit aperto.
Cornipedis saliere iubae: atque arrectus in auras
Constitit: et celsis dominum suspendit habenis.
At tuba laetificis pulsat clangoribus aures:
Consessum et caveae sonitu perfundit acuto.
Leusthenii summa diffringit casside telum
Binavius: reliquis dein icit cursibus hastam.
Ense fuit melior stricto Leustheinius heros. [note: Carolus Dapifer a Walpurg, adversus Iustum Heyß. ]
Heysius hinc Iustus, Dapiferque, huic Carolus ore
Obvius aerato subeunt certamen eodem
Aequore. concinuere tubae: volat ocior Euro
Carolus, et medio cristam deturbat Iusto.
Inde ubi nudato certatur comminus ense:
Ense ferit Iustum: resonat tinnitibus ensis
Illius: et capulo manus excidit. ille repente

page 200, image: s216

Desiluit cataphractus equo: ferrumque resumit. [note: Georgius a Caltenthal, adversus Ioachimum a Belzick. Herman a Ianviz adversus Ulricum a Veningen. Ioan. Wolf. ab Anweil, adversus Fridericum a Braitenbach. Conradus Thum, adversus Theodoricum a Lamersheim. ]
Fecit idem dapifermavorte haud impare victus:
Sed binis melior Iusto fuit ictibus Heyso.
CalthaliusBelcicco ibat, Ianutius acri
Obvius Ulrico, Veningi nomen habenti.
Ac Braitenbachum tu telo Anwile petisti.
Vis animi vobis: sed sors odiosa repugnat.
Interea sublimis equo se Thummius infert
In medios, gladio Lammersheimiusque corusco.
Compressi freno transfumat anhelitus oris:
Stare loco nescit sonipes: vestigia mille
Ante fugam pereunt: cornu grave mugit aeno
Horrisonus tubicen: citius iaculoque notoque
Fertur equus Thummi: bis pinu erravit acuta:
Extremo telum venienti impegit in hoste
Thummius in cursu: gladium ter perculit idem. [note: Wernher. a Neuhausen, adversus Ioan. Iacobum Waldner, a Freundstein. Wolff. Heinricus Lemblin, adversus Burckardum ab Ehingen. Ioan. Georgius ab Halweil, adversus Nicolaum a Gölniz. ]
At Novohusaeus contra fulgentibus armis
Waldnero ardenti sese tulit obvius: inque
Primo congressu vibratam pertudit hastam:
Et primo gladium confregit fortior ictu.
Irrita Waldneri fuit hoc certamine pinus:
Irrita Lemblini pinus, et pinus Ehingi.
Ipse tamen laudem conatus, et ipsa decorem
Vis animi, quamquam successibus orba, meretur:
Nec minus Halvillum decepit lancea, et acrem
Gölnitium: caruitque suis profectibus ornus
Incita: sed binis tamen ictibus ensis uterque
Enituit, laudemque tulit mucrone corusco. [note: Fridericus Sittich a Berlips, adversus Conradum ab Urbach. ]
Iamque ubi de media cuncti tellure recedunt:
Continuo adversis Urbacchus, et acer habenis.
Berlips incurrunt: sudibusque feruntur acutis,
Nil hastis ambo intentis potuere: sed ensem
Ter Berlips, quater Urbacchus collisit aenum. [note: Ioan. Waltherus a Freiberg, adversus Ioan. Henricum a Dann. ]
Post Fribergus init vacui certamina circi:
Et Dannus: pinuque pares gladiisque reductis:

page 201, image: s217

[note: Philippus a Laubenberg, adversus Bernhardum a Sternfels. ]
Et Laubenbergus, fictusque a sidere saxi:
Tendunt frena manu: et saevis calcaribus urgent
Cornipedis. sed quassa caret successibus hasta.
Postquam omnes paribus certarunt ordine telis:
In geminas iterum diducit cornua partes
Dux Ludovicus, equum domitor domitorque ferarum.
Stat feri conferta acies mucrone corusco,
Stricta, parata: supraque in equis, infraque relucent
Armati ferro, et cristis capita alta decori. [note: Universalis conflictus. ]
Tunc ruit in medium dux, et lectissima bello
Pectora sollicitat dictis, atque increpat ultro.
Festinate viri. nam quae tam tarda moratur
Segnities? dixit: vaginaque eripit ensem
Fulmineum, et stricto ferit obvia tempora ferro.
Idem omnes simul ardor habet, rapiuntque ruuntque.
Sternitur omne solum cristis: tum scuta cavaeque
Dant sonitum flictu galeae. pugna aspera surgit.
Quantus ubi pelago saevit nimbosus Orion,
Verberat imber aquas: quam multa grandine nimbi
Praecipitant in humum: si quando procacibus Austris
Intonuit DEUS, et calo cava nubila rumpit.
Ipse etiam medios praeceps defertur in hostes
Liliger aerata munitus pectora veste.
Hunc armati omnes densi glomerantur in unum:
Et feriunt. strepit assiduo cava tempora circum
Tinnitu galea. atque inflictis undique telis
Obruitur. veluti celso cum monte frementem
Circumstant telis pastorum turba leonem.
Ille autem partes pariter divisus in omnes,
Hos ferit atque illos: ferroque micantia tela
Discutit: et crebras deturbat vertice cristas.
Impediunt hostes numero: manet ille reductis
Augustus telis, et inexpugnabilis obstat.
Ceu quondam Aemilio (si fas id credere) ponte
Armata immensus contra stet agmina Cocles:

page 202, image: s218

Porsennamque unus patria detrusit ab urbe. [note: Wernheri a Neuhausen, virtus in eodem. ]
Nec minus et virtus Neohuso apparuit ista
In pugna: tres ille enses diffregit in alta
Gölnitii galea: tres alta in casside Ehingi.
Nox ruit interea, et montes umbrantur opaci:
Finierat pugnas honor officiosus equestres.
Ocius excedunt iuvenes, circumque relinquunt.
At famuli instaurant epulas, atque ordine circum
Crateras magnas statuunt, et vina coronant.
Tunc cenae accumbit cara cum coniuge coniunx
Quisque sua, primique Duces, Comitesque secundi,
Nobiliumque cohors: dein cetera rite iuventus.
Indulgent vino, et vertunt crateras aenos.
Protinus a cena repetunt longa atria tecti:
Instituuntque choros: fremitu longa atria fervent. [note: Distributio praemiorum a cena. ]
Tum iudex cunctis in coetum ex more vocatis:
Victorem Ascanium praeconis voce sonori
Declarat: crines rutilanti advelat honore
Anna Maria patris: gemmisque auroque coronam
Imponit gravidam, vultum deiecta modestum.
At, qui deinde locum tenuit virtute secundum,
Milticio contexta auro, gemmisque coruscis
Palma datur: quam pulchra genas, et lactea colla
NymphaEngelshoviae stirpis Catharina ferebat.
Tertia dona Leosthenius Comes abstulit: ortus
Quae Lignizaei tribuit Catharina: sinusque
Alta rubensque genas, niveosque decora lacertos.
Quartus honos Neohuse tibi fortissime cessit:
Quod plures conferta acie perruperis enses.
Nec Peligardaeo defit sua gloria Monti,
Inventori operum miranda ex arte novorum:
Hesterna quem luce suus decorat amictus.
Hunc redimit Badana genus Marchaea Iacobe:
Et viridi comit praestantes fronde capillos.
Proximus insequitur donis Heinricus equorum

page 203, image: s219

Binavius domitor: qui flectere colla caballi
Doctior, egregios expresserat aere gyros.
Tum palma Conradus ovat, generosus avito
Nomine Thummorum, et sumptis fortissimus armis.
Illi terga bonus sonipes, et ad arma, tubasque
Atque ad Olympiacas natus consurgere palmas,
In circo fuerat, pugnaxque in pulvere virtus.
Ultima, qui gravibus fuerat cataphractus in armi

[Gloria]

page 143, image: s159

Quin igitur pacem aeternam, pactosque Hymenaeos
Exercemus: adest, quam tota mente petistis,
Ursula Dorothee: fido comitata parente.
Hanc sume, o felix tanta Ludovice marita.
Non erimus regno indecores: nec vestra feretur
Fama levis, tantique adolescet gratia facti.
Nec Wirtembergos gremio excepisse pigebit
Marchiacam, thalami satiatam foedere, Badam.
Namque hinc progeniem multa virtute futuram
Egregiam, et vestras quae servet legibus urbes,
Auguror: et, si quid veri mens praevidet, opto.
Dixerat: illum omnes uno simul ore sequuntur:
Atque iter inceptum celerant rumore secundo,
Progressi in turmis: partitoque agmine fulgent. [note: Eiaculatio tormitorum [sic] ex aggere et vicinis arcibus]
Ut primum strepuere tubae procul aere canoro:
Ocius admotis impellunt aenea flammis
Tormenta, ac rutili sonitus imitantur Olympi:
Horrificosque cavis bombos siphonibus edunt.
Sub pedibus mugire solum: totusque moveri
Mons circum: et terris tremere omnia visa repente.
At procul ut patrii thalamos sensere paratos
Principis, impositae praecelsis montibus arces:
Hinc Asperga tonat: tonat hinc magno impete Neiffa:
Hinc Wirtembergi sinuosa cacumina montis,
Illinc Vrachii collis iuga laeta resultant.
Audiit hoc Nicri lacus: et celer unda Nagolti
Constitit: et retro cesserunt flumina Glembi:
Intremuitque Oenus: penitusque exterrita vilsa:
Et patriae curvis immugiit ora cavernis.
Cum subitum, dictuque oritur mirabile monstrum.
Namque alto tumuli vibratus ab aggere fumus
Cum sonitu venit: et pictum candente favilla
Dorothees currum antevolat: instarque coronae,
Per sudum transit, caeli in regione serena:
Et procul in tenuem ex oculis evanuit auram,

page 144, image: s160

Tunc aliquis palmas caelo cum voce tetendit:
Omnipotens genitor, precibus si flectere nostris:
Aspice nos et quod CHRISTI pietate meremur,
Auxilium praesta pater: atque haec omnia firma: [note: Leporis occursus. ]
Vix ea fatus erat senior: lepus ecce trementi
Excessus silva campum petit. ocius illum,
Ominis haud laeti signum, comprendit agrestis
Turba: ducique adfert Ludovico praepes: at ipse,
Si quod habes, mediis qui te offers cursibus, omen:
In te vertatur: tuque illud sanguine tollas.
Sic ait: et leporem iugulari mandat: et aequo
Munere dotatum Thyrsin dimittit agrestem. [note: Proelii ludus ad aggerem. ]
Interea ad tumulum productas longa cohortes
Explicuit legio: et campo stetit agmen aperto:
Sex centum armati siphonibus horrida ludunt
Proelia: tormentisque tonant. micat igneus horror
Siphonum, et fictis Mars ludicrus errat in armis.
Non secus, ac quondam collatis viribus hostes
Cum duo Marticolae pugnant, ac proelia miscent.
Ipse acres stimulos Mavors in pectore vertit:
Bellatorque animo DEUS incidit, ambo furorem
Concipiunt: vitamque audent pro laude pacisci.
At lento progressi equites, cum virgine passu:
Sensim decedunt campis, urbique propinquant.
Subter anhelat humus, depressaque pondere tanto,
Vix satis est tellus, et sparso pulvere fumat.
Est turris vasto suspectu, in moenibus urbis:
Hinc tuba laetificum sonitu dedit aenea signum. [note: Applausus [correction of the transcriber; in the print Appausus] civium adveniente Sponsa Illustrissima. ]
Tum vero festiva repens per moenia clamor
Tollitur, ipsa venit: vicosque effusa per omnes
Undique visendi studio, ruit obvia passim
Turba hominum: canique senes, puerique tenelli,
Et matres, castaeque nurus, blandaeque puellae:
Visurae sponsam, et genialia vota daturae.
Illa subit, festaeque rotis, illabitur urbi:

page 145, image: s161

Nobilium stipata manu, medio agmine equorum.
Suspiciunt omnes unam: stupor occupat omnes:
Miranturque decus formae, egregiamque iuventam.
Os rubrum, aetherias imitantia lumina flammas.
Non haec in terris facies humana moratur:
Angelus est nobis caelo demissus ab alto:
Angelicus nuptae vultus: Haec angeli imago.
Tunc aliquis gravior natu: cui plurima mento
Canities erat: attollens super Aethera vultum,
Complaudensque ambas conspecta virgine palmas:
Si numero non fallor, ait, nunc tertia lucis
Haec hora est: (et erat, turrique sonabat ab alta)
Tertius o utinam, decimae post cornua Lunae,
Prodeat e binis patriae custodibus heres.
Finierat, parvae cum diva adit altera portae
Limina: Velbergi stabant ibi quattuor utres: [note: Velbergici utricularii. ]
Maenaliosque modos et pastoralia labris
Murmura contabant Silvani: orisque recursu,
Dissimili tenuem variabant pollice ventum.
Risit, ubi hos vidit, Nymphae: risere cohortes
Armatae: risere duces, equitumque catervae.
Nec litui cessant usquam cantare, tubaeque:
Aeneaque alternis pulsa undique tympana palmis:
Ventum erat ad sacras Ludovici principis aedes.
Intus reginae matres ducibusque potentes
Progenitae patribus, divino a stemmate Nymphae,
Circumstant, sanctamque manent longo agmine nuptam
Dorotheen, vario succinctae tegmine vestis.
Has inter prima consederat inclita sella
Aemilie: genitrix Friderici cara Georgi
Marchiadae. hinc sponsi germanae principis omnes: [note: Ludovici, Ducis Wirtembergici sorores. ]
Landgravia Hedwigis: parsque Eleonora mariti
Ascanii: et coniunx HenebergiciElisaGeorgi:
Quattuor innuptae: Aemilie pia, Dorotheeque,
Cui Mariae praenomen inest, Sophieque pudica,

page 146, image: s162

Annaque, formoso praestantes corpore Nymphae:
Sinceraque fide insignes, et moribus aptis.
Una aberat, partu nuper detenta Sabina
Landgravii coniunx haud infecunda Wilelmi:
Sed binas dederat fraterna ad foedera natas. [note: Instrumenta Musica in aula. ]
Utque aulae tetigere fores: tum pulsa frequenter
Tympana dant sonitum, spoliis instrata caninis.
Desuper [correction of the transcriber; in the print Dusuper] harmonico completur pergula cantu:
Tibia cum lituis, et vocibus apta quaternis
Sambuca, Aoniaeque fides, et Lydia buxus:
Corneaque arguto conspirat bucina flatu.
Postquam omnis procerum coetus pertransiit aulam,
Egressus porta, viridem quae ducit in hortum:
Succeduntque duces foribus, Tyriisque quadrigis
Dorothee invecta, et pictis in curribus Anna,
Anna parens sponsae, famulis stipata puellis:
Primus equo, in portis aulae, Ludovicus ab alto
Desiluit: quem fida cohors imitata, relictis
Ad [correction of the transcriber; in the print At] terram defluxit equis. tum sponsa quadrigis
Descendit, gloresque suas, longa atria circum
Ordine disposita, Comitesque Ducesque decoris
Ornatas cristis ostroque nitente, salutat. [note: Salutationes et mutui complexus in aula. ]
Inde Dea in superam LUDOVICI ducitur aulam
Principis. hic postquam mediis in sedibus omnes
Congressi, inque vicem dextras iungere: locumque,
Quo fuit arcanas licitum pervolvere curas,
Insidunt primus Badanae Marchio terrae,
Iam tuus o Ludovice socer, compellat amicis
Vocibus Amelium, et docto iubet ore profari
Pauca suae natae. Tunc facta silentia linguis:
Et dicto Amelius parens, ita farier infit: [note: Oratio Badensis Cancellarii ad illustriss. Sponsam. ]
Nympha decus patriae praelustri sanguine creta:
Scis cui te genitor, qua dote, et foedere quanto,
Intactam dederit nuptam, quantisque iugarit
Ominibus: neque vocis eget res notior huius.

page 147, image: s163

Iamque adeo patriis eductam sistimus oris
Hac sede: et propriam genti cum dote dicamus
Wirtembergiacae dominam: Sponsoque maritam
LUDVICO, aeterno sociamus foedere lecti.
Sed quia dulcis amor regni: blandumque potestas
Nomen: et immemores solium natale nepotes
Esse vetat: patriaeque omnes dulcedine terrae
Ducimur: idcirco agnatae valedicere Badae:
Imperiique omnes germanis linquere habenas
Fratribus, et ratio legesque, et iura reposcunt.
Nunc ergo amissos patriae obliviscere fines:
Marchiadumque omni cum posteritate penatum
Cede solo: nullisque armis, nec fraudibus ullis
Imperium hic repetas: ac, ne tua dicta retractes,
(Quamquam in te dubii nihil ulla in parte relictum)
More fidem solito obstringas. Sic fatur: at illa
More fidem solito, sacramentoque ligabat. [note: Renuntiatio paterni dominii facta ab illustrissima sponsa. ]
Stuccardi interea portae statione relicta,
Decedunt cives: iunctaque repente phalange,
Dispositi totis ducuntur in ordine vicis:
Plebs ferro velata caput: ceu castra subire
Apparet: aut durum detrudere moenibus hostem
Tum se quisque domum recipit: ruptoque feruntur
Agmine: pars urbis custodit cetera vicos:
Et vigil augustae prae moenibus excubat aulae:
Quae peregre nuper patriis advenerat oris.
Pronus erat Titan: et clara luce peracta
Hesperium rubeo pelagus temone petebat: [note: Processus in complura [reading uncertain:?] . ]
Transierat dies: cum iam socialia praesto
Tempora festivaque calet domus utraque pompa.
Hinc gens Tecciacae gaudet celeberrima terrae:
Hinc templo se Bada parat taedisque maritis.
Tympana pulsa sonant: et fervent atria flammis:
Purpureoque habitu pueri, gemmisque decori,
Bis sex, auratis redimiti colla catenis,

page 148, image: s164

Praecedunt: manibusque faces et lumina gestant.
Cum sponso insequitur procerum manus omnis: et alta
Quis propior de stirpe gradus, stant ordine primi:
Omnes albentis tecti velamine telae. [note: Ordo principum virorum. ]
CAROLUS a dextra socer: a laevaque GEORGUS
BrandemburgiacaeFridericus Marchio terrae:
Hinc ingens CattaeLUDOVICUS gloria gentis,
Landgravius: prisci quem dux comitatur Anhalti.
Proximus antiquo Comitum de semine ductus
Hennaebergiadum: cui Mompeligardica fama
FRIDERICUS claudit laevum latus. inde Simone
LippaeoIoachimus ovat comitante Silesus.
Waldeciusque Comes, et Marchica fama Iacobus
Succedunt, Comitumque cohors, magnique Barones:
Et quos nobilitas aequat generosa Dynastis. [note: Deductio sponsae in templum. ]
Tum Sponsa egreditur, matrum praecincta corona,
DOROTHEE, insignis facie: sertoque virenti
Luteolas velata comas, tergoque fluentes:
Candida quam circum vestiverat undique palla.
It comes a dextra Nymphae candente GEORGUS
Landgravius: laevam germanae Marchio ducit
Ernestus, nitidi demisso lumine vultus. [note: Ordo principum matronarum. ]
ANNA parens sequitur genitrix annosa Georgi
Brandemburgiaci. tum glorum excelsa caterva
Hinc soror Hedwigis, Cattorum principis uxor:
Illinc Ascanii pars Eleonora cubilis:
Aemilieque soror laevam comitatur Elisae
Hennaebergiadis, caelebs formosaque virgo:
Iam matura viro, iam plenis nubilis annis.
Post Iacoba, trahens Badano a sanguine nomen:
Et Sophie princeps Maria cum Dorothaea:
Principeque Ascania comitata supervenit Anna.
Omnes Tecciaco ductae de semine Nymphae:
Et Catharina domus germen Lignizidos: omnes
Velleribus niveis, et festa fronde revinctae:

page 149, image: s165

Castaque purpureum fusae super ora pudorem.
Inde pares Comitum sociae, sociaeque Baronum,
Et natae illustres, et nobilioribus ortae
Matronae laribus, cum virgineo comitatu,
Rite superveniunt, vultuque habituque verendo.
Incedunt binae, generosa propago, puellae,
Expertes thalami: quarum genialia nondum
Sub iuga cervices niveas Hymenaeus adegit.
Ac velut Oceani cum stellae oriuntur ab undis:
Sole parante suos tenebris abscondere vultus:
Heliadum chorus insequitur, radiisque micantem
Auricomo lunam coetu, super aethera cingunt.
Sic thalmi [reg: thalami] sacrum Ludvico adeunte iugalis,
Dorotheen casto cingebant agmine matres
Teutonides: pars virginibus circum undique fusae,
Ibant insignes auroque ostroque nitenti. [note: Templum aulicum. [reading uncertain:?] ]
Est aulae in tectis patrio de marmore templum,
Religione sacrum: miro quod honore nitebat,
Velleribus Tyriis, et rubro murice cultum.
Intus suave sonant octo discrimina vocum:
Tactaque fila canunt Hymenaeon, et atria fumant
Succensis facibus, taedaque ardente iugali.
Ara fuit picto mediis in sedibus ostro
Constrata, et sertis, et sacra fronde revincta.
Hanc, ubi perventum divi intra limina templi,
Protinus eximio Lucas Osiander amictu
Insignis, reverenter adit: precibusque litatis,
Praefatus CHRISTUM, sacra connubialia laudat. [note: LUCAS Osiander D. Ecclesiasticus aulicus. ]
Sponsum deinde vocat praeco, fidamque sodalem.
Ille vocatus adest: Sponsam comitantur euntem
Ductores bini, fraterque herosque Georgus,
Consistunt ambo. simul incipit ore sacerdos:
Wirtembergiadum princeps, sate sanguine divum: [note: Copulatio matrimonii. ]
Cui se pulchra viro dignata est iungere virgo
Dorothee: ecquid adhuc pactos servas Hymenaeos?

page 150, image: s166

Ille ait: et nutu praesentia foedera firmat.
Tunc pius ad Sponsam vertit diva ora sacerdos:
Badana de stirpe decus, castissima princeps,
Tu quoque connubii aeterno te foedere iunctam
Ludvico affirmas domino lectique iugalis
Illaesam retinere fidem promittis? At illa
Annuit, ore pio. tum dextram iungere dextrae
Praecipit, et firmo nectit duo pectora vinclo.
Iamque habitis precibus, genialia carmina fundit
Musicus: atque octo redeunt discrimina vocum:
Festaque concordi subsultant limina cantu. [note: Lectus genialis. ]
Interior thalamo componit regia lectum,
Stamine gemmato, picturatisque tapetis:
Purpureoque torum consternit desuper ostro.
Circum infecta croco pendent velamina Serum:
Stragulaque, antiquis hominum variata figuris.
Heroum mira virtutes arte loquuntur.
Talem nec Pelopi construxit Lydia lectum:
Nec Bacchae talem patri exercere Lyaeo.
Iam templo egressi sponso cum Principe patres
Altum intrant thalamum: lectique in parte reponunt
LUDVICUM: gradibusque tori nituntur acernis,
Tum virgo ducibus circumstipata duobus:
Cinctaque castarum pulchro venit ordine matrum,
Et grege virgineo. Niveaas infecerat igni
Faxque pudorque genas: ut cum quis sanguine candens
Tingit ebur: vel mista rosis cum lilia fulgent:
Protinus in lectum sacra Dorotheaea locatur:
Inque latus pia costa viri dedit, unde petita est.
Exsultant cum voce duces: genitorque parensque
Optima, et Ernestus frater, gloresque nurusque,
Talia laetifico dicunt exordia plausu:
Qualia delectae quondam cecinere Rebeccae,
Et Laban, et genitrix, et sancto Bathuel ore: [note: Epithalamion. ]
O digno coniuncta viro, patriique per urbes

page 151, image: s167

Tecciacas regni consors: sis Ursula felix:
Et Wirtembergos auge fecunda penates:
Ut natos natorum, et qui nascuntur ab illis,
In portis videas, et latae moenibus urbis:
Teque colat populus: tibi Neccarus, et celer Oenus
Serviat: et mediis praesis dux magna Suevis.
Sic omnes fremitu plaudunt, et vocibus isdem,
Illi consurgunt iterum: thalamoque relicto
Omnes ad cenam lituis clangentibus ibant. [note: Locus cenae. ]
Est aula in tectis, Zephyrum quae spectat et urbem:
Splendida regifico luxu, aulaeisque superbis.
Huc epulae, ditesque tori, coetusque ministrum
Stipantur: pendent lychni laquearibus aureis
Incensi: et flammis vincunt funalia noctem. [note: Cena nuptialis. ]
Postquam hic multiplici constratae sunt dape mensae:
Atque omnes procerum convenit in atria coetus:
Tunc manibus lymphas dant nobiliore ministri
Stirpe sati: tonsisque ferunt mantelia [reg: mantilia] villis.
Innumeri circum famuli: quibus ordine longo
Cura suos spectare duces, nutusque tueri.
Quadraginta alii de nobilitate ministri:
Qui dapibus mensas onerent: et pocula ponant.
Utque sacras dedit ore preces: palmasque tetendit
Ad caelum, diva venerandus voce, sacerdos:
Olli discubuere toris, et corpora sellis
Auro praecultis, ostroque rubente locarunt:
Ludvicus primum sponsus, Nympheque deinceps
Dorothee: et reliquae iusta matresque virique
Considunt serie: et regalia corpora tosta
Carne replent: vinoque sitim curasque repellunt.
Cuique suus domino cyathum pincerna ministrat:
Et iuvenis docto regalia fercula cultro
Chironomus secat, argentoque imponit herili. [note: Locus in quo cenarunt Comites et Barones. ]
At reliqui Comites magni, clarique Barones,
Uxoresque horum, et generoso a sanguine natae,

page 152, image: s168

Turri alta sacros posuerunt sedibus artus.
[note: Locus in quo cenarunt Nobiles. ]
Nobilium vero tenet inferiora iuventus
Atria, quae alipedum testudo annectit equorum.
Hic centum mensis libantur pocula Bacchi:
Impositisque decem dapibus cenatur: et humor
De Guidobergiaca bibitur sine faece lagena.
At supra, aurata ponuntur fercula lance
Innumera, ante Duces: et septuaginta meraci
Funduntur vini species, liquidissimus humor. [note: Musica vocalis. ]
Postquam prima quies epulis, mensaeque remotae:
Tum quinquaginta vocum cantusque magistri
Congeminant plausus: numerosque per alta volutant
Atria. dulcisonus ferit aurea sidera clamor.
Hic alii teneras imitantur gutture Nymphas:
Sirenumque modos aptis concentibus edunt.
Sublimes alii iactant super omnia voces
Tempora: et albentes numeris imitantur olores.
Sunt, qui demissis superant pulmonibus ursos:
Murmuraque ingeminant e gutture ducta profundo.
Pars medio volvit vocum sacrata tenore
Carmina: pars numeris circum sonituque vagatur.
Mox fide conspicuus, cytharam ferit alter Iopas:
Baccinaque, et Phrygiis intermodulatur arundo
Vocibus: impellit sambucae pollice claves.
Musagetes: setoque [sic] chelys tractatur equino [sic]:
Et levibus digitis testudo intercinit icta.
Non ea Demodoci fuit olim gratia vatis:
Carmine qui fletum generosa movit Ulyssi. [note: Musica instrumentalis. ]
Non sic percussis sociavit carmina nervis,
Qui citharae sonitu silvas, animosque ferarum,
Dis genitus vates, et saxa sonantia duxit.
Non sic Penelopes plectro, suavique refecit
Phemius ore procos, non carminis auctor Apollo,
Tam grata insonuit corda, aut dulcedine [correction of the transcriber; in the print ducedine] vocis.
Ambrosios inter latices, epulasque Deorum,

page 153, image: s169

Pelea cum Thetidi thalamo pater ipse iugaret:
Aut Phryga, cum SatyrumTritonia arundine vellet
Vincere, detractaque cuti, deglubere victum.
Et iam finis erat cenae, gratesque peractae
Caelitibus: longam propere transitur in aulam. [note: Locus et apparatus Choraearum. ]
Magnificique Duces, Comitesque et clara Baronum
Contio, nobiliumque manus, castaeque maritae
Principe cum sponsa veniunt, glorumque caterva,
Virgineoque choro. Videas incedere binas,
Ordine: et inflexo revereri poplite patres.
Viginti manibus gestant, de stirpe ministri
Nobiliore, faces: sparguntque per atria lucem.
Tunc oritur stridor lituum, clangorque tubarum:
Aeneaque alternis tunduntur tympana palmis.
Nec mora, Dorotheen ducunt duo, Landgraviusque
Marchioque Ernestus, Ludovici ante ora mariti. [note: Choragi et saltantium ordo. ]
Ille dat amplexus: dextrae involvitque sinistram:
Instituitque choros. Praeeunt cum Lampade iunctis
Ascanius manibus princeps, aevoque Georgus
Grandior Hennaebergiacus: binique sequuntur
Taediferi, claris patriae natalibus orti:
Ad numerumque movent omnes genialia crura.
In medio pia nupta volans, cum Principe circum,
Et roseo vultu, et rosea cervice refulsit:
Ambrosiaeque comae divinum vertice odorem
Spiravere: pedes vestis pendebat ad imos:
Et vera incessu patuit Dea. Proximus inde
Brandemburgiacus cum matre GeorgiusAnna,
Principe Badana, molles agitare choreas
Instituit: taedas praefert Ludovicus, et alter
Nominis eiusdem, Cattorum maximus heros.
Post ipse AscaniumCattus capit Eleonoram,
Exercetque choros: ardentem lampada praefert
Mompeligardae clarus Fridericus ab urbe
Quem comitem laeva princeps deducit Anhalti.

page 154, image: s170

Tertius ipse egit cum CattaHedwige choream
Ascanius princeps: taedas gessere choragi
Lignitii generis ductor, CattusqueGeorgus.
Proximus Aemiliam tenet Hennaebergus: et apto
Crure chorum senior pulchra cum principe ducit.
Cui duo Marchigenae Ernestus, fraterque Iacobus
Anteferunt taedas: et bini pone sequuntur.
Postquam omnes duxere choros, cum principe princeps
Quisque sua, solito magnorum ex more penatum:
Tum praeco lituis in coetum convocat omnes,
Iaegerus Melior, viridi velatus amictu:
Eloquio gravis, et multa laudabilis arte:
Cuius sublimi nomen venerabile fama
Eminet. Et iuvenes prudentia praeterit annos,
Usu edocta suo. tuus hic, clarissime quondam
O Curti Francisce, comes: nunc te duce rapto,
Successor tuus, et rerum tutela, bonarum.
Expanso is libro, clare sic farier infit: [note: Proclamatio certaminum equestrium voce praeconis. ]
Illustres virtute duces, magnique Dynastae,
Et clari valida cum Nobilitate Barones:
Tecciacus Princeps festum geniale, chorosque
Constituit variis decorare hoc tempore ludis:
Et multis certaminibus: quis Martia bello
Praesudare parat, seseque accendere virtus.
Ergo ubi clara dies lucem mortalibus almam
Tertia protulerit: radiisque retexerit orbem:
Prima Cataphractae ponet certamina pugnae,
Carceribus missurus equos. Post libera metis,
Alipedum colla occursu iungentur equorum.
Armati hinc pedites certabunt comminus hastis.
Tunc ubi se sextus sustollet in aethere Titan
Venatum in nemus antiquum tendetur: et ursus
Distractus catulis, telo fodietur acuto.
Luce deinde nova peregrino corpus amictu
Larvati, appensum sudibus curretis ad orbem.

page 155, image: s171

Praeterea octavo ludetur sole palaestra.
Quisquis equum cursu valet: et qui viribus audet:
Aut hasta incedit melior, longisque sarissis:
Cuncti adsint: meritaeque exspectent praemia palmae.
Dixerat: at Chelius, citharaeque impulsor Iopas,
Concordes tereti versabant pollice nervos,
Bucinaque inflatur, raroque foramine buxum
Assonat, et digitis sambuca interstrepit icta. [note: Choraea ad sonitum instrumentorum Musicalium. ]
Tunc iterum exercet doctorum laeta choraeas
Contio, et ad numerum bini Comitumve Ducumve,
Aut terni socias ducunt saltando puellas.
Quattuor his taedas de nobilitate ministri
Anteferunt totidemque a tergo pone sequuntur,
Tunc laxo veniunt succincti tegmine septem:
Saccharaeque obductas important naviter escas,
Auratis pateris, Panchaeae cinnama terrae,
Feniculumque, et amygdala, dulceque cardiamomum,
Citrea mala, cichoria, limonesque virentes,
Deliciasque oris, coriandrum, udasque cubebas:
Sacchareque expressos, fictosque in imagine vultus,
Circumquaque ferunt, ducibusque piisque dynastis,
Femineoque choro, reliquisque ex ordine promunt.
Iamque, ubi tempus erat placidae dare membra quieti:
Lucida siderios cum nox ostenderet ignes:
Dux sibi Dorotheen sumit Ludovicus: et altum
Laetus adit thalamum: niveis quem Diva lacertis,
Amplexuque fovet molli. tum cetera pubes
Nobilium inflato per rara foramina buxo
Tympana cum strepitant alterno verbere pulsa: [note: Choraea ad sonitum tympani, et buxeae fistulae. ]
Tangit humum solidam pedibus, plauditque choraeas.
Ac veluti maribus coniunctae in amore columbae
Aera per liquidum volitant, atque agmine facto,
Cingentes caelum, ludunt stridentibus alis.
Sic iuveni virgo coniuncta, viroque marita.
Exercent choreas: et toto pectore gaudent.

page 156, image: s172

Sed iam stellanti nox praecipitabat amictu:
Suadebantque leves humentia sidera somnos.
Discedunt omnes Nymphaeque, et laeta iuventus
Nobilium: Comitumque cohors, magnique Barones.
At vigil aerato servat custodia muros
Agmine regales: illi tutricibus armis
Obsedere fores: vicos hi moenia circum,
Excubias vigilant et agunt, urbemque tuentur.

LIBER QUARTUS.

Postera vix summos spargebat lumine montes,
Orta dies: cum primum alto se gurgite tollunt
Aetherei Phaetontis equi: lucemque reducunt.
Iam clangore domus, sonitu iam regia mugit
Festiva: acceptos longe avia compita frangunt,
Multiplicantque sonos. apto stant ordine circum
Magnanimique duces, ostroque ornata iuventus. [note: Proclamatio primi certaminis intra carceres, in diem sequentem. ]
Tunc Ludovicus ovans, domino stipatus Anhalti.
Ductore Ascanio, simul Alberto Hoeloo,
Armorum sociis, praeconis voce diserti,
(Qui viridi rursum laxoque astabat amictu,)
Incipit effari: Medium cum crastinus orbe
Sol erit: et minimas a vertice fecerit umbras:
Carceribus mittemus equos, et ludicra circo
Proelia miscentes fictis pugnabimus armis.
Sed ne quis legum ignarus, temeraria sumat
Arma: sub arbitrium prius omnia iudicis arma,
Loricamque habilem subdat, hastamque trementem.
Tum quo quisque virum successerit ordine portis,
Hoc idem in pugnam veniat: vicibusque quaternis
Adversum rapido passu decurrat in hostem.
Nec prius extenta telum direxerit ala:
Quam flexi metam contingat carceris, aequo
Tramite: nec capiat sibi subveniente ministro:

page 157, image: s173

Nec metam feriat: nec equum, neu cingula laedat
Consortis: nec calcar inops, neu spicula perdat:
Neu permutet equos: usi facti copia detur.
Qui melior fuerit mercedem rite capesset.
Nam durum quisquis suprema in casside robur
Fregerit: huic victrix concedet laurea primas.
Proxima tum dabitur, qui rectam fortius hastam
Gesserit. at galea quisquis, cristaque decorus
Iuverit ante alios, huic tertia praemia cedent,
Nympharum arbitrio: quas iudex deligit equus.
Ultima, qui plures in pugna ruperit hastas.
Ac ne cui immerito tanti tribuantur honores:
Cuique suus iudex aderit, qui praemia palmae
Partibus exaequet iustis, neque enim unius omnis
Res penes arbitrium: sed erit Mars omnibus idem. [note: Ludorum equestrium constituti Iudices. ]
Nam Brandemburgi partesque locumque Georgi
Burchmilchlingus habet: cui clarum ingensque paternae
Nomen inest virtutis, et ipse exercitus armis. [note: Henric. Herman. Baro, in Burgmilchlingen. Ioan. a Rechberg. eques auratus. ]
At Rechbergiaca de nobilitate creatus
Ioannes, auratus eques, tutabitur aequas
Teccigenum partes. Badani nomine Carli
Cranzus erit iudex, Geysbolzheimaea propago: [note: Wilhelm Cranz, a Geysbolzheim. Burccard. a Cram]
Landgravii inde vicem supplebit in ordine quarto,
Burccardus, Cramiae quem gentis nomen honorat.
StammerAnhaltini servabit principis aequa
Sorte locum: Ernesti ius officiumque Georgi
Hennaebergiadae geret Ostheimaeius heros. [note: Arnol. StammerBernhardus Marschalck, ab Ostheim. Virgines delectae Iudices. Aemilia ducissa Wirtembergica. Maria Iacobe, Marchionissa Badensis, Magdalena Comitissa, Gleichen. ]
His dictis superas contendunt rursus in aulas:
Aemiliamque legunt, Teccaeo sanguine natam,
Et Badae antiqua genitam de stirpe Iacobam,
Gleichiacaeque domus praestanti pectore Divam
Magdalin, ut galeae observent insigne decorum.
Protinus inde Duces caris cum matribus adstant,
Et Comites magni circum, celsique Barones,
Legatique omnes, patrioque a limite cives,

page 158, image: s174

Munera portantes veniunt, aurique talenta:
Certatimque novis onerant connubia donis.
Huc auro solidi calices, pretiosaque vestis
Congeritur: iuvenes, longoque ex ordine matres,
Stant circum, castaeque nurus ante ora parentum.
Aurum dat genitor: genitrix rarum Anna monile:
At gravibus textam Fridericus Marchio torquem
Bacaribus, gemmisque gravem: dat vincula Cattus
Sponsae Ludvicus, gemmis auroque corusca.
Crateras donant alii auratasque catenas,
Ex auro pateras alii, viridesque smaragdos:
Aut durum fibris adamanta: et iaspida fulvum:
Chrysolithosve rubros: aut Arabios hyacinthos:
Aut qui caerulea renitent ferrugine, turchos,
Nec non et reliqui, quae cuique est copia, laeti
Dona ferunt: patrii cumprimis ordine cives,
Moenibus e cunctis certatim dona tulerunt: [note: Donum territorii Wirtembergici. ]
Et terrae patribus commendavere duobus: [note: Eberhard. Bidenbach, D. Abbas Bebenhusensis. Bartholom. Caseus, Praepositus Denckendorffensis. ]
Quorum alter praesul Bebenhusi flectit habenas:
Denckendorfaeae tenet alter limina sedis.
Ambo graves pietate viri, virtutibus ambo
Insignes: quos oris honos, et gratia mentis,
Et simplex animus, fucoque remotus ab omni
Condecorat mirum, rerumque domesticus usus.
Atque illi sponsae regalia munera portant,
Ingens argentum mensis, caelataque in auro
Omnia, quae possunt epulas ornare Deorum,
Et teretes orbes, paterasque, et pura salina,
Et centum obryzo cochlearia ducta metallo:
Lancesque et magnos argentea vasa catinos:
Poculaque argento perfecta, atque aspera signis:
Furcillasque auro nitidas: colloque monile
Bacatum, et viridi florentes igne smaragdos. [note: Munus Academiae Tubingensis. ]
Quin etiam rapido vicina Academia Nicro:
Wirtembergiacas Academia clara per urbes,

page 159, image: s175

Cratera impressum signis, auroque venustum,
Ferre sui dedit huc monumentum et pignus amoris.
Sed neque grandiloqui deerant suavesque poetae:
Qui sacra carminibus celebrarent foedera doctis: [note: Poetarum Carmina Nuptialia. ]
Votaque pro thalamo facerent, divinaque Nympha
Ac Ducis aeternis mandarent nomina chartis.
Quorum de numero facundi Balthasar oris,
Bidembachus erat, rerum vir maximus usu,
Et sacro praestans divini codice verbi,
Ac Stuccardaeae antistes doctissimus aedis: [note: M. Balthasar. Bidenbach, Ecclesiae Stuccardianae praepositus. ]
Qui faciles Elegos, et amabile carmen amoeno
Dictarat thalamo. Tum Graecae gloria linguae
Crusius insignes mira dulcedine versus
Miserat: et lepido felix Epigrammate venit
Engelhardus ovans: et culti MusaPremeri: [note: M. Mart. CrusiusGraecae Linguae in Academia Tubingensi professor. M. Leonhardus Engelhardt, paedagogarcha Stuccardianus. ]
Et breve laurigeri, sed doctum carmen Egolphi:
Et qui DorotheaeLudovicum scribere finxit:
Dorotheenque suo rescribere iussit Ulyssi:
Atque alii plures, celebrant quos aurea virtus,
Et vigor ingenii, nec vena maligna Poetas. [note: Ducis Ludovici in artem poeticam et liberalia studia munificentia. ]
Omnibus his largo grates Dux aere rependit,
Musarum fautor: studiis excultus et ipse,
Ausonii nitore soni. nam tempore multo
Ingenuas animum facilem demisit in artes,
Cumque alii spernant hac tempestate camenas,
Non secus ad porcum Iudaeus apella, fabamque
Pythagoras olim: solus Dux Teccius artes
Has amat, et magno ponit in honore poetas.
Qualiter Augustus quondam: qui primus in urbe
Imperii solus placidas tractavit habens:
Virgiliique cultor cum Maecenate benigno.
Perge decus Ludovice DEI, celebresque poetas
Assere: sic nullo nomen delebitur aevo:
Virtutesque tuae ventura in saecula tendent.
Nam sacer et magnus vatum labor omnia morti

page 160, image: s176

Praeripit: et populis donat mortalibus aevum. [note: Gratiarum actio facta a CL. V. [abbr.: Clarissimo Viro] Ioanne Brastbergero I. V. Doctore, et Cancellario Wirtembergensi. ]
Iamque ubi perfectis adstabant ordine votis:
Tum Braspergerus, vir consultissimus aequi,
Cuius inest ori victrix opulentia linguae,
Canitiesque animi iuvenis, magnumque loquendi
Pondus, et attonitus sermo qui permovet aures,
Prodit: et in tales os leniter exserit orsus:
Illustres virtute duces, animisque benignis:
Et quotquot sacras decoratum munere taedas
Undique venistis: Princeps Ludovicus, et una
Dorothee coniunx, animi matrona pudici,
Pro donis et agunt et habent, quas reddere grates
Non opis est nostrae. quis enim tot larga rependat
Munera? tot gemmas, aurique eborisque talenta:
Tot rerum pretia, obryzo potiora metallo?
Quae paucis non est comprendere plurima verbis.
Sed DEUS, humanos qui casus lege gubernat:
Et pia facta videt iudex, pro dotibus istis
Praemia digna ferat. Neque vos certasse priores
Officiis pigeat, dextraeque potentis honore.
Dum caelum stellas, dum volvet Neccarus undas:
Robora dum pascent silvae, dum gramina campi:
Semper honos vester, nomenque, decusque vigebit:
Nec larga e memori labentur pectore dona.
Haec ait. at lituis sonitum aerea cymbala miscent. [note: Processus in templum. ]
Tunc rursum delubra adeunt: patrique supremo
Iura tori sacrant: cui vincla iugalia curae.
Ordine procedunt: Ludovicum cingit Anhalti
A laeva princeps: a dextra Carolus, aulae
Durlachiae custos, socer et pater optimus olli.
Accinctus lateri, Sponso aptus iaspide fulva
Ensis erat: Tyria renitebat murice laena,
Demissa ex humeris: Phrygius quae tegmina sartor
Fecerat: et tenui telas discreverat auro.
Tum reliqui veniunt Comites, clarique Dynastae:

page 161, image: s177

Nobiliumque manus sequitur, torquataque pubes,
At Brandemburgus dextram deducit euntis
Dorotheae: laevam comitatur clarus in ora
Hassiaca, Lani princeps Ludovicus ad undas.
Ipsa gerit pallam signis auroque rigentem,
Atque intertextas Serum subtegmine vestes:
Auro picta sinus, auro radiata capillos:
Aureola redimita caput venerabile vitta.
Succedunt binae matres: et poplite flexo
Illustres dominos templi sub limine honorant.
Hoc faciunt Comitum uxores, sociaeque Baronum:
Hoc et nobilium faciunt nataeque paresque
Geminis insignes, et nigro murice et auro. [note: Renovatio Coniugii. ]
Tunc iterum pictam LUCAS Osiander ad aram,
Sanctiloquus vates procedit: et ordine leges,
Sacraque iura tori recitat: simul advocat ambos.
Constitit hic heros: claraque in luce refulsit
Os humerosque DEO similis. namque ipse decorem
Ludovico aetherius genitor, lumenque iuventae
Purpureum, et laetos oculis afflarat honores.
Sponsam deducunt cum principe Marchio Catto.
Illa solum, fixos oculos deiecta, tuetur.
Ambos inde rogat lecti de foedere vates:
Unane cura duos, et amor socialis haberet?
Nec quemquam ille suo thalamum praeferret amori:
Nec quemquam illa procum Ludovico pluris in orbe
Penderet? aequaline arderent pectora flamma [correction of the transcriber; in the print flama]?
Postquam ambo annuerant vati, pro more roganti:
Dat dextram ille suae uxori, dextram illa marito.
At sacer antistes ligat his connubia dictis:
Foedera vestra, DEI praestanti numine firmo:
Qui pater est, natusque illi flatusque coaevus.
Nec quisquam tali sociatas foedere mentes,
Solvere possit homo. Breviter sic fatus, ad almas
Hortatur simul ire preces. tum poplite prono

page 162, image: s178

Incumbunt ostro, et CHRISTUM prece supplice poscunt, [note: Canticum Ludovici Daseri, Archimusici Wirtembergensis, duodecim vocibus compositum. ]
Nec mora bissenae iactantur in aethera voces,
Suave melos: laetumque canunt Hymenaeon: et aures
Grata cantores vocum dulcedine mulcent.
Ora modosque regit Daserus, in arte peritus:
Egregiique auctor cantus, vocumque magister.
Vix tale Orlandus modulatur arundine carmen:
Vix Clemens, cantumque fugans fugiensque vicissim:
Vix gravitate valens Iosquini Musica prisci. [note: Lucae Osiandrae Theologiae Doctoris, et aulici Ecclesiastae contio ex Psal. 45. ]
At pius interea solum conscendit eburnum,
Verbaque sacra canit divino ex ore sacerdos,
Et pia Iessaei memorat praesagia Regis,
Edita de sponsi mirando foedere CHRISTI:
Quo sibi nos homines, magno ille iugavit amore:
Non secus, ac summus terrae regnator in oris
Reginam cum iure tori sibi copulat aequo,
Virginibus cinctam pulchris: de stirpe propinquis
Virginibus: quas pompa frequens et laeta choraea
Cantibus augustae deducit in atria sedis.
Vive Osiandre sagax: mentis quem plurimus ornat
Sincerae candor, pietasque animusque pudenda
Ambitione carens, miseraque cupidine liber,
Liber avaritia, studiisque hoc deditus aevo:
Linguarumque trium gnarus: penitusque loquentis
Hyblaeis vox mixta favis: et dextera quavis
Arte potens: te tota colit Germanica tellus:
Te patriae miratur humus: te suspicit aula.
Vive Osiandre sagax: dum biblia sacra legentur:
Nomen ubique tuum, laudesque decusque manebunt.
Finierat templi antistes: precibusque peractis
Harmonici cecinere modi. post ordine cuncti
Delubro excedunt Domini, rerumque potentes
Cum Sponso nuptaque duces, matrumque corona.
Ante fores templi sacrata in veste sacerdos
Stecherus (dubium potius morum ne probandus,

page 163, image: s179

Ingeniine bonis, et acutae indagine mentis)
Astabat mensae: pelvique legebat aena
Dona Ducum: primus quorum Ludovicus apertis
Dat centum manibus, donum praelustre, Daleros. [note: Eleemosyna ex liberalitate principum et reliquorum una templo exeuntium: quas colligebat M. Ioan. Stecher alter contionator aulicus. ]
Indem etiam reliquae fulvo stipis aere coacto,
Centum floreni cum septuaginta duobus,
Gratae pauperibus cumulantur munera dextrae.
Hoc illud virtutis opus, dignumque potenti
Principe largiri miseris: inopesque levare
Sumptibus atque humilem dignari munere plebem
Nec sibi divitias avida seponere cista:
Sed miserari aegros: rebusque fluentibus uti
Ad laudem CHRISTI. Superas hoc itur ad arces
Tramite: et aetheriis aequantur numina divis
Terrigenum regum. Nam seros ista nepotes
Fama manet: patriaeque audet plebs dicere patres.
Iam templo egressis, signum specula edit ab alta,
Aere cavo tubicen: et cymbala rauca resultant:
Tympana aerisono clangunt percussa fragore:
Et duodena modos geminantque iterantque tonantes
Cornua: barbaricumque sonant taratantara cantum.
It caelo stridor lituum, clangorque tubarum. [note: Prandii nuptialis descriptio. ]
Tunc famuli instaurant epulas, mensisque reportant
Dona laboratae Cereris: Bacchumque ministrant:
Orbesque argento ductos in margine ponunt:
Et super argentum tenui mantilia filo.
At lecti iuvenes certatim, aulaeque magistri,
Dapilibus largas important lancibus escas.
Triginta, quis ferre dapes, et fercula mensis
Ponere cura data est: sex aulae equitumque magistri
Praecedunt, virgaeque viam moderamine monstrant.
Qui primus sequitur, sex lances lancibus aeque
Impositas gerit, et totidem cum lancibus escas. [note: Numerus ciborum edulium. ]
Hic gelidi salares, formaque insigne leonis
Artocreas, tortique orbes, atque aurea mala:

page 164, image: s180

Hic insunt frixa in speciem farciminis ova:
Et fartum artocreas sectorum carne caponum,
Fascia bina ambit: gemino variata colore:
Altera Tecciaco, flavae succo altera Badae.
Tum reliqui incedunt, et fercula lauta catinis,
Argento ductis gestant. hic leniter assos
Infert porcellos: ille uros nomine gallos
Quos dicunt, prunis assos candentibus, addit.
Hic pultem passis confectam porrigit uvis,
Confectum ille pyris: agninam proxima carnem
Secum in aromatico fert lanx argentea iure.
Contusos alius fulgente paropside pullos:
Iure alius sapido praedulcia amygdala promit:
Artocreas alius completum carne ferina.
Lucius huc etiam piperato iure paratus
Fertur, et elixi raphano maiore capones,
Et caput aprugnum, et pilaris copia turdi,
Et trutae argento positae meliore lacustres.
Additur his, oleae species preciosa, colymbas,
Et ventri utilior, nec noxia capparis alvo,
Seque lacessenti lacrimas motura sinapi.
Ac ne sint fauci tantum sua pabula, et omnis
Esca fere solam lapsu descendat in alvum:
Quattuor important oculorum pascua servi,
Expressis formata favis, cretaque tenaci,
Et resina molli: vivoque ornata colore. [note: Cibi aspectabiles, qui primae mensae illati sunt. ]
Primus ubi variis insignem frondibus hortum:
Et cervis, aprisque, canumque indagine cinctum,
Elatis gestat manibus: mensaque reponit.
Illic cernere erat, iuvenem cum coniuge nudos
Arbore sub viridi stantes, et flava rebelli
Mala tenere manu, teretique volumine circum,
Corticis amplexum truncos, spirisque ligantem:
Et vetitos colubrum suadentem carpere fructus.
Proximus hinc nati fert incunabula CHRISTI,

page 165, image: s181

Impositumque illis iuxta praesepia nudum
Infantem, radiis illustrem, oculisque decorum:
Quem ferrugineo velamine mater amicta
Haud ullo nixu, sub luminis edidit auras:
Et iam curvatis genibus ceu numen adorat:
Conduplicatque manus virgo. simul adstat eidem,
Demisso vultu, senior Iosephus: et alto
Nescio quid secum meditatur pectore rerum.
Hinc Asinus, bos hinc praesepibus exserit altis
Attonitum caput: et regem veneratur Olympi.
Tunc duo pastores altis e montibus adsunt:
Rustica multifori fundentes carmina canna.
In medio turres surgunt, atque aurea mala
Frondibus arboreis pendent: regesque Sabaei
Gressum illuc tendunt: et munera laeta ferentes,
Ture DEUM, regemque auro, stactaeque liquore
Agnoscunt hominem: et votis precibusque fatigant.
Tertius importat viridantem germine montem,
Distinctumque iugis, turrique et collibus altum
Quattuor. hinc uvis pendet vindemia pictis:
Hinc canibus lepores avidis agitantur, et apri.
At celso tumuli saliunt e vertice fontes,
Oppleti vino: quorum uni desuper altae
Quattuor insistunt pilae, duo signa ferentes:
Altera Tecciacae, Badeido altera gentis.
Ipse cavis liquida latebris mons aestuat unda:
Sirenesque innant et amantes flumina Cycni.
Quae medio montis surgit de vertice, turris
Tecciacaeque insigne domus, gentisque Badanae
Ostentat: vive hand intra latuere volucres:
Quae post emissae, circum atria longa volarunt.
Postquam hac multiplici constructae sunt dape mensae:
Inque locum venere duces, castaeque maritae,
Et reliquae illustri generatae sanguine glotes:
Numina trina vocat, passis de pectore palmis,

page 166, image: s182

Caelicus antistes, precibusque cibaria sacrat: [note: Consecratio mensae. ]
Alme parens hominum, qui caelum numine torques:
Et terram vegetas: terraeque animantia servas.
In te fixa manent humani lumina vultus:
In te haerent oculi: et tu oculis nos aspicis aequis
Alme DEUS: largosque cibos, alimentaque praebes,
Optatae quoties venerunt tempora cenae.
Tu nobis dextram pandis pater alme benignam:
Tu pecudum genus omne cibas: tu quidquid ubique
Vitales auras carpit, recreasque fovesque.
Sis bonus o, felixque tuis: et numine miti,
Appositas sacra mensis genialibus escas.
Sic ait, et prono leviter se poplite curvat. [note: Accubitus principum et principissarum in nuptiali prandio. ]
Ordine discumbunt omnes: cum compare primis
Ludvicus fellis princeps considere iussus:
Quas roseo ornabat conchylis purpura fuco
At socer et socrus tractum tenuere secundum:
Haec laevam natae, generi dextram obtinet ille.
Chironomusque adstat iuxta, qui iussa perito
Cultello peragat: furcisque apponat obuncis.
Aemilie dextram, Badano proxima Carlo,
Obtinuit mensae sedem: patre Saxone nata:
Quam Brandemburgus reveretur Marchio matrem.
Ipse sed opposito, mensae sub margine sedit
Brandemburgiades, Badanae proximus Annae,
Matri Dorothees: Ludovicum quarta recepit
Landgravium series, dextro coniuncta sedili
SaxonicaeAemilies. Hedwigem Marchio laevam
Brandemburgus habet, cari e regione mariti.
Landgravii ipsius pulvino dextera laevo
Assidet Eleonora, decus: ductoris Anhalti
Fida uxor. partem adversam custodit Elisa
Hennaebergiadae coniunx: mediusque duarum,
LandgraviaeHedwigis nitet, atque sororis Elisae
HennaebergiacaeRheni legatis ab oris:

page 167, image: s183

Heidelbergaea Elector quem miserat urbe.
Proximus affini princeps accumbit Elisae
Ascanius, Mariamque tener de stirpe Iacobam
Badana laevam, Ernesto genitore creatam.
Ipse Hennaebergus dextram tenet Eleonorae
Coniugis Ascaniae: medius quos inter acuto
Chironomon docte secat omnia fercula cultro.
Hinc sedet Aemilie, CattusqueGeorgius illinc:
Landgravio de patre satus: Teccaeia virgo,
Aemilie: et pleno formosa et nubilis aevo.
Accumbit dextrae AemiliesLignizius heros:
Oppositamque tenet Dea Falcostheinia sellam
Ursula: natorum mater generosa bonorum,
Cui Mompelgardus laeva de parte Dynastes
Additus, oppositum sibi chironomonta tuetur.
At laevam SophieLigniziaMompeligardi
Fridrici claudit. reliquis tum facta sedendi
Gloria. Chironomi Cleophae Sulzaeia dextrum
Tangit honesta latus: Lupiano iuncta Simoni:
Quem Cattus patriis Gulielmus miserat oris.
Fronte sed adversa, Badani fama parentis
Considet Ernestus: Mariam sibi Dorothaeam
Laevus habens: sponsi generosa fronte sororem.
Hinc Lupiae de stirpe Simon tenet ordine deno,
Leusthenio dextram de stirpe propaginis Annam.
Carolus extremo consedit margine mensae
Zollerius: sponso vultumque obvertit et ora.
Huic dexter Neomarchiacae legatus adhaeret
Principis, opposito geniali pectore Nymphae.
Cuique suus pincerna adstat: qui pocla ministret
Grata suo Domino: seu Wirtembergidos ora
Nata: procul terris sive importata remotis.
Dumque abeunt curae: positis dum vincitur escis
Prima fames: circum pateris it Bacchus: et omnis
Aula sonat: dapibusque Duces vinoque levantur.